Starożytność(1).pdf

Starożytność

Starożytność – okres w historii Bliskiego

Wschodu, Europy i Afryki Północn ej

obejmujący dzieje tych regionów od

powstania pierwszych cywilizacji do

politycznego upadku ces arstwa

zachodniorzymskiego w 476 r oku [1] .

Dokładne ramy czasowe tego okresu nie są

ściśle określone. Tradycyjnie za początek

starożytności uznaje się powstanie

cywilizacji opartej na przekazie

pisemnym [ 2] (czyli schyłek IV tysiąclecia

p.n.e., kiedy to Sumerowie z aczęli stosować

pismo klinowe [ 3] ), dla wcześniejszych

dziejów rezerwując termin prehistoria. Data

końcowa okresu zwykle wiązana jest z

upadkiem bądź poważnymi przemianami

cesarstwa rzymskiego - najczęściej

wymienia się rok 476, czyli koniec

panowania ostatniego cesarza

zachodniorzymskiego Romulusa

Augustulusa. Wskazuje się także m.in. rok

395, czyli podział cesarstwa na dwie części

po śmierci Teodozjusza I , początki

arabskich p odbojów w VII wieku i szereg

innych dat. [4] [5]

Egipskie piramidy

Okres

historyczny

następujący

starożytności to średniowiecze .

Rozwój cywilizacji Bliskiego

Wschodu do końca epoki

brązu

Partenon świątynia Ateny n a Akropolu

Rzymskie koloseum

Starożytność

Prehistoria

Wraz z końcem ostatniego zlodowacenia rozpoczęła się (ok. 9

tysięcy lat p.n.e.) na Bliskim Wschodzie tzw. rewolucj a

neolityczna [ 6] - proces zmiany trybu życia ludzi (do tej pory

parających się łowiectwem i zbieractwem ) z koczowniczego n a

bardziej osiadły, powiązany z uprawą roślin i hodowlą zwierząt.

Ślady pierwszych otwartych osiedli sezonowych lub nawet stałych

z tego czasu pochodzą z obszarów Palestyny ( Jerycho z okresu

kultury natufijskiej) , Jordanii i północnego Iraku ( Zawi Szemi

Szanidar) . Łowiectwo nadal było ważnym zajęciem dla ich

mieszkańców, ale odnaleziono także ślady pierwszych zwierząt

hodowlanych - owiec (udomowionych prawdopodobnie w

przeciągu X tysiąclecia p.n.e. [7] ), później dołączyły do nich kozy,

hodowano także psy. Także z tego okresu pochodzą dowody na

początki uprawy pierwszych roślin ( pszenica , jęczmień,

soczewica, groch) . Stałe i obfite źródło pożywienia, jakim stały się

rolnictwo i hodowla, a także późniejszy rozwój tkactwa, umożliwiły wzrost populacji oraz specjalizację w innych niż

pozyskiwanie pożywienia dziedzinach ( rzemiosło , handel, sztuka, religia) , co zapoczątkowało kształtowanie się

złożonych społeczeństw.

Gliniany dzban z późnego okresu Ubajd

Z IX tysiąclecia p.n.e. pochodzą pierwsze ślady wytwarzania materiałów z lekko wypalanej gliny (kultura Karim

Szahir) , jednak wyrobów garncarskich z aczęto używać dopiero w VII tysiącleciu p.n.e. Początki VII tysiąclecia to

także powstanie osad opierających się prawie wyłącznie na uprawie roli i hodowli, takich jak Dżarmo w północnym

Iraku, Çatalhöyük w Anatolii, późniejsze warstwy z Jerycha. Osiedla te rozwinęły się najpierw na płaskowyżach i

pośród gór, gdzie pierwotnie występowały dzikie odmiany uprawianych potem roślin i udomowionych zwierząt.

Dopiero później stałe osady pojawiły się w żyznych dolinach rzek [8] : kultura Hassuna w Mezopotamii ( początki VI

tysiąclecia p.n.e.) [9] , zastąpiona później przez kulturę Samarra (ok. 5500 lat p.n.e.), a następnie Halaf ( koniec VI

tysiąclecia p.n.e.). Dwie ostatnie kultury przyczyniły się do ekspansji wiedzy metalurgicznej (opartej na

wykorzystaniu miedzi ), opanowanej w VI tysiącleciu p.n.e. na terenie Anatolii (początki chalkolitu ) [10] .

