401.pdf

Innowacyjność projektów open source

Krzysztof Klincewicz

Artykuł stanowi podsumowanie projektu

badawczego dotyczącego innowacyjności

projektów open source, w którym poddano

ocenie potencjał innowacyjny 500 najpo-

pularniejszych projektów, zarejestrowanych

przez portal SourceForge.net. Analiza opiera

się na zaproponowanym schemacie pojęcio-

wym, wprowadzającym rozróżnienie między

radykalnymi wynalazkami, modyfikacjami

technologii i platformy oraz innowacjami

marketingowymi. Wyniki badań wskazują na

relatywnie niski poziom nowatorstwa tech-

nicznego w analizowanej próbie projektów,

wobec znaczącego zainteresowania progra-

mistów i użytkowników innowacyjnymi pro-

jektami. Artykuł omawia mechanizmy, które

mogą ograniczać innowacyjność inicjatyw

open source, postulując powołanie instytucji

„brokerów pomysłów”, odgrywających role

analogiczne do firm venture capital, zajmu-

jących się oprogramowaniem komercyjnym.

(Weber 2004). Czy wspólnota open source

może jednak zaoferować omawianemu

powyżej wynalazcy efektywne mechanizmy,

wspierające wdrożenie innowacji? Gdyby

odpowiedź na powyższe pytanie była pozy-

tywna, OSS mogłoby być postrzegane jako

rzeczywisty konkurent komercyjnych inicja-

tyw firm informatycznych – alternatywny

model kreowania wartości i innowacji pro-

duktowych. Czy jednak ruch open source

oferuje niezbędne formy komunikacji, pro-

mocji i współpracy, wspierając innowacyjne

przedsięwzięcia, czy może jego obecna rola

ogranicza się do popularyzacji darmowych

odpowiedników znanych technologii?

Niniejszy artykuł stanowi podsumo-

wanie projektu badawczego, którego

wstępne wyniki zostały opublikowane przez

Massachussetts Institute of Technology

(Klincewicz 2005a). Ze względu na poru-

szenie tematu – tabu i kontrowersyjne

wyniki, projekt stał się przedmiotem zain-

teresowania, krytycznych analiz i dyskusji

ze strony uczestników ruchu open source ,

badaczy akademickich oraz międzynarodo-

wej firmy analitycznej IDC. Poniższy tekst

jest próbą prezentacji założeń i wniosków

badań dla polskich czytelników.

Rozwój oprogramowania open source

prezentowany jest często jako metoda

szybszego uwzględniania innowacyjnych

pomysłów niż klasyczny model rozwoju

komercyjnego i zamkniętego oprogramo-

wania, stosowany przez firmy informatyczne

(Tuomi 2005: 434). Nie każde przedsię-

wzięcie open source może jednak korzystać

z opisywanych innowacyjnych szans, a wiele

projektów jest przerywanych z braku współ-

działania programistów – w przeciwieństwie

do komercyjnych inicjatyw, które zwykle są

kontynuowane ze względu na istniejących

użytkowników, reputację firmy lub ponie-

sione koszty. Przekonanie o bezwzględnej

innowacyjności OSS wydaje się ideali-

styczne – wiele projektów tworzy kolejne

imitacje już istniejących produktów, kon-

1. Wstęp

Wyobraźmy sobie wynalazcę, którego

obiecujący pomysł mógłby zostać prze-

kształcony w potencjalnie popularny pro-

gram komputerowy, jednak wdrożenie

tej idei wymaga współpracy z zespołem

doświadczonych programistów. Obok tra-

dycyjnych sposobów komercjalizacji pomy-

słu przez założenie firmy lub współpracę

z istniejącą organizacją, ruch open source

software (OSS) wydaje się stanowić inte-

resującą alternatywę wdrożeniową. OSS

powstało w oparciu o ideologię wolnego,

ogólnodostępnego oprogramowania,

które może być dowolnie wykorzystywane

i modyfikowane przez zainteresowanych

pod warunkiem udostępniania innym kodu

źródłowego własnych modyfikacji (koncep-

cja tzw. copyleft , pozostawionych praw włas-

ności). Obecnie OSS odgrywa znaczącą rolę

w branży informatycznej, stanowiąc przed-

miot zainteresowania organizacji użytkow-

ników oraz producentów oprogramowania

2/2006

centrując się na doskonaleniu interfejsu

użytkownika, wsparciu dla określonych

platform systemowych lub oferowaniu za

darmo określonych funkcji, a jedynie nie-

liczne projekty open source dotyczą nowych,

dotychczas nierozpoznanych obszarów.

Wielu badaczy przejawia tendencję do

etykietkowania każdego produktu open

source jako innowacji, stosując zamien-

nie terminy „rozwój [oprogramowania]

open source” i „innowacja open source”

(por. Harhoff, Henkel et al. 2003; Hippel,

Krogh 2003; Krogh, Spaeth et al. 2003).

Konsekwencją tej nieścisłości terminolo-

gicznej jest wypaczony obraz ruchu OSS.

Milczące założenie innowacyjności każdego

projektu open source prowadzi do błędnego

stosowania pojęć wartościujących przy defi-

niowaniu problemów badawczych, a samo

pojęcie „innowacji” może stać się jedynie

nadużywanym, pustym sloganem w kontek-

ście branży informatycznej.

Niektórzy badacze próbują podtrzy-

mać rozróżnienie między imitacją a fak-

tycznie nowatorskimi rozwiązaniami OSS.

Zgodnie z opinią Tuomiego, oprócz uni-

kalnego modelu rozwoju oprogramowania,

„nie ma nic szczególnie innowacyjnego

w projektach takich jak Linux, który przede

wszystkim rozwija funkcjonalność dostęp-

nych [dotychczas] komercyjnie systemów

operacyjnych” (Tuomi 2005: 436), a inni

autorzy wolą wymieniać wymierne nowa-

torskie osiągnięcia ruchu OSS, świadomie

unikając generalizacji obejmujących każdy

projekt open source .

“Nowy” okazuje się być szerokim poję-

ciem w literaturze marketingowej, odno-

sząc się do trzech kategorii produktów:

pozbawionych porównywalnych alternatyw

( new to the world ), nowych dla firmy oraz

udoskonalonych (przez modyfikacje już ist-

niejącego produktu) (Kamel, Rochford et

al. 2003). Oprócz tak rozumianego „bycia

nowym dla rynku”, produkt może być

również nowatorski technicznie – oparty

na nowo rozwiniętych technologiach, ich

unikalnych kombinacjach lub oryginalnych

zastosowaniu znanych technologii (Loch

2000: 257). Kreatywne repozycjonowanie

technicznie niezmienionych produktów

(innowacja marketingowa) jest efektyw-

nym mechanizmem stymulowania sprze-

daży w branży informatycznej (Klincewicz,

Miyazaki 2004), lecz zmiany w zakresie

estetyki i sposobów prezentacji znacząco

różnią się od rozwoju technologii produk-

towych.

Produkty innowacyjne obejmują więc

kategorie tak różne jak: radykalne inno-

wacje (w których nowe technologie są

wykorzystywane dla dotarcia do nowych

rynków lub zaspokojenia nowych potrzeb),

rozciąganie linii produktowych (w których

istniejące technologie oferowane są dla

nowych grup klientów) i projekty inkre-

mentalne (doskonalące funkcjonalność

istniejących rozwiązań) (Loch 2000: 249)

– pojęcie „innowacji produktowej” okazuje

się oznaczać „dywersyfikację produktową”.

Fascynacja innowacjami stwarza również

bardziej ogólny problem, określany mia-

nem „błędu pro-innowacyjnego” ( pro-in-

novation bias ) – milczącego założenia, że

każda innowacja powinna podlegać upo-

wszechnieniu i adopcji przez potencjalnych

użytkowników (Rogers 2003: 106), podczas

gdy szczególnie na rynku informatycznym

pojawia się wiele rozwiązań, których bez-

krytyczne zakupy i wdrażanie może przy-

nieść rozczarowujące konsekwencje dla

organizacji – użytkowników (Klincewicz

2005b).

Prezentowany w niniejszym artykule pro-

jekt badawczy podejmuje próbę powrotu do

intelektualnych korzeni pojęcia innowacji

przez wprowadzenie rozróżnienia między

produktami oryginalnymi a naśladującymi

już istniejące. Niektórzy badacze zajęli

się określeniem kryteriów odróżniających

radykalne innowacje od mniej fundamen-

talnych modyfikacji. Szczególnie interesu-

jąca wydaje się próba podjęta przez Dahlin

2. Innowacje w branży informatycznej

Dyskusja dotycząca innowacyjności pro-

jektów open source wymaga zrozumienia

pojęcia innowacji, szczególnie w odniesie-

niu do branży informatycznej. Klasyczna

publikacja Rogersa na temat dyfuzji inno-

wacji definiowała innowację w oparciu o jej

postrzegane przez użytkowników nowa-

torstwo (Rogers 2003: 12), a kontynuato-

rzy tej tradycji badawczej podkreślali, że

„dopóki pomysł jest postrzegany jako nowy

przez zaangażowane [w jego użytkowanie]

osoby, jest «innowacją», nawet jeśli inni

mogą uważać go za «imitację» czegoś, co

istnieje gdzie indziej” (Van de Ven 1986:

592). Paradoksalnie, w oparciu o takie

rozumienie innowacji, produkty prezento-

wane jako innowacyjne nie muszą wcale być

nowe i unikalne.

Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW

i Behrensa (2005), pozwalająca na łatwą

operacjonalizację i odniesienie typologii do

konkretnych przypadków. „Radykalność”

( radicalness ) wynika zdaniem autorów

z technicznej specyfikacji produktu, a nie

ze specyfiki jego dyfuzji (np. opinii użyt-

kowników), a radykalny wynalazek jest

definiowany jako spełniający trzy warunki

(Dahlin, Behrens 2005: 725):

1. nowatorski (różny od wcześniej dostęp-

nych wynalazków);

2. unikalny (rozbieżny od obecnych zainte-

resowań innych wynalazców);

3. wywierający wpływ na przyszłe technolo-

gie (stymulujący imitację).

Kryteria nowatorstwa i unikalności są

spełnione tylko wtedy, gdy w momencie

rozpoczęcia rozwoju nie istnieją porówny-

walne funkcjonalnie produkty.

Zastosowanie powyższego modelu

do produktów informatycznych wymaga

dodatkowej modyfikacji – oprogramowa-

nie jest tworzone dla specyficznych plat-

form, a w wielu przypadkach aplikacja

zbudowana dla jednej platformy nie może

być bezpośrednio przeniesiona do innego

środowiska systemowego. Współzależności

wynikające ze standardów technologicz-

nych przyczyniają się do tworzenia plat-

form technologicznych (Cusumano, Gawer

2002), w których indywidualne firmy nie

konkurują bezpośrednio z podobnymi

funkcjonalnie produktami rozwijanymi dla

innych, niekompatybilnych platform. Wiele

projektów OSS jest skoncentrowanych na

doskonaleniu i uzupełnianiu funkcjonalno-

ści systemu operacyjnego Linux. Chociaż

określone aplikacje mogą być już dostępne

dla użytkowników systemu Windows, muszą

być „ponownie wynalezione” ( re-invented )

i napisane dla innego systemu operacyj-

nego. Ich rozwój nie będzie przykładem

przełomu technologicznego, gdyż analo-

giczne korzyści i funkcje są już dostępne

dla innych platform, jeśli jednak określona

platforma jeszcze ich nie oferuje, omawiane

produkty można postrzegać jako „lokalne

radykalne innowacje” i określać mianem

„modyfikacji platformy”.

Dla uwzględnienia w poniższych bada-

niach złożoności branży informatycznej,

wyróżniono więc następujące typy innowa-

cji w obszarze oprogramowania:

– radykalne wynalazki – unikalne produkty

bez porównywalnych alternatyw,

– modyfikacje technologii – produkty zna-

cząco modyfikujące istniejące technologie,

– modyfikacje platformy – produkty

dostępne dotychczas tylko dla konku-

rencyjnych platform technologicznych,

– innowacje marketingowe – wynikające

z oryginalnego pozycjonowania i nowych

zastosowań istniejących rozwiązań tech-

nicznych.

Należy podkreślić, że oprócz ujętych

w powyższej typologii innowacji produk-

towych, ruch OSS jest źródłem licznych

innowacji procesowych i organizacyjnych,

które nie stanowią przedmiotu niniejszych

badań.

3. Metody badawcze

Badania analizują innowacyjność pro-

jektów OSS, zarejestrowanych przez

SourceForge.net – największy portal, oferu-

jący programistom open source możliwość

zarządzania dokumentacją i kolejnymi wer-

sjami kodu źródłowego rozwijanych pro-

duktów oraz udostępniania gotowych pro-

duktów użytkownikom końcowym. W lipcu

2005 SourceForge gromadziło ponad

100.000 projektów i ponad 1 milion zareje-

strowanych użytkowników. Jako największe

i najbardziej reprezentatywne forum pro-

jektów open source , a także ze względu na

łatwość dostępu do szczegółowych infor-

macji o projektach, portal SourceForge sta-

nowił popularne źródło danych dla badań

empirycznych nad ruchem open source

(por. Weiss 2005; Hahsler, Koch 2005;

Crowston, Howison 2005). Obecne stu-

dium obejmuje dużą próbę 500 projektów,

zidentyfikowanych jako projekty o najwyż-

szym „poziomie aktywności” SourceForge

(„poziomy aktywności” są automatycznie

mierzone przez portal w oparciu o wszyst-

kie działania użytkowników dotyczące pro-

jektu – w tym zgłaszanie zapytań technicz-

nych, umieszczanie informacji, modyfikacje

kodu źródłowego i inne działania związane

z rozwojem produktu). Do szczegółowych

analiz wykorzystano oprogramowanie

VantagePoint , dedykowane do agregacji

i interpretacji tekstowo-liczbowych infor-

macji technologicznych.

