Przepisy prawa zobowiązań zawarte są w księdze trzeciej KC zatytułowanej „Zobowiązania“. Księga ta dzieli się na dwie części :
§ § Ogólną- art. 353-534- zobowiązania w ogóle
§ § Szczególną- art. 535-931-unormowania dotyczące poszczególnych stosunków zobowiązaniowych, zwłaszcza umów nazwanych.
Ustawodawca zdefiniował zobowiązanie w art. 353
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić
- - to zdanie odzwierciedla konstrukcję prawną stosunku zobowiązaniowego.
Funkcje prawa zobowiązań (cele).
1. 1. Konstrukcja zobowiązań służy regulacji obrotu, wymiany dóbr i usług (chodzi tu na przykład o sprzedaż rzeczy, świadczenie usług), to podstawowa f-cja.
2. 2. Funkcja kompensacyjna (ochronna).
Problematyka szkody – szkoda powstała w sposób naturalny obciąża poszkodowanego – to on ponosi jej ciężar. Mechanizmy prawne pozwalają jednak rozważyć czy nie przenieść ciężaru szkody na inną osobę – zagadnienie odp. cyw. Przepisy dotyczące zobowiązań chronią więc określone dobra osobiste i majątkowe podmiotów prawa przed ingerencją, przede wszystkim przed szkodą. Pojawia się tu pojęcie odpowiedzialności cywilnej (odszkodowawczej) - oznacza to, że ktoś zostaje zobowiązany do naprawienia szkody. Tym zobowiązanym może być sprawca szkody, choć nie musi być nim zawsze. Powstaje zobowiązanie. Poszkodowanym jest wierzyciel, który żąda od dłużnika, świadczenia jakim jest naprawienie szkody, a dłużnik powinien zrealizować to świadczenie czyli naprawić szkodę. Dlatego w PC można odpowiadać za cudze czyny, w przeciwieństwie do prawa karnego.
3. Funkcja restytucyjna.
W pewnych sytuacjach może nastąpić przesunięcie majątkowe między podmiotami prawa bez podstawy prawnej. Prawo ma przywrócić zachwianą równowagę majątkową Problem dotyczy tej sytuacji czy wzbogacony ma zatrzymać wzbogacenie i uzyskać korzyść kosztem zubożonego, czy ma obowiązek zwrotu - restytucji. Wzbogacony staje się dłużnikiem, ma obowiązek zwrotu a zubożony jest wierzycielem i ma prawo żądać zwrotu korzyści.
Najważniejszą jest funkcja pierwsza, która dotyczy wymiany dóbr i usług, a więc zawieranych na co dzień umów, które są źródłem stosunku obligacyjnego. Pozostałe funkcje są realizowane na podstawie przepisów ustawy.
W prawie rzymskim zobowiązanie określano jako vinculum iuris czyli węzeł prawny łączący dwie strony.
Stosunek zobowiązania powstaje z mocy prawa - ex lege lub źródłem zobowiązań mogą być umowy a szerzej czynności prawne, bo źródłem zobowiązania mogą być też czynności prawne jednostronne.
W zobowiązaniu są trzy elementy:
1. 1. podmioty – wierzyciel i dłużnik;
2. 2. przedmiot – świadczenie.
3. 3. treść zobowiązania – prawa wierzyciela to wierzytelność a obowiązki dłużnika to dług.
Ad.1 W tym stosunku mamy dwie strony (ale podmiotów może być > niż 2) wierzyciela i dłużnika, pomiędzy którymi powstaje więź prawna tego rodzaju, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia czyli ma roszczenie, a dłużnik powinien świadczenie spełnić czyli ma obowiązek spełnienia świadczenia. W zobowiązaniu mamy więc dwie strony - podmioty stosunku zobowiązaniowego - wierzyciel i dłużnik.
Ad.2 Przedmiot stosunku zobowiązaniowego to świadczenie – zachowanie dłużnika określone w treści zob., mające na celu zaspokojenie interesu wierzyciela. Interes również wynika z treści zob. – najczęściej będzie miał charakter majątkowy, czasami niemajątkowy, zawsze jednak zasługujący na ochronę. Przedmiotem zobowiązania jest zatem zawsze zachowanie dłużnika, nie zaś np. konkretna rzecz. W umowie sprzedaży np., książka jest przedmiotem świadczenia (wydanie rzeczy), a nie przedmiotem samego zob. Wierz. jest upr. do określonego zachowania (konkretnego) dłużnika.
Świadczenie określone jest w art. 353 §2.
Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Jest to jakaś czynność, czyn. Zachowanie może polegać na :
§ § dare- danie
§ § facere- czynienie
§ § non facere- nie czynienie, powstrzymanie
§ § pati – znoszenie czyjegoś działania
Model określony w art. 353 jest standardem i może ulec modyfikacji, obie strony mogą być na przykład wierzycielem i dłużnikiem względem siebie w jednym stosunku zobowiązaniowym.
Ad.3 Treść zobowiązania tworzą wierzytelność - prawa wierzyciela (roszczenie o spełnienie świadczenia) - oraz dług - obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia. Prawa wierzyciela to wierzytelność.
WIERZYTELNOŚĆ to - prawo wierzyciela do żądania spełnienia świadczenia. To jego prawo podmiotowe, na które składa się przede wszystkim roszczenie – możność żądania od drugiej strony, dłużnika, określonego świadczenia. Rzadko w tej wiązce będzie występowało tylko jedno roszcz. (np. kupujący ma roszczenie o przeniesienie własności i o wydanie rzeczy). Tych roszczeń może być wiele w jednym zobowiązaniu – obok roszcz. głównych mogą np. występować roszczenia poboczne mające zabezpieczyć interes wierzyciela np. obowiązek poinformowania o wadach rzeczy). Nieraz oprócz roszczeń mogą występować funkcjonalnie z nimi związane prawa kształtujące np. prawo odstąpienia od umowy.
Wierzytelność to funkcjonalna wiązka różnego rodzaju praw przede wszystkim roszczeń a także funkcjonalnie związanych praw kształtujących.
WIERZYTELNOŚĆ to prawo podmiotowe względne skuteczne inter partes czyli między stronami – wierz. i dł. powinni być zatem w stos. zob. oznaczeni. Wierzyciel może kierować skuteczne prawnie żądanie tylko wobec dł. Dawniej podkreślano, że jest to stosunek osobisty. Obecnie dopuszczono obrót wierzytelnościami – osobisty charakter zob. ulega zatarciu (może dojść do zmiany dł. lub wierz.). Ponadto są syt, w których porządek prawny w drodze wyjątku przyznaje prawom wierzyciela rozszerzoną skuteczność (np. 690).
Uprawnienia wierzyciela są powiązane funkcjonalnie i określane jako wierzytelność. Są to uprawnienia o charakterze prawnym i podlegają ochronie prawnej. Jeżeli wierzyciel nie zostanie zaspokojony dobrowolnie przez dłużnika, to wierzyciel ma prawo wystąpić o ochronę prawną i może zwrócić się do sądu, żądając by sąd zasądził należne świadczenie, którego dłużnik dobrowolnie nie spełnił. Jeżeli sąd wyda prawomocne orzeczenie zasądzające spełnienie świadczenia z klauzulą wykonalności to można wszcząć egzekucję. Pojawia się komornik i ściąga tę należność – przeprowadza egzekucję z majątku dłużnika. Problem dotyczy sytuacji gdy dłużnik jest niewypłacalny (bankrut) lub ukrył rzecz. Jest to ryzyko wierzyciela.
Trudno jest wyegzekwować rzecz, chyba że jest to nieruchomość, a także określoną czynność. Można zastosować tylko przymus pośredni. Jeśli świadczenie ma czysto osobisty charakter (dokonanie jakiejś czynności) to nikt nie zmusi do tego dłużnika. Prawa wierzyciela mogą się okazać dość złudne w praktyce.
DŁUG to powinność, odpowiadający wierzytelności obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia. Ciąży tylko na dłużniku i tylko wobec wierzyciela. Zespół zachowań mający doprowadzić do zaspokojenia interesów wierzyciela. Dłużnik ma obowiązek świadczenie spełnić. Świadczeń może być więcej niż jedno np. sprzedaż to wydanie rzeczy i przeniesienie własności, (obowiązki główne) poinformowanie kupującego o cechach rzeczy, zagrożeniach (obow. poboczne). Tym obowiązkom odpowiadają roszczenia wierzyciela.
Obowiązki dłużnika należy odróżnić od powinności powszechnych – te skoro ciążą na wszystkich nie obciążają majątkowo dłużnika. Powinności te określone są ogólnie, konkretyzują sie w poszczególnych przypadkach (np. obowiązek jazdy prawą stroną). Ponadto należy odróżnić vinculum iuris od zobowiązań grzecznościowych, moralnych – nie są to zob. w sensie prawnym – brak tu bowiem intencji stron związania się w płaszczyźnie prawnej.
Zespół funkcjonalnie powiązanych obow. to dług, to co innego niż odpowiedzialność dł. za dług.
Dług to powinność spełnienia świadczenia a odpowiedzialność dłużnika za dług to podległość jego majątku egzekucji jaką wierzyciel może prowadzić aby uzyskać spełnienie świadczenia (możliwość prawnego i skutecznego wyegzekwowania świadczenia). Dłużnik odpowiada majątkiem za dług. Majątek dłużnika jest gotowy pod poddanie go egzekucji.
Odpowiedzialność za dług może być:
· · Osobista - w czasach rzymskich dłużnik odpowiadał swoim ciałem. Obecnie cały majątek dłużnika odpowiada za dług. Wierzyciel może egzekwować powinność z całego majątku dłużnika. Pojęcie majątku opiera się na osobie. Wierzyciel może swobodnie wybrać, której części majątku ma dotyczyć egzekucja. Ta odpowiedzialność może być ograniczona :
- - ograniczenie do cyfrowo oznaczonej wartości (pro viribus patrimonii). Dł. nadal odpowiada całym majątkiem tzn. wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z całego majątku – wszystkich jego składników, ale tylko do określonej cyfrowo kwoty, stanowiącej pułap odpowiedzialności
np. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
- - ograniczenie odpowiedzialności do części majątku (cum viribus patrimonii) – dł. odpowiada tylko częścią majątku, wyodrębnia się pewną masę majątkową. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z dowolnego przedm. majątkowego ale tylko wchodzącego w skład tej masy.
np. odpowiedzialność za długi spadkowe od momentu otwarcia spadku do przyjęcia spadku - spadkobierca dopóki nie oświadczy czy spadek przyjmuje, czy odrzuca odpowiada za długi spadkowe względem wierzycieli zmarłego tylko ze spadku, który stanowi wyodrębnioną masę maj. w majątku spadkobiercy.
· · Rzeczowa – w razie ustanowienia zastawu lub hipoteki właściciel rzeczy obciążonej odpowiada z tej rzeczy obciążonej (ruchomość lub nieruchomość), odpowiadając za dług. Wierzyciel hipoteczny lub zastawny uzyskuje prawo zaspokojenia się z tej rzeczy obciążonej hipoteką lub zastawem z pierwszeństwem przed osobistymi wierzycielami właściciela rzeczy. To prawo jest skuteczne erga omnes, bez względu na zmianę właściciela rzeczy. Właściciel rzeczy obciążonej ma obowiązek względem wierzyciela zastawnego świadczenia w postaci (pati) znoszenia - podczas prowadzenia egzekucji. Właściciel rzeczy nawet nie musi być dłużnikiem.
Najczęściej dług i odp. występują razem, ale są syt., gdy dług istnieje bez odpowiedzialności. Mamy wtedy do czynienia z zob. niezupełnymi (obligatio naturalis) – to zobowiązanie gdzie odpadła odpowiedzialność a pozostał dług. Zobowiązanie istnieje ale brak jest przymusu. Jeżeli dłużnik spełni dobrowolnie świadczenie to jest ono należne i wierzyciel może je zatrzymać jako zgodne z podstawą prawną. Jeżeli świadczenie jest spełnione z nieistniejącego długu (ktoś mylnie uważa że jest dłużnikiem) to jest to świadczenie nienależne i trzeba je oddać.
· · zob. niezupełne od początku: np. tzw. długi honorowe – przegrane w karty lub z tytułu zakładów – prawo przyjmuje, że powstaje zob., ale wyłącza możliwość przymusowego wyegzekwowania. Mówi o tym art. 413.
Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne.
Jeżeli gra lub zakład były zakazane lub nierzetelne to zobowiązanie jest w ogóle nieważne i można żądać zwrotu nienależnego świadczenia. W art. 413 §2 ustawodawca stwierdza że
Roszczeń z gry lub zakładów można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.
A więc zakłady i gry publiczne, dopuszczone do obrotu publicznego rodzą zobowiązania zupełne.
· · zob. przedawnione (pocz. będące zupełnym). Różnica polega na tym, iż w przeciwieństwie do w/w strony mogą przywrócić zob. przedawnionemu pełna skuteczność prawną.
ŚWIADCZENIE – TREŚĆ i RODZAJE.
Świadczenie to działanie lub zaniechanie dłużnika. Musi być oznaczone (może to wynikać z treści przepisu prawa lub z treści umowy) lub przy najmniej oznaczalne tj. takie, o którym wiadomo w momencie powstania zobowiązania, że da się określić w przyszłości.
Koniecznym warunkiem jest aby świadczenie było możliwe do spełnienia. W myśl paremii: impossibilium nulla obligatio – świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania. Jeśli w chwili powstania zobowiązania świadczenie jest niemożliwe, wtedy jest to niemożliwość świadczenia pierwotna – taka umowa nie rodzi zobowiązania. Jeśli później świadczenie jest niemożliwe to zobowiązanie wygasa. Problem co należy rozumieć przez niemożliwość świadczenia. Czy gdy tylko dłużnik nie jest w stanie wykonać świadczenia (skradziono mu samochód- niemożliwość subiektywna), czy gdy każdy nie jest w stanie wykonać świadczenia (obiektywnie). Chodzi o obiektywną niemożność spełnienia świadczenia. (niem. subiektywna może być czasami równoznaczna z obiektywną np. gdy ucięto malarzowi ręce i nie dokończył obrazu.)
Świadczenie to takie zachowanie dłużnika, które ma zaspokoić określony interes ...
brutuus