Od V tysiąclecia p.n.e. na terenie południowej Mezopotamii rozwijała się kultura Ubajd - obejmująca większy

obszar i bardziej zaawansowana niż wcześniejsze. Jej przedstawiciele najprawdopodobniej założyli pierwsze osiedla

w tym rejonie (takie jak Eridu, Ur, Uruk) , które w późniejszym okresie rozrosły się w wielkie ośrodki miejskie,

budowali monumentalne świątynie, a także rozwinęli na większą skalę system irygacyjny u możliwiający

powiększenie areału upraw. W ostatnich fazach tej kultury (lub później - w drugiej połowie IV tysiącelecia p.n.e.) w

Mezopotamii pojawili się Sumerowie (o ile nie byli ludnością autochtoni czną) [3] .

Starożytność

Mezopotamia

W IV tysiącleciu p.n.e. Sumerowie stworzyli w południowej Mezopotamii jedną z

pierwszych znanych cywilizacji. Założyli szereg niezależnych państw-miast,

takich jak Eridu , Uruk , Ur, często prowadzących ze sobą wojny. Mieszkańcami

byli przede wszystkim rolnicy zajmujący się uprawą okolicznej ziemi, ale także

rzemieślnicy i kupcy. Sumerowie utrzymywali kontakty handlowe z innymi

ośrodkami cywilizacji: Egipte m, Syrią , Palestyną i doliną Indusu , stworzyli pismo

klinowe oraz rozbudowany system irygacyjny. Od mniej więcej połowy XXIV

wieku p.n.e. datuje się wzrost znaczenia semickiego ludu Akadyjczyków

zamieszkującego centralną Mezopotamię. Wtedy rozpoczął panowanie Sargon

Wielki, który w wyniku podbojów (m.in. Sumeru) stworzył imperium o bejmujące

całą Mezopotamię (być może sięgające do Morza Śródziemnego, Anatolii, a

nawet Cypru ) ze stolicą w założonym przez siebie mieście Akad. Akadyjczycy

przejęli kulturę Sumerów wprowadzając do niej nowe elementy, używali pisma

klinowego do zapisu swojego języka, pełniącego przez większość II tysiąclecia

p.n.e. rolę lingua franca na całym cywilizowanym Bliskim Wschodzie (poza

Egiptem) [11] . Kres ich panowaniu położył najazd Gutejów , którzy władali

Mezopotamią przez prawie cały XXII wiek p.n.e. , dopóki władzy nie odzyskali Sumerowie z tzw. III dynastii z Ur .

Okres rozkwitu, który nastąpił podczas jej panowania ( XXI wiek p.n.e. ) to synteza dorobku Sumerów i

Akadyjczyjków. Dynastia upadła w wyniku najazdów koczowników (zwłaszcza Elamitów ), a jej państwo rozpadło

się na szereg amoryckich i huryckich (na północy) państewek. Jedno z nich, ze stolicą w mieście Babilon, stało się

potęgą w pierwszej połowie XVIII wieku p.n.e. z a panowania Hammurabie go, który opanował całą Mezopotamię.

Państwo to przejęło religię, języki oraz kulturę Sumeru i Akadu, dokonano kodyfikacji prawa ( kodek s

Hammurabiego) . Następcy Hammurabiego stracili jednak władzę w XVI wieku p.n.e. n a rzecz obcej dynastii

kasyckiej ( okres średniobabiloński), obalonej później po prawie pięciu stuleciach rządów przez najazdy Elamitów i

Asyryjczyków .

Gliniana tabliczka z pismem

klinowym (ok. 2400 lat p.n.e.)

Egipt

Od początków III tysiąclecia p.n.e. w północno wschodniej Afryce w

dolinie Nilu rozwijało się państwo Egipt. Jego mieszkańcy żyli z

uprawy wąskiego pasa ziemi po obu stronach rzeki, użyźnianego co

roku regularnymi wylewami. Konieczność stworzenia systemu

irygacyjnego wspomagającego rolnictwo wpłynęła na organizację

życia społecznego i politycznego. Początkowo na tym obszarze istniały

dwa odrębne organizmy państwowe - Egipt Dolny (obejmujący

rozległą deltę Nilu, lepiej rozwinięty [12] ) i Górny (na południe od

pierwszej katarakty ), które połączyły się w jedno państwo na początku

III tysiąclecia p.n.e. w wyniku podboju przeprowadzonego przez Egipt

Górny. W III tysiącleciu p.n.e. wykształciła się forma państwa i

społeczeństwa (kultura, religia, pismo ), która z niewielkimi zmianami

przetrwała do końca istnienia starożytnego Egiptu [13] . W okresie tzw.

Starego Państwa ( XXVII-XXII wiek p.n.e.) nastąpiła konsolidacja

państwa - absolutnym władcą był faraon, uważany za syna boga Ra,

wokół niego i jego dworu skupiony był cały aparat administracyjny [13]

Maksymalna ekspansja terytorialna Egiptu (XV

w. p.n.e.)

Starożytność

. Z tego okresu pochodzą największe piramidy - monumentalne grobowce faraonów. W XXII wieku p.n.e. państwo

przeżyło kryzys - załamała się władza centralna, wystąpiły walki wewnętrzne i niepokoje społeczne. Ponownego

zjednoczenia kraju dokonała XI dynastia z Teb - był to początek tzw. Średniego Państwa. Obszar Egiptu sięgał w

tym okresie drugiej katarakty i Synaju (gdzie znajdowały się cenne surowce mineralne), państwo prowadziło

intensywny handel z minojską Kretą , Mezopotamią, Cyprem, Lewant em. Średnie Państwo upadło w XVII wieku

p.n.e., kiedy władzę w Egipcie Dolnym i Środkowym przejęli pochodzący z Azji - Hyksosi. Ich wypędzenie i

ponowne zjednoczenie Egiptu w XVI wieku p.n.e. dało początek okresowi największej potęgi [14] państwa nad Nilem

– tzw. Nowemu Państwu ( trwającemu do XI wieku p.n.e.). Egipt panował w tym czasie nad Palestyną i częścią Syrii

(w XIII wieku nastąpił na tych terenach podział władzy pomiędzy faraonem a imperium Hetytów - strefy wpływów

rozdzielała rzeka Orontes [ 14] ), a na południu nad Nubią . W XIII i XII wieku p.n.e. starożytny Wschód został

dotknięty najazdami tzw. ludów morskich , które przyniosły ogromne zniszczenia. Egipt zdołał się z trudem obronić

(walczył w tym samym czasie z atakami plemion libijskich na zachodzie), lecz nie udało mu się później odzyskać

dawnej świetności. W I tysiącleciu p.n.e. uległ Asyrii , potem Persji, a w końcu Aleksandrowi Wielkiemu .

Egipcjanie mogą pochwalić się znacznymi osiągnięciami na polu astronomii, matematyki, geometrii, medycyny

(zwyczaj mumifikowania zmarłych przyczynił się do poznania anatomii i rozwoju chirurgii [15] ). Stworzony przez

nich kalendarz słoneczny został (po pewnych modyfikacjach) przyjęty za czasów Cezara w starożytnym Rzymie.

Hetyci

Hetyci, lud posługujący się językiem z grupy

indoeuropejskich, przybył do Anatolii o k. 2000

roku p.n.e., wchłaniając lub wypierając żyjący tu

lud Hatti i przejmując jego wierzenia oraz język

(do celów religijnych). W połowie XVII wieku

p.n.e. k ról Labarna p rzyjął imię Hattusilis I,

odbudował i ufortyfikował miasto Hattusa,

czyniąc je stolicą swojego państwa,

obejmującego centrum Anatolii. Podboje króla

oraz jego następców, skierowane przede

wszystkim na północną Syrię i Mezopotamię,

poszerzyły granice królestwa. W pierwszej

połowie XVI wieku p.n.e. Huryci odebrali

Hetytom północną Syrię, a od połowy tego

stulecia datuje się okres kryzysu i osłabienia

państwa. Sytuacja zmieniła się w 1380 roku

p.n.e., gdy na tronie zasiadł Suppiluliumas I

(1380-1346 p.n.e.), który uczynił ze swego

królestwa imperium. Władca skutecznie walczył

przeciwko huryckiemu państwu Mitan ni

opierając swojego granice o góry Libanu i tym

samym wkraczając w egipską strefę wpływów. Jego następcy przesunęli granicę państwa na zachód zdobywając kraj

Arzawa. Do konfrontacji z Egiptem doszło na początku XIII wieku p.n.e. - bitwa pod Kadesz w 1280 p.n.e .

pozostała nierozstrzygnięta, a pokój z 1270 p.n.e. u trzymał status quo. Później Hetytom udało się jeszcze opanować

Cypr. Przełom XIII i XII wieku p.n.e. to upadek państwa w wyniku najazdu prawdopodobnie Ludów Morza - w

kraju zapanowała klęska głodu, zniszczono stolicę i wiele innych miast. Liczne państewka hetyckie przetrwały do

VIII wieku p.n.e. w południowo-wschodniej Anatolii i północnej Syrii.

Imperium Hetyckie (kolor czerwony) w szczytowym okresie potęgi, około

1290 r. p.n.e., sięgające do Egiptu (kolor zielony)

Starożytność

Potęga imperium Hetytów opierała się na doskonale, jak na tamte czasy, uzbrojonej armii, wyposażonej w broń z

żelaza, zbroje, rydwany bojowe. Na czele kraju stał król, posiadający szerokie uprawnienia i będący zwierzchnikiem

suwerennych księstw, wchodzących w skład państwa, oraz najwyższym kapłanem. Większość obywateli była ludźmi

wolnymi, ale istniała jakaś forma niewolnictwa. Rozwinięte prawodawstwo często stosowało odszkodowanie jako

karę za przestępstwo. Gospodarka oparta była na rolnictwie, eksportowano miedź i brąz, później niezwykle cenne w

tamtych czasach wyroby z żelaza. Religię Hetytów charakteryzował politeizm (z bardzo dużą liczbą bóstw),

antropomorfizm i synkretyzm, często wchłaniała ona kulty i bóstwa podbitych ludów, wywarła poważny wpływ na

wierzenia Greków.

Cywilizacje Bliskiego Wschodu od końca epoki brązu do podboju arabskiego

Migracje przełomu II i I tysiąclecia p.n.e. i ich skutki

Koniec II tysiąclecia p.n.e. ( czyli początek

epoki żelaza) przyniósł gwałtowne

wydarzenia (ich pełny obraz jest obecnie nie

do końca jasny i zrozumiały [16] [17] ), które

zasadniczo zmieniły sytuację na Bliskim

Wschodzie [16] . W XIII wieku p.n.e. na

terenach zachodniej Anatolii sytuacja uległa

znacznemu pogorszeniu, prawdopodbnie na

skutek zmian klimatycznych i głodu [18] . W

ostatnich latach tego stulecia inwazja tzw.

Ludów Morskich ( jak nazywali ich

Egipcjanie) doprowadziła do upadku

imperium Hetytów oraz królestw Arzawy i Kizzuwatny w Anatolii [19] . Najeźdzcy zniszczyli także potężne miasta

syryjskiego wybrzeża: Ugarit, Byblos, Tyr , Sydon oraz liczne ośrodki w głebi lądu takie jak Karkemisz i amoryckie

Amurru [ 19] . Zostali powstrzymani dopiero ok. 1190 p.n.e. w Palestynie przez Ramzesa III [19] , który zwyciężył

także ich flotę w delcie Nilu . Jednak w wyniku inwazji Egipt utracił większość swoich posiadłości poza Afryką, a po

śmierci Ramzesa pogrążył się w kryzysie. Część najeźdźców osiedliła się na podbitych obszarach, jak np. Filistyni

na wybrzeżu Lewant u, i prowadziła politykę ekspansywną [19] . Osłabienie miast-państw w wyniku najazdów oraz

spowodowany nimi kryzys ekonomiczny ułatwiły ekspansję na poły koczowniczym ludom semickim, które

rozpowszechniły się w Syrii od XII wieku p.n.e. [ 19] : Hebrajczycy zajęli sporą część Palestyny (wdając się w długie

walki z Filistynami), natomiast Aramejczycy (osiedlający się w przeciągu II tysiąclecia na obrzeżach i oazach

Pustyni Syryjskiej) zaczęli w XI wieku p.n.e. przenikać do Syrii i północnej Mezopotamii, mieszając się lub

zastępując tamtejszą ludność hurycką i hetycką. Powstałe państewka aramejskie przeżywały największy rozkwit w X

wieku p.n.e., rozszerzając swoje wpływy na teren osłabionej Asyrii , później jednak sytuacja się odwróciła i

Aramejczycy stopniowo ulegali rosnącej potędze państwa nowoasyryjskiego.

Egipcjanie (pod wodzą Ramzesa III) walczący z Ludami Morskimi w Delcie Nilu

O ile osadnictwo aramejskie w Syrii i północnej Mezopotamii pozwoliło na ponowne ożywienie cywilizacyjne tego

obszaru, o tyle zniszczenia w Anatolii miały trwalszy charakter - spora część miast tego obszaru powróciła do

gospodarki rolnej, przetrwało tylko kilka ośrodków [17] . W XII wieku p.n.e. do Azji Mniejszej przybyli przez

Hellespont Frygijczycy, lud z Bałkanów mówiący językiem z grupy indoeuropejskich, którzy osiedlili się w centrum

półwyspu. W tym czasie Asyria została zaatakowana z Anatolii przez lud Muszki ( identyfikowany z Frygijczykami),

który pokonał dopiero Tiglatpilesar I . W tym okresie we wschodniej Anatolii zaczęło rozwijać się państwo Urartu .

Gwałtowne wydarzenia miały też miejsce w centralnej i południowej Mezopotamii, naciskanej od zachodu przez

Aramejczyków; najazd Elamitów pod wodzą władcy Szutruknahhunte II p ołożył kres rządom dynastii kasyckiej,

zastąpionej potem przez II dynastię z Isin.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: