Kossak Zofia - Bursztyny.pdf - Kossak Zofia - izebel

ZOFIA KOSSAK - SZCZUCKA

BURSZTYNY

WSTĘP

Zofia Kossak - Szczucka - Szatkowska należy do pisarzy znanych i cenionych

nie tylko w Polsce. Jej książki były tłumaczone na dwadzieścia jeden języków, a

antywojenna w swojej wymowie powieść Bez oręża, przełożona na dwanaście

języków, w Stanach Zjednoczonych osiągnęła nakład siedemset pięćdziesięciu

tysięcy egzemplarzy. Cyklem utworów o wojnach krzyżowych zdobyła trwałe

miejsce wśród dokonań światowej beletrystyki historycznej.

Twórczość autorki Bursztynów jest związana z dwudziestoleciem

międzywojennym i współczesnością, korzeniami zaś sięga tradycji

dziewiętnastowiecznej prozy realistycznej: Bliskie pokrewieństwo z klasycznym

nurtem prozy ujawnia przede wszystkim język i styl jej utworów. Bogactwo zasobu

leksykalnego, ogromna wrażliwość na wartość artystyczną słowa, prostota stylu są

osiągnięciem, w którym oprócz efektów własnej inwencji pisarki odnaleźć można

wpływ wzorców narracyjnych Józefa I. Kraszewskiego i Zygmunta Kaczkowskiego,

Henryka Sienkiewicza i Stefana Żeromskiego. Umiejętność kreślenia wyrazistych,

barwnych obrazów oraz plastycznych sytuacji wskazuje, że swój indywidualny talent

pisarski rozwijała czerpiąc ze źródeł nie byle jakich. Nie przypadkiem wśród książek,

które wywarły na niej najgłębsze wrażenie, wymienia Sienkiewiczowską Trylogię,

Wojnę i pokój Lwa Tołstoja, a także utwory Żeromskiego. To właśnie Sienkiewicz, a

wraz z nim znany historyk Ludwik Kubala - jak wyznaje pisarka - kształtowali jej

zainteresowania historyczne. Jednak niewątpliwie wpłynęła na nie również atmosfera

środowiska rodzinnego.

A było to środowisko, w którym przeszłość narodu, jego wzloty i upadki,

stanowiły nie tylko temat do dyskusji, ale także inspirację twórczości artystycznej.

Spojrzenie Zofii Kossak na przyszłość formowały obok rodzinnych dyskusji i prac

monograficznych z zasobnej biblioteki ojca również obrazy batalistyczne dziadka

Juliusza, a potem stryja Wojciecha. Zwierzenie pisarki, że “historię kocha

atawistycznie, od dziecka” można zatem przyjąć za wypadkową zainteresowań

osobistych, wpływu lektury i malarstwa oraz specyficznego klimatu szlachecko -

ziemiańskiego rodzinnego gniazda. Atmosfera patriotyczna, zarysowana tak

wyraziście w Dziedzictwie, zawierającym sagę rodu na tle losów narodu, musiała

panować również w Kośminie nad Wieprzem.

Urodziła się tam 8 sierpnia 1890 roku, jako córka Anny i Tadeusza Kossaków,

i tam spędziła dzieciństwo. W Kośminie też pod kierunkiem rodziców i guwernantki

uczyła się, opanowując przede wszystkim przedmioty humanistyczne. Zdobytą

wiedzę próbowała jako młoda, szesnastoletnia dziewczyna zużytkować w pracy

nauczycielskiej w jednej ze szkółek zorganizowanych w Warszawie przez Polską

Macierz Szkolną.

Pod wpływem klimatu artystycznego środowiska rodzinnego podjęła

jednocześnie studia w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie dostrzeżono w

niej talent malarski, zwłaszcza w kreowaniu scen batalistycznych. Rozwijała go

konsekwentnie, studiując w latach 1913 - 1914 w Szkole Rysunku w Genewie. Jej

wczesna młodość upłynęła zatem raczej pod znakiem pędzla niż pióra.

Od wybuchu I wojny światowej przebywała na Wołyniu, początkowo w

Skowródkach, dokąd ze względów politycznych przeniósł się ojciec i gdzie

dzierżawił folwark, od roku 1915 natomiast, po wyjściu za mąż za Stefana

Szczuckiego, w administrowanym przez niego majątku w Nowosielicy. Pejzaż

Wołynia ze swą bujną przyrodą odegrał znaczną rolę jako główny czynnik w

kształtowaniu literackich obrazów przyrody w wielu utworach. Później wyobraźnię

pisarską Zofii Kossak zdominowały krajobrazy i ludzie Śląska.

Przeniosła się na Śląsk, do Górek Wielkich pod Skoczowem, po śmierci męża,

a w trzy lata później po raz drugi wyszła za mąż, za Zygmunta Szatkowskiego, który

stał się współautorem jej niektórych książek.

II wojnę światową przeżyła w Warszawie, angażując się w działalność

przeciw hitlerowskiemu okupantowi. Była członkiem tajnych organizacji, ale do

pracy czysto politycznej, związanej z określonymi stronnictwami czy ugrupowaniami

zachowała stosunek powściągliwy. Uprawiała natomiast żywą działalność kulturalną i

charytatywną. Sama poszukiwana przez gestapo - jak wspomina współpracujący z nią

w konspiracji Władysław Bartoszewski - podjęła niebezpieczną jazdę do Krakowa,

aby ocalić osierocone dzieci żydowskie. Kosztem bezpieczeństwa własnego i

najbliższej rodziny ratowała życie innym. Przyjmowała w swoim mieszkaniu nie

tylko członków organizacji, ale wszystkich, którzy szukali pomocy. Przedmiotem

szczególnej troski pisarki był los Żydów, co uzewnętrzniło się między innymi

współuczestnictwem w organizowaniu Rady Pomocy Żydom (1942).

Z pisania nie rezygnowała, współpracując z wielu drukowanymi w konspiracji

czasopismami. W podziemiu wydała także kilka broszur na aktualne tematy, a między

nimi odezwę o znamiennym tytule Protest (w związku z rozpoczęciem przez

Niemców w lipcu 1942 planowej zagłady warszawskiego getta).

We wrześniu 1943 roku została przez Niemców aresztowana i wywieziona do

obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Nie ominął jej także Pawiak, gdzie skazana

została na śmierć. Tuż przed wybuchem powstania warszawskiego dzięki staraniom

przyjaciół została uwolniona.

W latach 1946 - 1956 pisarka przebywała w Anglii. Pracowała początkowo w

PCK, a potem, z dala od ośrodków życia emigracyjnego, w Kornwalii, utrzymywała

się z pracy własnych rąk w gospodarstwie rolnym. Wróciwszy w 1957 roku do Polski,

w wywiadzie udzielonym “Wiadomościom” paryskim swój emocjonalny stosunek do

ojczyzny wyraziła wymownym zdaniem: “Wszystko jest dobre, co jest Polską”.

Po powrocie skoncentrowała się na twórczości literackiej. Pracowite do

ostatnich dni życie w Górkach Wielkich - 9 kwietnia 1968 roku przerwała śmierć.

Do literatury weszła Zofia Kossak jako autorka Pożogi. Książka wydana w

roku 1922 z przedmową Karola Estreichera, a powstała z obserwacji “gorących dni

roku 1917, zwróciła uwagę krytyki i czytelników na talent narracyjny młodej autorki,

na umiejętność tworzenia plastycznych i przemawiających do wyobraźni opisów

sytuacji. Choć wypadki lat 1917 - 1919, rejestrowane na gorąco, bez dystansu,

przedstawione zostały w książce z pozycji kresowego ziemiaństwa, niejedna jej karta

zawiera surowy sąd nad klasą, która - uważając się za bastion kultury polskiej na

wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej - w ciągu wieków gromadziła na sobie gniew

ludu. Zdając sobie sprawę z przyczyn rewolucji, niosącej zagładę kresowym dworom,

autorka pisze: “Snadź na każdy z tych domów rzucono kiedyś kamienie słusznego

gniewu lub żalu. Przyszedł dzień, że kamienie te ożyły, a ożywszy spadły deszczem

na bezpieczne dachy, choć ręce, co je miotały, dawno w proch się rozsypały.”

Swojego debiutu książkowego nie lubiła. Być może dlatego, że z czasem

zaczęła dostrzegać niedostatek obiektywizmu zawartego w nim obrazu.

W miarę upływu lat Pożoga ulegała coraz większemu zapomnieniu. Próby

czasu nie wytrzymały również inne utwory Zofii Kossak, na przykład wydane w

latach trzydziestych powieści o tematyce współczesnej, S.O.S. i Dzień dzisiejszy, a

także teksty dramatyczne. Nie budzi już dzisiaj zainteresowania schematyczna

opowieść obozowa Z otchłani. Coraz rzadziej także dopytują się czytelnicy w

bibliotekach o takie tytuły, jak: Z miłości, Szaleńcy Boży, Ognisty wóz czy

Przymierze, choć są w nich zawarte piękne legendy łączące historię z fantastyką,

autentyzm codziennej rzeczywistości z typową dla gatunku cudownością.

We wciąż żywym obiegu czytelniczym pozostaje natomiast większość jej

powieści historycznych, znaczna część książek dla dzieci i młodzieży oraz utworów

poświęconych ziemi śląskiej.

Te ostatnie cechuje wyjątkowo serdeczne podejście do tematu. Śląsk, jego

przeszłość i teraźniejszość, kultura i obyczajowość, a nade wszystko ludzie, którzy

bronili polskości tej ziemi, wypełniają karty wielu utworów Zofii Kossak. Należy do

nich między innymi baśń Kłopoty Kacperka, góreckiego skrzata i książka Wielcy i

mali, zawierająca cztery opowiadania o ludziach Śląska, bardzo zróżnicowanych pod

wieloma względami, lecz jednomyślnych w swoim poczuciu więzi narodowej i

zaangażowaniu na rzecz polskości Śląska. Tematykę śląską kontynuowała pisarka w

powieści Ukryte źródła, a z widocznym zamiłowaniem poświęciła jej zbiór

opowiadań Nieznany kraj. Powieścią śląską jest także Legnickie pole, zapowiadające

wielką epikę historyczną i sygnalizujące szczególne cechy beletrystyki historycznej

autorki. Już w tej powieści bowiem dostrzec można skrupulatne odwoływanie się do

historiografii oraz pewien chwyt kompozycyjny, który z czasem stał się szablonem, a

polegał na przeciwstawnej charakterystyce dwóch antagonistycznych obozów,

światów, kultur, a także odnaleźć typową dla późniejszych utworów luźną strukturę

powieści, składającej się z epizodów słabo powiązanych losami bohaterów. Legnickie

pole zdradza też predylekcję autorki do tworzenia bogatej, dobrze wypełnionej

szczegółami scenerii.

Epikę historyczną w twórczości Zofii Kossak zainaugurowała wydana w roku

1924 niewielka powieść Beatum scelus (Błogosławiona wina). W jej treści przewijają

się dwa rodzaje zagadnień, religijno - moralne i polityczne. Pierwsze wynikają z

popełnienia czynu nieetycznego, choć dokonanego z pobudek religijnych, drugie

natomiast eksponują świat Polski sarmackiej. Siedemnastowieczna Polska pozostaje

w centrum uwagi pisarki jeszcze w trzech innych powieściach; w Trembowli, Suknia

Dejaniry oraz w Złotej wolności, powieści cenionej bardzo wysoko, mimo że

charakterystyka arian przeprowadzona w niej została subiektywnie i powierzchownie.

Wszystkie zawierają surową krytykę najwyższych warstw społecznych tamtych

czasów. Ukazują sobiepaństwo magnatów, rozprzężenie ustroju i brak poszanowania

dla prawa. W Sukni Dejaniry krytyczna ocena górnej warstwy społeczeństwa zostaje

sformułowana z pozycji szlacheckiego bohatera powieści, który zamienia żupan na

chłopską siermięgę, przyjmując dobrowolnie wszelkie konsekwencje wynikające z tej

decyzji, życie w nędzy, ciężkiej pracy i poniżeniu we własnym majątku. Spojrzenie z

dołu, z barłogu w czworakach, umożliwia mu dokonanie obiektywnej oceny własnej

klasy i prowadzi do wniosku, że żaden akt poświęcenia ze strony jednostki nie zdoła

zmienić rzeczywistości społecznej.

Za największe dokonanie w dziedzinie beletrystyki historycznej tak krytycy,

jak i czytelnicy zgodnie uważają cykl powieści o wojnach krzyżowych, do których

również autorka przywiązywała wielką wagę. Do napisania Krzyżowców (1935), a

następnie Króla trędowatego (1936) i Bez oręża (1937) przygotowywała się bardzo

starannie przez sześcioletnie studia nad średniowieczem, szczególnie zaś nad historią

krucjat. Aby skojarzyć zaczerpniętą ze źródeł wiedzę z realiami przestrzennymi,

podjęła podróż do Jerozolimy opisaną w książce Pątniczym szlakiem. Przedstawiona

w Krzyżowcach oraz w kolejnych tomach niezmiernie długa droga wypraw

krzyżowych ujawnia niemal wszystkie okropności wojen toczonych w imię

wzniosłego celu: bezprawie, deprawację człowieka przez wojnę, negację ideałów

humanistycznych, nawet rzeź kobiet i dzieci przy zdobywaniu Jerozolimy. Ukazując

bankructwo idei wojen krzyżowych, przeciwstawiła się autorka dalekiemu od prawdy

etosowi rycerza - krzyżowca. “Święta wojna”, jak każda inna, wyzwoliła bowiem

najgorsze instynkty ludzkie i stała się zaprzeczeniem ideałów chrześcijańskich.

Wyprawy krzyżowe jawią się w powieściach w bogatym kontekście

społecznych, religijnych i obyczajowych zjawisk średniowiecza. Sprawy Polski łączą

Kossak Zofia - Bursztyny.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: