57.Roberto Rosellini.doc

57 Roberto Rossellini

Kto: Roberto Rossellini
Zawód: reżyser, aktor, krytyk filmowy
Data urodzenia: 8 maja 1906
Miejsce urodzenia: Rzym, Włochy
Data śmierci: 3 czerwca 1977
Miejsce śmierci: Rzym, Włochy
Bliscy: żony: Marcella De Marchis, Ingrid Bergman, córka: Isabella Rossellni, syn: Renzo Rossellini

<a href="#galeria"><img src="../gui/galeria.gif" width=73 height=18 border=0 vspace=0 hspace=0 alt=""></a>

Portret

Roberto Rossellini był pierwszym synem słynnego architekta i wraz z bratem Renzo oraz dwiema siostrami, Marcelą i Micaelą, wychowywał się w dostatku i bogactwie (choć nie ostentacyjnym, jak zawsze lubił podkreślać). Środowisko, w którym wzrastał Rossellini przypominało świat żywcem przeniesiony z Lamparta czy "W poszukiwaniu straconego czasu" Prousta. Gdy miał 16 lat we Włoszech do władzy doszedł Mussolini i młodość Roberto zbiegła się z niechlubnym, faszystowskim epizodem włoskiej historii. Debiutem filmowym Rosselliniego były trzy propagandowe krótkometrażówki, których będzie się wstydził do końca życia. Gdy w 1955 roku zaproszony przez wydawców "Cahier du Cinema" ma napisać życiorys, nie wspomni o nich ani słowa. I słusznie, bo nie ma w tych filmach nic na jego obronę - tylko propaganda w czystej postaci.

Zaledwie dwa lata po nakręceniu ostatniego faszystowskiego filmu i tuż po wyzwoleniu Rzymu przez aliantów Rossellini kręci Rzym, miasto otwarte (1945), jeden ze swoich najważniejszych i najbardziej wpływowych filmów. Rossellini, jak Vittorio De Sica i kilku innych współczesnych mu reżyserów, improwizował na planie. Brak funduszy na realizację filmu rekompensował naturalnymi plenerami i oświetleniem, nie mógł pozwolić sobie też na kręcenie wielu wersji scen. Często pierwsze ujęcie musiało być tym najlepszym. Wszystko to plus kolokwialny język sprawia, że Rzym, miasto otwarte przypomina bardziej film dokumentalny niż fabułę. Bezkompromisowa, antyfaszystowska wymowa filmu i surowa poetyka sprawiły, że Rzym... od razu uznany został za manifest włoskiego neorealizmu, a Rossellini za ojca duchowego rodzącego się ruchu. W rzeczywistości Rzym, miasto otwarte nie był filmem stricte neorealistycznym. Neorealizm nie był ruchem tak skodyfikowanym jak chociażby Dogma 95, mimo to w Rzymie... widać zbyt wiele odstępstw od podstawowych zasad gatunku. Po pierwsze w głównych rolach obsadzeni są profesjonalni aktorzy, nie amatorzy; po drugie Rzym... ma formę klasycznego melodramatu. Neorealiści nie unikali wątków uczuciowych, czy nawet sentymentalizmu (co widać chociażby w Złodziejach rowerów), jednak tak przemyślana konstrukcja fabuły, jaką posiada Rzym, miasto otwarte wychodzi poza ramy neoralizmu. Nazwanie więc Rzymu... (a ni, dajmy na to, melodramatu Ossessione Viscontiego z 1942 roku) pierwszym filmem neorealistycznym wydaje się decyzją natury politycznej. Przesunięcie narodzin neorealizmu jest jednym z największych mitów historii kina. Uznanie bowiem roku 1945 za moment powstania neorealizmu, sprawia, że automatycznie znikają jakiekolwiek posądzenia o związki jego twórców z faszyzmem.

Następne filmy Rosselliniego Paisa z 1946 roku i Niemcy, rok zerowy z 1947 złożyły się na powojenną trylogię. Po 1947 roku Rossellini zaczął odchodzić od neorealizmu, za co zbierał tęgie baty od lewicowych krytyków i środowiska filmowego. W 1948 roku poznał też Ingrid Bergman, wówczas jedną z najsłynniejszych aktorek na świecie. Ingrid przypadkiem zabłądziła na Paisę, którą obejrzała w świecącym pustkami kinie. Zachwycona "prostotą i realizmem" filmu napisała do Rosselliniego list pełen komplementów, który zakończyła w ten sposób: "Jeżeli kiedykolwiek potrzebowałby Pan szwedzkiej aktorki mówiącej płynnie po angielsku, a która po włosku potrafi jedynie powiedzieć 'ti amo', to jestem gotowa przyjechać natychmiast".

Rossellini odcięty w czasie wojny od hollywoodzkich filmów, w których spalała się Ingrid, nigdy o niej nie słyszał. Miał zamiar zapomnieć o liście, który wziął za fantazję jakiejś wielbicielki, gdy znajomy otworzył mu oczy na to, jak wielką gwiazdą jest Ingrid Bergman. Wtedy zrozumiał, że sława aktorki i jej chęć współpracy to niesamowita szansa zebrania od producentów pieniędzy na prawdziwy, wysokobudżetowy film. Jak najszybciej wysłał jej telegram. Po paru miesiącach byli już parą, a do tego kręcili wspólny film Stromboli.

Związek Rosselliniego i Bergman był skandalem na miarę epoki. Nie dość, że żadne z nich nie było stanu wolnego, to na domiar złego po zaledwie kilku miesiącach znajomości aktorka zaszła w ciążę. Zewsząd sypały się głosy zgorszenia i potępienia. Senatorowie pisali stosowne oświadczenia o moralnej zgniliźnie, religijni przywódcy ciskali gromy, a samorzutne grupy obywatelskie wychodziły protestować na ulice przeciwko zepsuciu i degeneracji środowiska filmowego. Dziś wydaje się niepojęte, jak silne emocje wywołał ten romans, jednak aura skandalu nie przyczyniła się do sukcesu ich pierwszego filmu. Nie pomógł też plakat z hasłem "Płonący wulkan. Płonące emocje".

Film rozgrywający się na odludnej, kamienistej wyspie pod wulkanem, z mistycznymi akcentami, niekonwencjonalną narracją z offu i meandrami fabuły był trudny w odbiorze dla przeciętnego poszukiwacza sensacji. Nie do takich obrazów przyzwyczajeni byli fani Ingrid Bergman. A i wielbiciele Roberto Rosselliniego wydawali się rozczarowani. Powojenne, neorealistyczne filmy Rosselliniego robiły ogromne wrażenie surowymi, bezkompromisowymi ujęciami zrujnowanej Europy i jej zwichniętych przez wojnę mieszkańców. Ale już pod koniec lat 40. Rossellini czuł, że musi odejść od tej estetyki, sam mówił, że nie może do końca życia filmować zbombardowanych miast. Stromboli było jego pierwszą próbą umknięcia od neorealistycznej estetyki ruin. Chociaż można powiedzieć, że też pokazuje spustoszenia dokonane przez wojnę, lecz są to spustoszenia innego rodzaju. Ingrid Bergman gra tam Karin, Litwinkę, która uciekła przed Nazistami i trafiła do obozu dla dipisów we Włoszech, gdzie przez siatkę z drutu kolczastego poznaje przystojnego rybaka Antonio. Kiedy nie dostaje wizy do Argentyny uświadamia sobie, że małżeństwo z rybakiem jest jej jedyną szansą na nowe życie. Jedzie z nim na jego rodzinną wyspę Stromboli i tam zdaje sobie sprawę, że cała wyspa to wulkan. Odcięta od świata wysepka jest zamkniętą społecznością, z której uciekają wszyscy młodzi ludzie. Karin również chce uciec jak najszybciej. Nieakceptowana przez miejscowych, ścigana podejrzeniami męża i ciężarna decyduje się w końcu przejść na piechotę na drugą stronę wyspy, by złapać łódź. Podróż przez kamieniste góry jest jej drogą ku wewnętrznej przemianie.

Lata 50. to okres współpracy Rosselliniego z Ingrid Bergman. Szwedzka aktorka, nawet jeśli nie występowała w filmach męża, odciskała na nich zawsze swoje piętno. Jest to też jeden z najpłodniejszych etapów w życiu reżysera. Powstają wtedy tak klasyczne obrazy jak Europa 51 czy Podróż do Włoch. A postępowy magazyn filmowy hodujący trzódkę nowofalowych filmowców we Francji nazywa Rosselliniego "ojcem nowoczesnego kina".

W 1957 roku Ingrid rozwodzi się z Rossellinim, który traci w ten sposób nie tylko żonę lecz również najjaśniejszą gwiazdę swoich obrazów. Załamany reżyser jedzie do Indii, szukać duchowego odrodzenia. Tam realizuje dokument w 10 odsłonach, nakręcony na taśmie 16 mm na zlecenie włoskiej telewizji, i półtoragodzinną fabułę. Znowu na kilka lat powraca do tematyki wojennej lecz robi to bez większego przekonania.

W 1963 roku Rossellini ogłasza, że zrywa z kinem i od tej pory kręci wyłącznie dla telewizji. Ostatnim jego filmem nietelewizyjnym była Illibatezza. Nakręcona w 1962 roku 25 minutowa etiuda włączona do RoGoPaG - zbiorowego projektu Rosselliniego, Gregorettiego, Jeana-Luca Godarda i Pier Paola Pasoliniego. Jest to nowelka o stewardesie Anie Marii uwielbiającej dokumentować swoje życie kamerą ósemką. Nakręcone filmiki wysyła następnie swojemu chłopakowi. Pewnego razu, podczas pobytu w Bangkoku Anę zaczepia Joe, jej amerykański szef. Po kilku nieprzyjemnych sytuacjach, chłopak Any zwraca się po pomoc do psychiatry, a ten diagnozuje Joe jako niebezpiecznego maniaka-fetyszystę i sugeruje, by Ana zmieniła wygląd. Ana farbuje włosy na platynowy blond i w ostatniej scenie filmu widzimy jak Joe płacze w swoim pokoju, głaszcząc zdjęcie Any-brunetki. Będzie to ostatni film Rosselliniego na dobre 10 lat. W latach 70. nakręcił dziewięć filmów telewizyjnych, głównie historycznych i biografii. Szczególnie dwa z nich Włochy: rok pierwszy z 1974 roku i Mesjasz z 1975 zostały wyjątkowo źle przyjęte przez włoską krytykę. Rossellini otrzymał etykietkę reakcjonisty i wyrobnika.

Wyjątkowe w filmach Rosselliniego jest to, że jego bohaterowie, zawieszeni między przeszłością a przyszłością, balansują na granicy przemiany. Rossellini pokazuje ludzi napiętych jak struna, pokazuje ten moment, kiedy coś musi już pęknąć. Pokazuje ludzi wrzuconych w opresyjną i bezlitosną rzeczywistość, którzy jednak ufają, że coś się zmieni. I rzeczywiście, w końcu dostrzegają piękno i bogactwo świata, które ich wręcz upaja. Rossellini zawsze opowiada o momencie odrodzenia - duchowym czy społecznym. Tej tajemniczej chwili, która pozostawia nas i bohaterów jego obrazów zadziwionych, odmienionych, choć jeszcze niezdolnych do wyrażenia sensu tej transformacji. "Cuda", które pokazuje Rossellini trudno nazwać mistyką, a "łaska" spływająca na bohaterów w trakcie ich wewnętrznej przemiany niekoniecznie pochodzi od Boga. Jednak niewątpliwie należy on do tej garstki reżyserów o zacięciu mistycznym, jak Paul Cox czy Lars Von Trier, którzy zawsze kręcą jedną i tę samą historię: o podróży z ciemności do światła, od beznadziei do oświecenia, od samotności do harmonii, jaką jest miłość.

Najsłynniejsze cytaty:

"Rzygam pięknymi ujęciami. Dla mnie liczy się tylko rytm."

"Ludzie zawsze będą niespokojni."

Wybrana filmografia:

1976: Mesjasz (Il Messia)
1974: Włochy: rok pierwszy (Anno uno)
1974: Kartezjusz (Cartesius)
1973: Eta di Cosimo de Medici, L'
1972: Agostino d'Ippona
1971: Blaise Pascal
1970: Sokrates (Socrate)
1970: Da Gerusalemme a Damasco
1969: Atti degli apostoli
1967: Idea di un'isola
1962: RoGoPag
1961: Czarna dusza (Anima nera)
1961: Viva l'Italia!
1960: Noc w Rzymie (Era notte a Roma)
1959: Generał della Rovere (Il Generale della Rovere)
1959: India
1959: L'India vista da Rossellini
1954: Miłość w środku stulecia (Amori di mezzo secolo)
1954: Gdzie jest wolność? (Dov'e la liberta?)
1954: Strach (La Paura)
1954: Joanna d'Arc na stosie (Giovanna d'Arco al rogo)
1953: Jesteśmy kobietami (Siamo donne)
1953: Podróż do Włoch (Viaggio in Italia)
1952: Siedem grzechów głównych (Les Sept péchés capitaux)
1951: Europa '51
1950: Stromboli (Stromboli, terra di Dio)
1950: Franciszek, kuglarz boży (Francesco, giullare di Dio)
1948: Niemcy, rok zerowy (Germania anno zero)
1948: L'Amore
1946: Paisa
1946: Desiderio
1945: Rzym, miasto otwarte (Roma, citta aperta)
1943: L'Uomo dalla croce
1942: Biały statek (Nave bianca, La)
1940: Fantasia sottomarina
1939: La Vispa Teresa
1939: Tacchino prepotente, Il
1937: Prélude ŕ l'aprčs-midi d'un faune
1936: Dafne

źródło: Internet