Chociaż SourceForge oferuje najbar-

dziej reprezentacyjny zbiór projektów OSS,

nie obejmuje jednak wszystkich znaczą-

cych produktów open source . Wiele z nich

utrzymuje własne strony internetowe albo

korzysta z SourceForge jedynie jako repo-

zytorium kodu źródłowego, przekierowując

użytkowników zgłaszających pytania tech-

2/2006

Populacja

Próba badawcza

Liczba projekt

17.139 (*tylko projekty aktywne)

500 (3%)

Liczba programist

34.393

6.106 (18%)

Tab. 1. Statystyki dotyczące SourceForge.net.

Źródło: opracowanie własne, dane dla całkowitej populacji: Weiss (2005).

Nowa technologia

Nowa dla platformy

Obecna technologia

Nowy rynek

Radykalna innowacja: 5 (1,0%)

Innowacja marketingowa:

3 (0,6%)

Obecny rynek

Modyfikacja

technologii: 4 (0,8%)

Modyfikacja

platformy: 52 (10,4%)

Brak innowacji: 436

(87,2%)

Tab. 2. Typy innowacji produktowych wśród 500 najaktywniejszych projektów SourceForge

Źródło: opracowanie własne.

niczne do własnych stron, czego wynikiem

są niewspółmiernie niskie poziomy aktyw-

ności na portalu SourceForge, nieodzwier-

ciedlające faktycznego zainteresowania oraz

działań programistów i użytkowników.

kacji i wykorzystania. W świecie OSS nie

istnieją fuzje i akwizycje, a alianse i ujed-

nolicenie konkurujących ze sobą projek-

tów jest rzadkim zjawiskiem, podczas gdy

komercyjni wytwórcy oprogramowania

dążą do optymalizacji portfolio produktów

dzięki łączeniu linii produktowych poprzez

alianse, przejęcia innych dostawców i poro-

zumienia o licencjonowaniu technologii.

Wyniki badań wskazują na niski udział

unikalnych projektów OSS w analizowa-

nej próbie – zgodnie z tablicą 2, jedynie

5 spośród 500 projektów można określić

mianem przełomów technologicznych, 4

były modyfikacjami technologii, 3 – inno-

wacjami marketingowymi, a pozostałe 52

projekty stanowiły modyfikacje platform,

skoncentrowane na oferowaniu funkcjo-

nalności nowej dla określonej platformy,

jednak już wcześniej dostępnej dla innych,

konkurencyjnych systemów. Wśród mody-

fikacji platformy, Linux stanowi wiodące

środowisko systemowe (chociaż system

Windows jest najpopularniejszą platformą

dla całej analizowanej próby), a projekty

koncentrują się na wdrażaniu nowej funk-

cjonalności, już popularnej wśród użytkow-

ników Windows, lub doskonalą wsparcie

dla określonych standardów technicznych

i sprzętowych (np. USB, PCMCIA, NTFS,

IEEE 1394). Takie projekty charakteryzuje

„samoobsługowy” model rozwoju: użytkow-

nicy końcowi „dopisują” funkcjonalność

wykorzystywanych systemów ze względu

na własne potrzeby, co przypomina kon-

cepcję prosumpcji, w której konsumenci

przejmują odpowiedzialność za produkcję

konsumowanych dóbr (Toffler 1990).

4. Wyniki badań

Większość analizowanych projektów opiera

się na relatywnie małych zespołach programi-

stów: 9% z nich jest rozwijanych i utrzymy-

wanych tylko przez jedną osobę, a 22% przez

2–4 programistów. Liczba programistów przy-

padająca średnio na projekt to jednak 12.21,

znacząco więcej niż wartość średnia 2.0067,

obliczona dla całej populacji projektów zare-

jestrowanych przez SourceForge (Weiss 2005:

31). Zaskakujące jest, iż wszystkie analizowane

projekty były zarejestrowane w latach 1999–

2001 – żaden spośród projektów zainicjowa-

nych w kolejnych latach nie stał się wystar-

czająco popularny, by znaleźć się w grupie

o najwyższym poziomie aktywności.

Tabela 2. prezentuje wyniki analizy, dzie-

lącej 500 projektów na grupy w oparciu

o stopień ich nowatorstwa. Tylko 64 pro-

jekty (12.8%) nie były bezpośrednimi imi-

tacjami już istniejących rozwiązań. Opisy

pozostałych 436 projektów, sklasyfikowa-

nych jako nieinnowacyjne, często wyko-

rzystywały określenia takie jak „podobny”,

„jeden z”, „oparty na [pomyśle]”, „kolejny”,

„zastępujący”. Redundancja w obszarze

OSS okazuje się stanowić poważny prob-

lem: „kolejne” aplikacje oferujące podobną

funkcjonalność tworzą niepotrzebną kon-

kurencję o rzadkie zasoby programistyczne,

ograniczając możliwość ich efektywnej alo-

Studia i Materiały – Wydział Zarządzania UW

Typ projektu

Średnia liczba

programistów

Średnia liczba

propozycji

nowych funkcji

Średnia liczba

zapytań

technicznych

Średnia liczba

wiadomości

Wszystkie

12,21

79,47

207,84

902,13

Wszystkie

(bez SourceForge)

12,19

74,08

32,56

895,56

Projekty nie-

innowacyjne

12,30

77,98

33,42

921,86

Radykalne

innowacje

21,40

555,80

17542,20

1317,00

Radykalne

innowacje

(bez SourceForge)

85,00

10,00

39,00

2403,00

Modyfikacje

technologii

38,50

236,25

0,00

Modyfikacje

platformy

8,79

35,83

31,65

795,23

Innowacje

marketingowe

7,67

28,67

1,67

228,00

Tab. 3. Statystyki dla różnych typów projektów

Źródło: opracowanie własne.

Pomimo rozczarowujących rezultatów

omawianego zestawienia, radykalne inno-

wacje w obszarze OSS istnieją, jednak

wiele z ich jest implementowanych przez

pojedynczych programistów i nieuwzględ-

nianych przez SourceForge. Model open

source oferuje jedynie ograniczone możli-

wości podziału pracy pomiędzy wynalazców

i wdrażających wynalazki. Jeśli ktoś zgłosi

nowy pomysł produktowy lub zapotrze-

bowanie na określoną, jeszcze nieistnie-

jącą funkcję produktu, musi w większości

przypadków samodzielnie wdrożyć swoją

propozycję. Pionierzy muszą więc jedno-

cześnie zajmować się generowaniem pomy-

słów, programowaniem i promocją, a taka

mieszanka ról społecznych i biznesowych

może okazać się dużym wyzwaniem dla

pojedynczych osób. Rozwój nowych pomy-

słów jest znacznie trudniejszy niż adaptacja

lub doskonalenie już sprawdzonych funkcji,

oferowanych dla innych platform technolo-

gicznych przez komercyjne organizacje.

Tabela 3. prezentuje porównawcze

statystyki dla różnych typów projektów

– w dwóch przypadkach wyłączono projekt

„SourceForge” (rozwój oprogramowania

stanowiącego podstawę zarządzania porta-

lem SourceForge.net jest również projek-

tem OSS, z którego fukcjonalności korzy-

stają wszyscy użytkownicy portalu, dlatego

jest on dla nich krytyczny i wyjątkowo chęt-

nie wspierany). Propozycje nowych funkcji

oznaczają pomysły i sugestie zgłaszane zwy-

kle przez użytkowników oprogramowania,

zapytania techniczne dotyczą problemów

z instalacją i wykorzystaniem produktu,

a inne wiadomości odnoszą się do różnych

organizacyjnych i technicznych aspektów

projektu. Projekty innowacyjne są znacząco

bardziej popularne wśród programistów niż

projekty-imitacje. Rozwój platform techno-

logicznych cieszy się większą popularnością

niż modyfikacje platformy.

Stymulowanie innowacyjności jest poważ-

nym wyzwaniem, stojącym przed ruchem

OSS. Dodatkowa analiza dokumentacji

500 projektów wykazała (tabela 4.), że

40% radykalnych wynalazków powstało

w projektach open source zainicjowanych

przez komercyjne firmy, a 50% modyfikacji

technologii było wynikiem badań akade-

mickich, podczas gdy inicjatywy hobbistów

były skoncentrowane na modyfikacjach

platform i innowacjach marketingowych.

Nowa funkcjonalność pojawia się często

w projektach OSS jako „sprezentowane

funkcje” ( feature gifts ) – oryginalny kod

źródłowy samodzielnie rozwinięty przez

jednostki lub firmy i wniesiony w momencie

przystępowania do projektu (Krogh, Spaeth

et al. 2003: 1233), ale takie wynalazki nie

2/2006

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: