Barnes Julian-Pod słońce.pdf

JULIAN BARNES - Pod słońce

JULIAN BARNES

Pod słońce

Oto co się zdarzyło. W pewną spokojną, bezgwiezdną, czerwcową noc w 1941 roku, sierżant lotnictwa Thomas

Prosser kłusował nad północną Francją. Jego Hurricane 11B pokryty był czarnym kamuflażem. Wewnątrz kabiny czerwone

światło tablicy przyrządów miękko spływało na ręce i twarz Prossera. Jarzył się jak bóg zemsty. Zdjąwszy okulary, patrzył

ku ziemi w poszukiwaniu świateł aerodromu, a ku niebu w poszukiwaniu gorących kolorów spalin bombowca. Na pół

godziny przed świtem, Prosser czyhał na Heinkela lub Dorniera powracającego znad jakiegoś angielskiego miasta.

Bombowiec taki musiałby się wymknąć artylerii przeciwlotniczej, nie skorzystać z reklamy reflektorów, ominąć balony

zaporowe i ujść nocnym myśliwcom. Wyrównałby lot, załoga myślałaby o gorącej kawie suto zaprawionej cykorią,

podwozie opadłoby z trzaskiem, a wtedy kłusownik otrzymałby sowitą zapłatę za swe trudy.

Tej nocy nie nadarzył się żaden łup. O 3.46 Prosser wziął kurs na bazę. Wybrzeże francuskie przekroczył na

wysokości 18 000 stóp. Rozczarowanie kazało mu chyba zwlekać z powrotem, gdyż spojrzawszy nad Kanałem w prawo,

zobaczył, że zaczyna wschodzić słońce. Powietrze było przejrzyste i rześkie, gdy pomarańczowe słońce spokojnym,

jednostajnym ruchem wywikłało się z lepkiej, żółtej smugi horyzontu. Prosser obserwował to powolne odsłonięcie oblicza.

Wiedziona wyuczonym odruchem głowa co trzy sekundy zwracała się do przodu, lecz było raczej mało prawdopodobne,

żeby spostrzegł ewentualny niemiecki myśliwiec. Docierał do niego tylko widok podnoszącego się z morza słońca:

majestatycznego, nieubłaganego, niemal komicznego.

Gdy pomarańczowa kula nareszcie usiadła dystyngowanie na ławie odległych fal, Prosser odwrócił wzrok.

Świadomość niebezpieczeństwa powróciła. W jasnym, porannym powietrzu jego czarny samolot rzucał się w oczy jak jakiś

polarny drapieżnik, który nie zdążył w porę zmienić ubarwienia. Gdy raz po raz kładł się na skrzydło, zobaczył w dole

długi ogon czarnego dymu. Samotny okręt, być może w tarapatach. Szybko opadł ku mrugającym, miniaturowym falom i

po chwili rozpoznał na kursie zachodnim baryłkowaty statek handlowy. Czarny dym znikł jednak i wszystko wydawało się

w porządku. Prawdopodobnie tylko dorzucono węgla do kotłów.

Na 8000 stóp Prosser wyrównał lot i od nowa wziął kurs na bazę. W połowie drogi przez Kanał dopuścił do siebie,

podobnie jak niemieckie załogi bombowców, myśl o gorącej kawie i kanapce z boczkiem, którą zje po odprawie. I wtedy

coś się zdarzyło. Prędkość, z jaką opadł, wtłoczyła słońce z powrotem pod horyzont, toteż gdy spojrzał w prawo, ponownie

ujrzał, jak wschodzi: to samo słońce unoszące się z tego samego miejsca, nad tym samym morzem. Jeszcze raz Prosser

zapomniał o ostrożności i po prostu patrzył: pomarańczowa kula, żółta smuga, ława horyzontu, rześkie powietrze i płynne,

nieważkie wznoszenie się słońca, które po raz drugi tego ranka wstało z fal. Był to powszedni cud, który na zawsze utkwił

mu w pamięci.

Pytasz, co to jest życie. To tak, jakby zapytać, co to jest marchewka. Marchewka to marchewka i nic poza tym nie

wiadomo.

Czechów do Olgi Knipper, 20 IV 1904

Inni ludzie sądzili, że to musi być uciążliwe, patrzeć dziewięćdziesiąt lat wstecz. Jak przez tunel albo przez słomkę,

domyślali się. Nie mieli racji. Czasem przeszłość była filmowana kamerą z ręki; czasem rysowała się monumentalnie na

proscenium, pod gipsowym gzymsem i pomiędzy fałdami kurtyn; czasem migała przed oczyma jak melodramat z epoki

niemego kina, przyjemny, lecz nieostry i zupełnie nieprawdopodobny. Czasami wypożyczalnia pamięci dysponowała tylko

serią fotosów.

Epizod z wujkiem Leslie - najpierwszy Epizod jej życia - jawił się jako seria slajdów w latarni magicznej.

Moralność w tonacji sepii. Sympatyczny bohater negatywny miał nawet wąsy, a ona siedem lat; pora Świąt; wujek Leslie

był jej ulubionym wujkiem. Na Slajdzie I pochylał się ze swych wyżyn, aby dać jej prezent. Hiacynty, szepnął, wręczając

biszkoptową donicę nakrytą mitrą brązowego papieru. Włóż je do przewiewnej szafy i zaczekaj do wiosny. Chciała je zaraz

zobaczyć. Nie, na pewno jeszcze nie wzeszły. Skąd on może wiedzieć? Później, w sekrecie, Leslie uchylił rąbka brązowego

papieru i pozwolił jej zajrzeć do środka. Niespodzianka! Jednak wzeszły. Cztery smukłe szpile w kolorze ochry, wysokie na

jakieś pół cala. Wujek Leslie zaśmiał się wymuszenie, jak to zwykle dorosły, któremu zaimponowało, przewyższające go

wiedzą, dziecko. Tym bardziej jednak nie powinna na nie patrzyć aż do wiosny. Kolejna dawka światła może spowodować,

że przerosną swe możliwości.

Włożyła hiacynty do bieliźniarki i czekała na postępy. Często o nich myślała i zastanawiała się, jak wygląda hiacynt.

Czas na Slajd II. Pod koniec stycznia poszła z latarką do łazienki, wyłączyła światło, zdjęła doniczkę, zrobiła małą

szczelinę w papierze, wycelowała latarkę i szybko zajrzała do środka. Cztery obiecujące szpile nadal sterczały, nadal długie

na pół cala. Przynajmniej światło, które wpuściła w Boże Narodzenie, nie zaszkodziło im.

Pod koniec lutego znów zajrzała, ale pora wzrostu najwyraźniej jeszcze nie nadeszła. Trzy tygodnie później wujek

Leslie wpadł do nich po drodze na golfa. Przy obiedzie obrócił się ku niej konspiracyjnie i spytał:

- No i co, Jeanie moja mała, jak tam hiacynty?

- Nie pozwoliłeś mi zaglądać.

- A nie pozwoliłem.

Zajrzała znowu pod koniec marca, a potem - Slajdy V do X - drugiego, piątego, ósmego, dziewiątego, dziesiątego i

jedenastego kwietnia. Dwunastego jej matka zgodziła się na bliższe oględziny doniczki. Rozłożyły na stole kuchennym

„Daily Express” z poprzedniego dnia i ostrożnie rozwinęły brązowy papier. Cztery ochrowe kiełki nie posunęły się w górę.

Pani Serjeant miała zakłopotaną minę.

- Chyba najlepiej będzie, jak je wyrzucimy, Jean. Dorośli zawsze wszystko wyrzucają. Na tym polega jedna ważna

różnica: dzieci lubią trzymać różne rzeczy.

- Może korzenie rosną. - Jean zaczęła rozgarniać torfową ziemię, gęsto upchaną wokół kiełków.

- Nie robiłabym tego - powiedziała matka. Ale było już za późno. Jedną po drugiej, Jean wykopała cztery szpileczki.

Co dziwne, Epizod ten nie spowodował u niej utraty wiary w wujka Lesliego. Przestała tylko wierzyć w hiacynty.

1 / 57

JULIAN BARNES - Pod słońce

Patrząc w przeszłość, Jean uznała, że jako dziecko na pewno miała przyjaciół, ale nie mogła sobie przypomnieć tej

jednej jedynej powiernicy z mazgajowatym uśmiechem, zabaw ze skakanką i żołędziami, karteczek z sekretami,

przekazywanych pod splamionymi atramentem ławkami wiejskiej szkoły z groźną kamienną inskrypcją nad bramą. Może

to wszystko było, może nie. Patrząc z obecnej perspektywy, wujek Leslie wystarczał za powiernika. Faliste włosy miał

zawsze obficie upomadowane, a na kieszeni granatowego blezera widniał symbol jego jednostki. Umiał robić szklanki na

wino z opakowań po słodyczach, a idąc do klubu golfowego zawsze mówił:

- Wpadnę do Starego Zielonego Raju.

Za kogoś takiego, jak wujek Leslie wyszłaby za mąż.

Wkrótce po Epizodzie z Hiacyntami zaczął ją zabierać do Starego Zielonego Raju. Sadzał ją na omszałej ławce koło

parkingu i przykazywał z udawaną surowością, by pilnowała jego kijów golfowych.

- Idę sobie tylko przepłukać gardło.

Dwadzieścia minut później wyruszali do pierwszego kołka. Woniejący piwem wujek Leslie niósł kije, Jean miała na

ramieniu specjalny kij do piasku. Był to rodzaj talizmanu: dopóki Jean trzyma kij w gotowości, ściąga na siebie

błyskawice, a wuj ominie pułapkę piaskownicy.

- Tylko nie upuść - mawiał - bo pofrunie, będzie więcej piasku niż w wietrzny dzień na pustyni Gobi. - A ona kładła

sobie kij na ramieniu jak Karabin. Kiedyś, zmęczona marszem w dół - do piętnastego dołka, wlokła kij za sobą i po drugim

uderzeniu wujka Leslie, piłka powędrowała prosto do piaskownicy, piętnaście metrów dalej.

- No i patrz, co zrobiłaś - powiedział, w równym stopniu zadowolony, że potwierdza się działanie talizmanu, co

naburmuszony. - Musisz mi za to kupić Jednego przy dziewiętnastym”.

Wujek Leslie często mówił do niej śmiesznym kodem. Udawała, że go rozumie. Wszyscy wiedzieli, że na torze

golfowym jest tylko osiemnaście dołków i że ona nie ma pieniędzy, ale kiwała głową, jakby zawsze kupowała ludziom

jednego (jednego co?) przy dziewiętnastym. Gdy dorośnie, ktoś jej wytłumaczy ten kod, ale na razie bardzo się cieszyła, że

go nie zna. Niektóre fragmenty jednak rozumiała. Gdy piłka nieposłusznie odbiła się między drzewa, Leslie mruczał

czasem pod nosem:

- Za hiacynty - jedyne jego wzmianki o prezencie gwiazdkowym.

Jednak większość uwag przerastała ją. Maszerowali z przejęciem alejką, on z torbą pełną stukoczącego drewna

orzechowego, ona z dłońmi zaciśniętymi na metalowym kiju do piasku.

Jean nie wolno się było odzywać; wujek Leslie wyjaśnił jej, że gadanie odwodzi go od obmyślania następnego

uderzenia. Jemu jednak wolno było mówić. Gdy kroczyli ku odległej plamce bieli, która czasem okazywała się papierkiem

po słodyczach, zatrzymywał się czasem, schylał ku niej i szeptał na ucho różne sekrety. Przy piątym dołku powiedział, że

pomidory powodują raka i że słońce nigdy nie zajdzie nad Imperium Brytyjskim; przy dziesiątym dowiedziała się, że

przyszłość należy do bombowców i że dziadek Mussolini, choć makaroniarz, jest nie w ciemię bity. Kiedyś zatrzymali się

na krótkim dwunastym (co przy par 3 było przypadkiem bez precedensu) i Leslie wyjaśnił z powagą:

- Poza tym Żyd nie będzie nigdy golfiarzem.

Potem szli dalej ku piaskownicy, po lewej stronie łączki, a Jean powtarzała do siebie tę nagle objawioną prawdę.

Lubiła chodzić do Starego Zielonego Raju. Nigdy nie było do końca wiadomo, co się może zdarzyć. Pewnego razu, gdy

wujek Leslie przepłukał gardło dokładniej niż zwykle, między trzecim a czwartym dołkiem posłał piłkę w niewysokie

chaszcze. Kazał jej się odwrócić plecami, ale nie miała obowiązku zatykać sobie uszu, więc usłyszała głośne i wiele

mówiące chlapanie. Zerknęła spod uniesionego łokcia (to się nie liczyło jako patrzenie) i ujrzała parę dymiącą z wysokich

po pas paproci.

I jeszcze ta sztuczka Lesliego. Pomiędzy dziewiątą łączką a dziesiątym kołkiem, otoczonym świeżo posadzonymi

brzozami, stał maleńki domek, podobny do budki dla ptaków. Jeśli wiatr wiał w odpowiednim kierunku, wujek Leslie

wykonywał tu czasem swą sztuczkę. Z kieszeni na piersi tweedowej marynarki, ze skórzanymi łatami na łokciach,

wyjmował papierosa, kładł na kolanie, wymachiwał rękami jak czarnoksiężnik, wkładał papierosa do ust, mrugał do Jeanie

okiem i zapalał zapałkę. Siedziała obok niego, usiłując wstrzymać oddech i nie wiercić się. Wiercipięty psują sztuczki,

mawiał wujek Leslie, tak samo jak dmuchacze i chuchacze.

Po paru minutach zerkała w bok, starając się nie ruszyć zbyt gwałtownie. Na końcu papierosa był cal popiołu, a

wujek Leslie zaciągał się kolejny raz. Gdy zerkała ponownie, Leslie odchylał nieco głowę do tyłu, a papieros w połowie

składał się z popiołu.

Od tego momentu wujek Leslie nie patrzył już na nią, tylko mocno koncentrował się i po każdym zaciągnięciu,

powoli odchylał głowę jeszcze trochę. Na koniec trzymał głowę prawie pod kątem prostym do kręgosłupa, a papieros (sam

popiół prócz ostatniego pół cala), który trzymał Leslie, celował pionowo ku dachowi olbrzymiej budki dla ptaków.

Sztuczka udała się.

Potem lewą ręką dotykał ją w ramię, a ona ostrożnie wstawała, starając się nie oddychać, żeby nie zdmuchnąć

popiołu na marynarkę ze skórzanymi łatami na łokciach, i szła do dziesiątego kołka. Parę minut później Leslie dołączał do

niej z lekkim uśmiechem. Nigdy nie pytała, na czym polega sztuczka. Może sądziła, że nie odpowie.

Następnie były seanse krzyku. Zdarzało się to zawsze w tym samym miejscu, na polu za trójkątem wilgotnej,

pachnącej buczyny, który wrzynał się w czternastą psią nogę. Za każdym razem Leslie posyłał piłkę tak niecelnie, że

musieli przeczesywać najgłębszą część zagajnika, gdzie pnie porosłe były mchem, a orzeszki bukowe słały się gęściej na

poszyciu. Za pierwszym razem znaleźli się koło przełazu, który był oślizły w dotyku, choć od wielu dni nie padało. Wspięli

się nań, po czym zaczęli przeszukiwać kilka pierwszych jardów trawiastej pochyłości. Po trochę bezcelowym grzebaniu w

trawie butami i kijami, Leslie pochylił się i powiedział:

- A gdybyśmy się tak porządnie wydarli? Odwzajemniła jego uśmiech. Ludzie lubią się porządnie wydrzeć przy

takich okazjach. Przecież to bardzo denerwujące, nie móc znaleźć piłki. Leslie tłumaczył dalej:

- Jak się już do cna wywrzeszczysz, musisz paść na plecy. Takie są reguły.

Odchylili głowy i wrzeszczeli do nieba. Wujek Leslie grubo i gardłowo, jak deszcz wychodzący z tunelu; Jean

cienko i chwiejnie, niepewna, na ile starczy jej tchu. Oczy miało się otwarte - taka była chyba nie wypowiedziana reguła -

twardo wpatrzone w niebo, żądające odpowiedzi. Potem robiło się drugi wdech i znów wrzeszczało, pewniej, natarczywiej.

Potem jeszcze raz, a Leslie ryczał coraz donośniej. I nagle przychodziło wyczerpanie, nie miało się już w sobie więcej

wrzasku i padało się plackiem. Przewracałaby się nawet wtedy, gdyby nie było takiej reguły. Zmęczenie wędrowało przez

jej ciało jak fala.

2 / 57

JULIAN BARNES - Pod słońce

Wujek Leslie klapnął na plecy kilka jardów od niej i wlepiali równoległe, zdyszane spojrzenie w spokojne niebo. W

połowie drogi do nieba, kilka chmurek drgnęło łagodnie, jakby w wahaniu, czy zerwać się z postronka. Może jednak

zawdzięczały ten nieznaczny ruch dyszeniu dwóch wyciągniętych na ziemi postaci. Reguły najwyraźniej stanowiły, że

można dyszeć tak mocno, jak się tylko ma chęć.

Po chwili usłyszała, jak Leslie kaszle.

- Myślę, że należy mi się free drop. - Poczłapali z powrotem przez oślizły przełaz, po trzaskających orzeszkach do

czternastego kołka, gdzie wujek Leslie, rozejrzawszy się za szpiegami, położył na podstawce błyszczącą nową piłkę i

posłał ją na jakieś dwieście jardów ku łączce. Mimo że jest do cna wywrzeszczany, pomyślała Jean.

Szli krzyczeć tylko wtedy, gdy Leslie bardzo niecelnie posłał piłkę z kołka, co z jakiegoś powodu zdarzało się przy

pustym torze. Nie robili tego zbyt często, gdyż po pierwszym razie Jean dostała kokluszu. Koklusz nie kwalifikował się

jako Incydent, w przeciwieństwie do festynu wujka Lesliego. Czy też raczej skutków kwesty wujka Lesliego.

Gdy przyszedł w czwartym dniu jej choroby, leżała w łóżku, wydając niekiedy z siebie gardłowy krzyk jakiegoś

egzotycznego ptaka zgubionego na obcym niebie. W blezerze z odznaką jednostki usiadł na łóżku. Trochę czuć było od

niego przepłukanym gardłem i zamiast spytać, jak się czuje, mruknął:

- Nic im nie powiedziałaś o darciu się?

- Oczywiście, że nie.

- No bo, widzisz, to tajemnica. I to dość miła tajemnica, prawdę mówiąc.

Jean skinęła głową. Była to niezwykle miła tajemnica. Ale być może wrzeszczenie spowodowało koklusz. Matka

zawsze ostrzegała ją, by się nigdy zanadto nie gorączkowała. Może wrzeszcząc rozgorączkowała gardło, i stąd koklusz.

Wujek Leslie tak się zachowywał, jakby podejrzewał, że to jego wina.

Gdy wydała z siebie paniczny krzyk ptaka, nie wiedział, co zrobić z oczami.

Dwa dni później pani Serjeant położyła na skraju łóżka Jean zimową bieliznę, a następnie grubą sukienkę, zimowy

płaszcz, szalik i koc. Wydawała się niezadowolona, lecz zbyt zrezygnowana, by to okazać.

- Chodź, idziemy. Wujek Leslie zabiera nas na festyn. - Jak się przekonała Jean, do festynu wujka Lesliego należał

też przejazd taksówką. Jej pierwszy w życiu. Po drodze do aerodromu starała się nie robić wrażenia rozgorączkowanej. W

Hendon matka została w samochodzie. Jean wzięła ojca za rękę, a on wyjaśnił, że drewniane części De Havillanda zrobione

są ze świerku.

- Świerk to bardzo twarde drewno - powiedział - prawie tak twarde, jak metalowe części samolotu, więc nie ma się o

co martwić. - Ale ona wcale się nie martwiła.

Sześćdziesięciominutowa wycieczka turystyczna po Londynie; odjazd co godzinę. Pośród kilkunastu pasażerów

była jeszcze dwójka dzieci, opatulonych jak przesyłki pocztowe, choć to dopiero sierpień; może też się darły ze swymi

wujkami. Jej ojciec siedział po przeciwnej stronie i powstrzymywał ją, gdy usiłowała wychylić się i wyjrzeć przez okno.

- Cel lotu - wyjaśnił jej - jest zdrowotny, a nie edukacyjny.

Przez całą wycieczkę patrzył na plecione siedzenie przed sobą i trzymał się za kolana. Zdawał się niezdrowo

rozgorączkowany. Gdy De Havilland pochylił się na skrzydło, za pucułowatymi silnikami i krzyżakami zastrzałów Jean

ujrzała coś, co mogło być mostem Tower. Zwróciła twarz ku ojcu.

- Psst - powiedział - koncentruję się, żebyś wydobrzała. Minął rok, nim Jean i wujek Leslie poszli znowu

wrzeszczeć.

Już wcześniej zaglądali oczywiście do Starego Zielonego Raju, ale uderzenia wujka Leslie na czternastym jakoś

zyskały na precyzji. Gdy wreszcie, następnego lata, posłał piłkę z furkotem do góry, jakby dokładnie wiedziała, gdzie ma

się udać. Oni również wiedzieli: wskroś długich chaszczy, przez wilgotną buczynę i oślizły przełaz na trawiastą pochyłość.

Wrzeszczeli w gorące powietrze i z łomotem opadli na plecy. Jean szukała na niebie samolotów. Wodziła szeroko

otwartymi oczami, niemal wychodziły jej z orbit. Żadnych chmur, żadnych samolotów: jakby wystraszyły się hałasu. Nic,

prócz błękitu.

- Chyba pozwolę sobie na free drop - powiedział Leslie. Nie szukali piłki ani po drodze do lasu, ani w drodze

powrotnej.

Gdy po raz trzeci urządzili sobie wrzaski, nadleciał samolot. Jean nie zauważyła go, gdy krzyczeli wniebogłosy, lecz

gdy leżeli zdyszani, a chmury szarpały za postronki. Zarejestrowała odległy bzyk. Zbyt regularny, jak na owada, zarazem

bliski i daleki. Wyłonił się, na krótko i z większym hałasem, pomiędzy dwiema chmurami, zniknął, pojawił znowu, po

czym zmierzał powoli ku horyzontowi, tracąc wysokość. Wyobraziła sobie pucułowate silniki, świszczące zastrzały i dzieci

opatulone jak przesyłki pocztowe.

- Gdy Lindbergh leciał nad Atlantykiem - skomentował Leslie z odległości kilku stóp - miał ze sobą pięć kanapek.

Zjadł tylko półtorej.

- Co się stało z resztą?

- Jaką resztą?

- Z pozostałymi trzema i pół.

Wujek Leslie podniósł się; wyglądał na zachmurzonego. Może nie wolno jej było się odzywać, choć nie szli alejką.

Gdy grzebali w orzeszkach bukowych, tym razem szukając piłki, odezwał się burkliwie:

- Pewnie są w muzeum kanapek.

Muzeum kanapek, zastanawiała się Jean: czy rzeczywiście jest coś takiego? Ale wiedziała, że nie należy więcej o

nic pytać. Następne dwa dołki wprawiły Lesliego w lepszy nastrój. Przy siedemnastym, łypnąwszy okiem w górę i w dół

alejki, znów uderzył w konspiracyjny ton.

- Zagramy w Sznurówki Trzewików?

Nigdy wcześniej nie słyszała o tej grze, lecz zgodziła się bez wahania.

Wujek Leslie bez żenady posłał piłkę w ugór. Gdy tam doszli, schylił się i zdjął swe biało-brązowe meszty.

Skrzyżowane końcówki sznurówek ułożył wewnątrz buta, spojrzał na nią i skinął głową. Zdjęła czarne półbuty i zrobiła to

samo. Patrzyła, jak z komiczną powagą Leslie wsuwa najpierw palce, potem całe stopy z powrotem do butów. Zrobiła to

samo. Mrugnął okiem, uklęknął na jedno kolano jak konkurent do ręki, klepnął ją w łydkę, po czym powoli wyciągnął obie

sznurówki spod miękkiego podbicia jej lewej stopy. Jean zachichotała. Uczucie było cudowne. Z początku trochę łaskotało,

potem jeszcze bardziej, aż fala rozkoszy przeszła jej aż do żołądka. Zamknęła oczy, a wujek Leslie poszarpując

zawadiacko, wydobył sznurówki spod jej prawej stopy. Z zamkniętymi oczami było jeszcze przyjemniej.

3 / 57

JULIAN BARNES - Pod słońce

Przyszła kolej na niego. Kucnęła u jego stóp. Z tej odległości buty zdawały się ogromne. Skarpetki odrobinę

woniały stodołą.

- Po jednej, proszę - szepnął. Uchwyciła pierwszą sznurówkę blisko oczka. Pociągnęła, lecz bez skutku. Pociągnęła

jeszcze raz, mocniej. Stopa mu drgnęła, a sznurówka nagle wysunęła się.

- Źle - powiedział. - Za szybko. Włóż z powrotem. Uniósł stopę, a ona wcisnęła długą brązową sznurówkę do buta,

pod wilgotną skarpetkę. Pociągnęła jeszcze raz, bardziej jednostajnie. Sznurówka wysunęła się lekko i powoli, a z

milczenia w górze dziewczynka wydedukowała, że tym razem się udało. Jedna po drugiej, pociągnęła za końcówki trzech

pozostałych sznurówek. Poklepał ją po głowie.

- Chyba metalowa siódemka *, jak sądzisz? Podbić, szarpnąć do góry i będzie cacy.

- Już nie gramy?

- A, w to? Nie, już koniec. - Przymierzył się do piłki, szurnął nogami, jakby sznurówki były nadal wewnątrz butów i

luźnymi nadgarstkami zakołysał kijem. - Akumulatory muszą się z powrotem naładować.

Skinęła głową. Posunął piłkę kilka cali dalej, na bardziej mechatą kępkę trawy, znów przez chwilę ustawiał stopy,

strzelił w kierunku chorągiewki i ruszył alejką.

- Sznurówki! - krzyknął do tyłu, a ona schyliła się, by je zawiązać.

Grywali jednak później, i to dość często, w Sznurówki Trzewików. Nie zawsze w Starym Zielonym Raju; czasem

pokątnie i na chybcika w domu. Obowiązywały zawsze te same reguły: najpierw wujek Leslie wyciągał po dwie sznurówki

naraz z jej butów, potem ona po jednej z jego. Kiedyś próbowała zagrać bez wujka, ale to nie było to samo. Zastanawiała

się, czy od tej zabawy można się rozchorować. Od wszystkiego, co miłe, można się było rozchorować. Od czekolad,

ciastek, fig. Od wrzeszczenia dostawało się kokluszu. Na co zachoruje od gry w Sznurówki Trzewików?

Zapewne już wkrótce znajdzie na to odpowiedź. A potem, gdy dorośnie, znajdzie inne odpowiedzi. Na takie i

owakie pytania. Jaki wybrać kij? Czy jest muzeum kanapek? Dlaczego Żyd nigdy nie będzie prawdziwym golfiarzem? Czy

ojciec się bał w De Havillandzie, czy tylko koncentrował? Czy tylko Mussolini był nie w ciemię bity? Dlaczego jedzenie

wygląda zupełnie inaczej, gdy wychodzi z drugiego końca? Jak palie papierosa, żeby nie spadł popiół? Czy do nieba idzie

się kominem, jak w sekrecie podejrzewała? I dlaczego norka wykazuje patologiczną żywotność?

Jean nie rozumiała nawet, o co w tym ostatnim zdaniu chodzi, lecz z czasem być może odkryje, na czym polega

pytanie, a potem znajdzie odpowiedź. O norkach wiedziała z rycin cioci Evelyn. Było ich dwie, pozostawione wiele lat

wcześniej z nie zrealizowanej kolekcji, przenoszone ze ściany na ścianę. Ostatecznie znalazły się w pokoju Jean. Ojciec

miał wątpliwości, czy jedna z nich pasuje do pokoju dziecka, lecz matka była zdania, że ryciny Evelyn muszą wisieć

razem.

Obrazek poziomy pokazywał dwóch mężczyzn w lesie, w staromodnych ubraniach i kapeluszach. Mężczyzna z

brodą trzymał za kark fretkę. Drugi, bez brody, opierał się na strzelbie. U jego stóp leżał stos martwych fretek. Tyle tylko,

że nie były to fretki, gdyż obrazek zatytułowany był „ Polowanie na norki”. Pod spodem był tekst, który Jean przeczytała

wiele razy.

„Norka, podobnie jak piżmoszczur i gronostaj, nie odznacza się przesadnym sprytem, toteż łatwo ją schwytać w

różnego rodzaju samołówki. Łapie się we wnyki i sidła, lecz najczęściej wpada w tak zwany potrzask. Wabi ją każdego

rodzaju mięso, lecz zazwyczaj w formie przynęty mieliśmy do czynienia z głową głuszca, dzikiej kaczki, kury, sójki czy

innego ptaka. Norka charakteryzuje się patologiczną żywotnością, wskutek czego widywaliśmy ją w potrzasku

przygniecioną ciężarem 150 funtów, pod którym zmagała się ze śmiercią od prawie doby.”

„Patologiczna żywotność” nie była jedynym fragmentem, którego na razie nie rozumiała. Co to jest głuszec? Albo

piżmoszczur? Wiedziała, co to jest dzika kaczka, para sojek torowała zeszłej wiosny w buczynie przy czternastym dołku,

kurę jadali w niedzielę na obiad, gdy ojciec wyświadczył klientowi przysługę. Pani Baxter przychodziła rano ją oskubać,

po czym wracała koło piątej po nóżkę, zawiniętą w natłuszczony papier. Ojciec Jean lubił dowcipkować na temat pani

Baxter, gdy wycinał w drewnie. Jego córka chichotała, a żona krzywiła się.

- Czy pani Baxter dostaje też głowę? - spytała kiedyś Jean.

- Nie, córeczko. Czemu pytasz?

- A co robicie z głową?

- Wyrzucamy do kosza.

- Nie powinniście zostawić i sprzedać łowcom norek.

- Jakoś nigdy się u nas nie pokazują - odparł jowialnie ojciec.

Na obrazku pionowym stała oparta o drzewo drabina, z namaloowanymi na szczeblach słowami. PRACOWITOŚĆ,

mówił dolny szczebel; UMIARKOWANIE, mówił drugi, choć tak naprawdę mówił tylko UMIARKOWAN, gdyż dwie

ostatnie litery zasłaniało kolano wchodzącego po drabinie człowieka. Następie szła ROZTROPNOŚĆ, PRAWOŚĆ,

GOSPODARNOŚĆ, PUNKTUALNOŚĆ, ODWAGA i, na górnym szczeblu, WY-TRWAŁOŚĆ. Na pierwszym planie

ludzie ustawili się w kolejce do wchodzenia na drzewo, z którego liści zwieszone były banki choinkowe pomalowane w

kolejne słowa, takie jak: „Szczęście”, „Honor”, „Łaska Boża” i „Dobra Wola”. W głębi tłoczyli się ludzie, którzy nie mieli

ochoty wchodzić na drzewo; oddawali się grom hazardowym, oszustwu, strajkowali bądź wchodzili do wielkiego budynku

o nazwie Giełda.

Jean rozumiała ogólną intencję obrazka, choć czasem bezmyślnie myliła drzewo z Drzewem Wiadomości, o którym

była mowa w Piśmie Świętym. Na Drzewo Wiadomości nie powinno się wchodzić, a na drzewo z obrazka powinno, choć

nie do końca rozumiała wszystkie słowa na szczeblach, jak również te dwa na częściach pionowych: pierwsze z nich

brzmiało MORALNOŚĆ, a drugie UCZCIWOŚĆ. Sądziła, że niektóre ze słów rozumie. Uczciwość znaczyła, że obrazki

cioci Evelyn mają wisieć razem i że nie należy przesuwać piłki w korzystniejsze miejsce, gdy nikt nie patrzy; punktualność

znaczyła, żeby się nie spóźniać do szkoły; gospodarność to to, co ojciec robił w sklepie, a matka w domu; a odwaga -

odwaga to latanie samolotami. Z czasem na pewno zrozumie pozostałe słowa.

***

Jean miała siedemnaście lat, gdy wybuchła wojna i wydarzenie to sprawiło jej ulgę. Nic nie było już na jej głowie.

Nie potrzebowała już czuć się winna. W ciągu poprzednich kilku lat ojciec wziął na swe ramiona cały ciężar rozmaitych

kryzysów politycznych. Był to w końcu jego obowiązek jako Głowy Rodziny. Czytał im wiadomości w „Daily Express”,

przerywając po każdym ustępie i tłumaczył im biuletyny radiowe. Jean często miała odczucie, że ojciec jest właścicielem

4 / 57

JULIAN BARNES - Pod słońce

małego zakładu rodzinnego, któremu zagraża zgraja cudzoziemców o egzotycznych nazwiskach, stosujących bezprawne

metody handlowe i drapieżnie konkurencyjne ceny. Jej matka umiała właściwie zareagować na każdą informację z gazety.

Znała wszystkie nieartykułowane dźwięki, jakie należy z siebie wydać, gdy pojawi się nazwisko Benesa, Daladiera czy

Litwinowa, wiedziała, kiedy najlepiej rozłożyć bezradnie ręce i poprosić ojca, by wyjaśnił wszystko od początku. Jean

usiłowała wzbudzić w sobie ciekawość, lecz brzmiało to jak opowieść, która zaczęła się dawno temu, jeszcze przed jej

narodzinami, i której nigdy do końca się nie nauczy. Z początku nie odzywała się, słysząc nazwiska tych złowrogich

zagranicznych biznesmenów z ciężarówkami pełnymi skradzionych herbatników ziołowych i złapanych bezprawnie w

sidła bażantów. Nawet milczenie nie było jednak bezpieczne - wskazywało, że nie jest odpowiednio zatroskana - więc

niekiedy zadawała pytania. Problem tkwił w tym, iż nie wiedziała, o co pytać. Wydawało się jej, że właściwie pytanie

można zadać tylko znając z góry odpowiedź, a w takim razie jaki w tym sens? Kiedyś, otrząsnąwszy się ze znudzonego

rozmarzenia, spytała ojca o tę nową panią premier Austrii, Ann Schluss. To był błąd.

Wojna jest oczywiście męską sprawą. Mężczyźni prowadzą wojnę, mężczyźni ją wyjaśniają, wystukując popiół z

fajki jak wychowawcy szkolni. Co kobiety zrobiły podczas pierwszej wojny? Rozdawały białe pióra, obrzucały kamieniami

jamniki, jechały do Francji pielęgnować rannych. Najpierw posłały mężczyzn w bój, potem ich zszywały do kupy. Czy tym

razem cokolwiek się zmieni? Raczej nie.

Jean odniosła jednak wrażenie, że przez swą niezdolność do zrozumienia europejskiego kryzysu politycznego

przyczynia się do jego kontynuacji. Czuła się winna za Monachium. Czuła się winna za Sudety. Czuła się winna za

hitlerowsko-radziecki pakt o nieagresji. Żeby jeszcze mogła sobie przypomnieć, czy wolno ufać Francuzom, czy nie. Czy

Polska jest ważniejsza niż Czechosłowacja? I o co chodzi w tej całej sprawie z Palestyną? Palestyna leży na pustyni i Żydzi

chcą tam jechać. To przynajmniej potwierdza zdanie wujka Leslie o Żydach: że nie lubią grać w golfa. Nikt, kto lubi grać w

golfa, nie zdecydowałby się mieszkać na pustyni. Tor nie może się składać wyłącznie z piaskownicy.

Tak więc, kiedy zaczęła się wojna, Jean poczuła ulgę. Wszystkiemu winien jest Hitler, ona nie ma z tym nic

wspólnego. Poza tym coś się zaczęło dziać. Wojna liczyła się za kolejny Incydent: tak na to z początku patrzyła. Mężczyzn

wzięto do poboru, matka wstąpiła do kobiecych służb pomocniczych, a Jean wolno było wreszcie obciąć szeroki

słomkowo-brązowy warkocz, który przez tyle lat opadał jej na plecy. Ojciec odżałował tę egzekucję, przekonał go

argument, że oszczędność na mydle i wodzie znacząco wspomoże działania wojenne. W przypływie ckliwości poprosił o

odcięty warkocz i trzymał go na półce w szopie przez kilka tygodni, póki matka nie wyrzuciła tej pamiątki.

Rodzice, w tajemnicy przed córką, zastanawiali się, czy powinna iść do pracy. Uznali jednak, że będzie lepiej, gdy

po wstąpieniu matki do służb pomocniczych Jean będzie prowadzić dom.

- Przyda ci się to na przyszłość, moja dziewucho - powiedział ojciec i mrugnął okiem. Przyda się na przyszłość; nie

miała jednak pojęcia, do czego. Gdy patrzyła na rodziców, ogarniało ją przerażenie, jak bardzo są dorośli. Hę czasu

upłynie, zanim ona będzie taka dorosła?

Znali swe własne umysły; mieli przekonania; potrafili odróżnić, co jest słuszne, a co niesłuszne. Żeby ona wiedziała,

co jest słuszne, a co nie! Trzeba jej było wiele razy powtarzać; jej przekonania były ruchliwe jak wystraszone kijanki, w

porównaniu ze skrzeczącymi donośnie żabami przekonań jej rodziców; natomiast znajomość swego własnego umysłu

wydawała się jej przedziwnym zjawiskiem. Jak można poznać własny umysł nie używając do tego celu własnego umysłu?

Pies goniący za swym uciętym ogonem. Sama myśl o tym przyprawiała ją o zawrót głowy.

Dorastanie polegało też na tym, żeby na kogoś wyglądać. Jej ojciec, który prowadził sklep spożywczy w Bryden,

wyglądał na człowieka, który prowadzi sklep spożywczy: był korpulentny i zadbany, podtrzymywał rękawy opaskami

elastycznymi i robił wrażenie człowieka uprzejmego, lecz mającego w zanadrzu surowość człowieka, który wie, że funt

mąki to funt mąki, a nie piętnaście uncji, który nie patrząc na etykietki wie, w jakim pudełku są jakie herbatniki, który

może trzymać dłoń blisko, bliziutko maszynki do cięcia bekonu, nawet nie zadrasnąwszy sobie skóry.

Matka Jean też wyglądała na kogoś, z jej spiczastym nosem i raczej wyłupiastymi niebieskimi oczami, z włosami

upiętymi w kok do bordowo-butelkowo-zielonego munduru służb pomocniczych, rozpuszczonymi wieczorem, gdy

słuchała ojca i dokładnie wiedziała, jakie zadawać pytania. Brała udział w zbiórkach złomu, których żniwem były tysiące

blaszanych puszek; całymi tygodniami przyszywała skrawki kolorowego płótna do sieci kamuflażowych (-Tak, jakbym

zszywała olbrzymi dywan, Jean); zwijała papier w bele, pracowała w kantynie polowej, pakowała kosze z żywnością dla

saperów. Nic dziwnego, że znała swój własny umysł; nic dziwnego, że wyglądała na kogoś.

Jean wpatrywała się czasem w lustro, szukając oznak zmian, lecz jej proste włosy leżały smutne i przylizane na

głowie, a błękit oczu szpeciły głupawe plamki. W „Daily Express” ktoś napisał, że wiele gwiazd hollywoodzkich

zawdzięczało sukces twarzom w kształcie serca. Niestety na to nie było już nadziei - miała zbyt kanciastą szczękę. Żeby

tylko różne części jej twarzy zaczęły wyglądać bardziej spójnie. No, szybciej trochę, szeptała czasem do lustra. Matka

złapała ją kiedyś na tych oględzinach i powiedziała:

- Nie jesteś piękna, ale będą z ciebie ludzie.

Będą ze mnie ludzie, pomyślała. Moi rodzice mówią, że będą ze mnie ludzie. Ale czy ktokolwiek inny tak pomyśli?

Tęskniła za wujkiem Lesliem. Teraz nie wolno o nim było rozmawiać, ale często o nim myślała; zawsze był po jej stronie.

Kiedyś, gdy szli wzdłuż długiego dziesiątego w Starym Zielonym Raju, Jean, niosąc metalowy kij do piasku w pozycji na

szczęście, spytała:

- Co będę robić, gdy dorosnę?

Pytanie wydawało się naturalne, przecież on powinien wiedzieć lepiej niż ona. Wujek Leslie, w swych biało-

brązowych mesztach, z postukującymi kijami golfowymi w torbie, uchwycił głowicę metalowego kija na jej ramieniu i

ruszał nim na boki. Potem objął ją za szyję.

- Co tylko sobie zamarzysz, moja mała - powiedział.

Z początku na wojnie niewiele się działo, lecz potem rozkręciło się i ludzie ginęli. Jean zaczęła lepiej rozumieć, na

czym polega wojna, kto usiłuje wysiudać ojca z interesu i jak nazywają się jego podejrzani wspólnicy. Wrzała oburzeniem

na tych obcokrajowców z ich nędznymi sztuczkami. Przed oczyma miała naciskający na szalkę wagi tłusty kciuk z

brudnym paznokciem. Może powinna się przyłączyć do walki. Ojciec uważał jednak, że więcej dobrego robi na miejscu.

- Dmuchaj w ognisko domowe - powiadał.

I wtedy wojna przyniosła Tommy’ego Prossera. Był to niewątpliwie Incydent. Zawiadomienie o jego

zakwaterowaniu przyszło któregoś wtorku, środę spędzili na narzekaniach, że już w trójkę jest ciasno, a co dopiero w

czwórkę, a w czwartek przybył Tommy Prosser. Był niskim, szczupłym mężczyzną w mundurze RAF-u, z czarnymi

5 / 57

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: