Parazyty
Pasożyt: Lamblia Lamblia intestinalis (=Giardia lamblia)
Parazytoza: Lamblioza = Giardioza Lambliosis (Giardiosis)
Morfologia. Biologia. Ciało kształtu gruszkowatego, długości 10-20 µm. Zawiera cztery pary wici, 2 pałeczki usztywniające – aksonemy oraz dwa jądra. Strona grzbietowa jest wypukła, a brzuszna płaska. W przedniej części posiada krążek czepny. Rozmnaża się przez podział. Ma zdolność tworzenia cyst – encystacji. Cysty wydalane są z kałem (1 g kału może zawierać kilka milionów cyst). Osiedla się w jelicie cienkim, w trzustce i w drogach żółciowych. Odżywia się nabłonkiem i krwią. Lamblioza przebiega w formie utajonej lub ostrej. Wiele ludzi jest zakażonych lamblią. Zakażenie następuje po spożyciu wody i pokarmu zanieczyszczonych cystami. Owady i zwierzęta mają zdolność przenoszenia cyst z kału na pożywienie.
Objawy: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, gorączka, owrzodzenia jelit, stany zapalne dróg żółciowych i trzustki, żółtaczka. Lambliozie towarzyszy często zakażenie bakterią Helicobacter pylori.
Diagnostyka: badanie treści dwunastniczej lub kału na obecność pasożyta; barwienie płynem Lugola lub hematoksyliną. Test ELISA – wykrywa antygen lamblii.
Leczenie: Metronidazol 1-1,5 g/24 h w 3 dawkach przez 5 dni lub Tinidazol –600 mg/24 h w dwóch dawkach przez 5 dni.
Epidemiologia. Choroba częsta, zwłaszcza wśród młodzieży. Profilaktyka to zachowanie podstawowych zasad higieny i czystości pożywienia oraz wody. Zakażenie następuje głównie po spożyciu brudnych warzyw i owoców oraz podczas zabaw ze zwierzętami, które uprzednio zanieczyściły ciało (sierść, jamę ustną) odchodami.
Pasożyt: Zarodziec malaryczny Plasmodium vivax
Parazytoza: Zimnica Malaria
Biologia. Cykl rozwojowy. Żywicielem pośrednim pasożyta jest człowiek. W organizmie człowieka rozmnaża się bezpłciowo. Żywicielem ostatecznym jest komar z rodzaju Anopheles. W ciele komara parazyt rozmnaża się płciowo i bezpłciowo.
Zakażony komar ssąc krew wprowadza do organizmu człowieka sporozoity. Sporozoity wraz z krwią płyną do wątroby, śledziony i węzłów chłonnych. Tutaj przekształcają się w schizonty, dzielące się na kryptozoity. Jest to tzw. schizogonia pozakrwinkowa (egzoerytrocytarna). Po około 14 dniach kryptozoity przenikają do krwinek, gdzie tworzą pierścieniowate formy. W erytrocytach przekształcają się w schizonty właściwe, które ulegają podziałowi na merozoity. To stadium cyklu rozwojowego pasożyta nosi nazwę schizogonii krwinkowej (endoerytrocytarnej). Podczas podziałów schizontów na merozoity dochodzi do masowego pękania krwinek. Objawia się to dreszczami, gorączką, uczuciem zimna i obfitymi potami. Taki gorączki pojawiają się co 48 h. Po około 5 dniach niektóre merozoity przeobrażają się w makro- i w mikrogametocyty (mikro- i makrogamonty). Podczas wysysania krwi komar pobiera gamonty, które w jego ciele przekształcaja się w mikro- i w makrogamety; dochodzi do zapłodnienia i powstania ruchliwej zygoty – ookinety. Ookineta przebija ścianę przewodu pokarmowego i osiedla na zewnętrznej jego stronie, przekształcając się w oocystę. Oocysta przechodzi w sporocystę, która po podziale daje sporozoity. Sporozoity przedostają się do ślinianek komara i wraz ze ślina opuszczają ciało owada.
Diagnostyka. Krew do badań najlepiej pobierać w czasie wystąpienia gorączki i uczucia zimna. Można zastosować barwienie Giemsy-Romanowskiego. W krwinkach spostrzec można charakterystyczne pierścienie z czerwonym oczkiem.
Leczenie. Najczęściej: chlorochina (Arechin): per os pierwsza dawka 4 tabl. 250 mg, po 6 h 2 tabl. 250 mg, potem przez 3 dni po 500 mg 1 raz dz. W II etapie leczenia podaje się prymachinę (Primaquin) 15 mg dziennie przez 2 tygodnie. W razie oporności stosuje się Fansidar (pirymetamina 25 mg+sulfadoksyna 500 mg) – 3 tabl. lub 3 amp. domięśniowo jednorazowo.
Epidemiologia. Zapobieganie zimnicy polega głównie na biologicznym i chemicznym zwalczaniu komarów w różnych stadiach rozwojowych. Zapobieganie przedostawaniu się komarów do pomieszczeń mieszkalnych. Duże znaczenie ma chemioprofilaktyka (Meflochin = Lariam, Mefloquin: 250 mg raz na 7 dni; Arechin 1 raz w tygodniu 500 mg, kurację zastosować z 1 tygodniowym wyprzedzeniem wyjazdu do kraju w którym panuje zimnica).
Pasożyt: Toksoplazmowiec Toxoplasma gondii
Parazytoza: Toksoplazmoza Toxoplasmosis
Morfologia. Pierwotniak z gromady Coccidia; ma kształt rogalikowaty, zaostrzony w przodzie ciała i wyposażony w aparat apikalny. Jądro leży centralnie.
Biologia. Cykl rozwojowy. Pasożytuje w miocytach i w neuronach. Żywicielami są: człowiek, gryzonie, ptaki, psy, koty, przeżuwacze. Około 50% populacji ludzkiej jest zarażona tym pasożytem. Zakażenie następuje za pośrednictwem krwi (pracownicy rzeźni) i zanieczyszczonego cystami pożywienia oraz wody. Poważnym źródłem zakażenia jest surowe i półsurowe mięso zakażone cystami. Dzieci zakażają się najczęściej wkładając do ust przedmioty zanieczyszczone cystami i przytulając twarz do zakażonych zwierząt. U kota opisano pełen cykl rozwojowy parazyta wraz z rozmnażaniem płciowym.
Z cyst (oocyst) rozwijają się trofozoity, atakujące komórki gospodarza. Układ immunologiczny żywiciela ogranicza liczebność parazyta w organizmie. Pod wpływem antygenów pasożyta następuje aktywacja cytotoksycznych limfocytów grasicozależnych T, zwiększona synteza interferonu gamma oraz wzrost stężenia immunoglobulin IgG, IgM i IgA. Przeciwciała przeciwko toksoplazmozie utrzymują się w osoczu nawet do końca życia żywiciela. Toksoplazmoza występuje w formie aktywnej lub utajonej. Ma zdolność przenikania przez łożysko do krwi płodu wywołując toksoplazmozę wrodzoną. Toksoplazmoza może więc być wrodzona lub nabyta. Zakażenie (śródmaciczne) płodu jest niebezpieczne bowiem konsekwencją tego są zaburzenia rozwojowe: wodogłowie, małogłowie, zwapnienia w mózgu, uszkodzenie wzroku, wrodzone wady serca i nerek. Pasożyt przenika do płodu w razie wystąpienia parazytozy u matki, zwłaszcza gdy jest seroujemna, czyli nie posiada przeciwciał i wcześniej nie zetknęła się z pierwotniakiem. Przed zaplanowaniem ciąży warto więc zorientować się, czy kobieta posiada przeciwciała przeciwko antygenom toksoplazmowca. Leki immunosupresyjne oraz AIDS sprzyjają rozwojowi i ekspresji pasożyta.
Diagnostyka. Obecnie stosuje się testy: ELISA – test immunoenzymatyczny, który wykrywa swoiste immunoglobuliny A, M i G i wyraża w jednostkach międzynarodowych IU lub w absorbancjach; OIF – określa odczyn immunofluorescencji – określa zawartość przeciwciał IgG w IU i w mianie. Ujemność testu wskazuje na brak przeciwciał; ISAGA – aglutynacja immunoabsorpcyjna wykrywająca swoiste IgA i IgM. Badania mikroskopowe płynu mózgowo-rdzeniowego, szpiku lub limfy z węzłów chłonnych są trudne do wykonania (barwienie Giemsy).
Objawy toksoplazmozy. Istnieje kilka postaci klinicznych tej choroby: węzłowa (najczęściej u młodych ludzi i dzieci: powiększenie i bóle węzłów chłonnych, głównie karkowych, szyjnych i potylicznych, stan podgorączkowy lub gorączka), narządu wzroku (zmiany zapalne i zwyrodnieniowe w siatkówce i naczyniówce), neurologiczna (stan zapalny mózgowia, ropień mózgu, zmienność nastrojów, zaburzenia ruchowe, bóle głowy, niedowład połowiczy, padaczka), układowa (towarzyszy białaczkom, AIDS, nowotworom, szpiczakom, ziarnicy złośliwej, ponadto po przeszczepach i leczeniu sterydami nadnerczy), wrodzona (wiadomo), przewlekła (każda postać może przybrać charakter przewlekły: bóle mięśni, zaburzenia snu, bóle stawów, nadmierna potliwość), płucna i sercowa (zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego).
Leczenie. Pirymetamina: 0,5-1 mg/kg mc./24 h przez 2-4 tygodnie oraz spiramycyna (Rovamycin) – 2-3 g/24 h. Ten zestaw zastępuje preparat Fansidar zawierający pirymetaminę i sulfadoksynę.
Epidemiologia. Profilaktyka: niespożywanie surowego mięsa, zwłaszcza podczas ciąży, unikanie kontaktu z kotami podczas ciąży. Unikanie piaskownic i gleb zanieczyszczonych odchodami zwierzęcymi, gównie kocimi (zagrożenie u dzieci i kobiet ciężarnych). Dbanie o czystość placów zabaw i zabawek (zapobieganie kontaktowi zwierząt z zabawkami dzieci). Dbanie o czystość pożywienia (warzywa, owoce).
Pasożyt: Pełzak czerwonki Entamoeba histolytica
Parazytoza: Czerwonka pełzakowa = pełzakowica Amoebosis
Biologia. Kształt ciała zmienny, średnica 10-60 µm, wytwarza wypustki cytoplazmatyczne, dzięki czemu porusza się (pełzając). Posiada wodniczki pokarmowe, tętniące, jedno jądro i materiały zapasowe. Pożera krwinki czerwone i enterocyty. Występuje w dwóch formach: minuta (drobna 10-20 µm) i magna (wielka 30-60 µm). Forma mała ma zdolność tworzenia cyst, podczas gdy forma magna nie ma tej zdolności. Minuta odżywia się w świetle jelita grzybami i bakteriami. Magna jest pasożytem i fagocytuje komórki jelita. Rozmnażają się przez podział. Minuta tworzy cysty, które są wydalane z kałem. Zakażenie następuje po spożyciu wody lub pokarmu zanieczyszczonych cystami. W jelicie następuje ekscystacja – wydostanie się wielojądrowej (4) metacysty i podział jej na osobniki monokariotyczne (po mitozie 8 osobników).
Objawy: bóle brzucha, kolki, gorączka, dreszcze, nudności, wzdęcia, biegunka z domieszką krwi, owrzodzenia jelit, brak apetytu, neurastenia. Przyśpieszone OB., powiększenie i bóle wątroby. W poważnym przebiegu dochodzi do rozdęcia jelita grubego, a nawet jego przedziurawienia (ostry brzuch), co grozi zgonem (50% śmiertelność). W razie przedostania się pełzaka do narządów miąższowych powstają ropnie, np. ropień wątroby.
Diagnostyka: badanie kału (barwienie hematoksyliną) i stwierdzenie obecności parazytów. Testy ELISA wykrywające antygeny pełzaka w kale.
Leczenie: Metronidazol (Flagyl) – 10-15 mg/kg mc. 3 razy dziennie przez 8-10 dni lub Tinidazol – 1 g 2 razy dz. przez 3 dni.
Epidemiologia. Choroba występuje głównie w Afryce, Azji i w Ameryce. Profilaktyka polega na zachowaniu warunków higienicznych w pomieszczeniach mieszkalnych i sanitarnych. Należy pić wodę przegotowaną i spożywać czysty pokarm.
Parazyt: motylica wątrobowa Fasciola hepatica
Parazytoza: fascioloza Fasciolosis
Dane ogólne. Pasożyt dwudomowy. Żywicielem ostatecznym jest ssak (dzik, świnia, przeżuwacze, duże gryzonie, człowiek), a pośrednim – bezkręgowiec błotniarka moczarowa Galba truncatula (stara nazwa Lymnaea truncatula). U ssaków pasożytuje głównie w układzie żółciowym, rzadziej w trzustce, płucach czy węzłach chłonnych.
Morfologia i anatomia. Ciało listkowate, spłaszczone, barwy białej, na brzegach szarawej, nieco przeźroczyste, zaostrzone lancetowato. Dorasta do 5 cm długości. Ciało okryte kutikulą, czyli oskórkiem chroniącym przed strawieniem w przewodzie pokarmowym żywiciela. Kolce na oskórku ułatwiają zaczepianie się o ścianki narządów wewnętrznych gospodarza. W przedniej części ciała leży przyssawka okołogębowa (realizuje funkcje czepne i ssące), a po stronie brzusznej druga przyssawka – brzuszna, pełniąca funkcje czepne. Kutikula jest wytworem nabłonka wora skórno-mięśniowego. Wnętrze ciała wypełnia parenchyma, w której zlokalizowane są narządy wewnętrzne.
Do nabłonka docierają zmysły dotyku. Układ nerwowy zbudowany jest z dwóch głównych (rozgałęzionych) pni nerwowych, połączonych pierścieniem okołoprzełykowym.
Układ wydalniczy typu protonefrydialnego zbudowany z kanału centralnego (środkowego), kanalików doprowadzających, rozpoczynających się komórkami płomykowymi zbierającymi metabolity płynne. Ujście układu leży w tylnej części ciała (otwór wydalniczy). Komórki płomykowe wyposażone są w liczne, przylegające do siebie rzęski. Zachodzi tutaj ultrafiltacja płynów i tworzenie moczu.
Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym uzbrojonym w przyssawkę okołogębową. Otwór prowadzi do krótkiego przełyku, który następnie przechodzi w dwa główne kanały jelita. Jelito silnie rozgałęzia się, przez co pełni funkcje trawienne i rozprowadzające pokarm po ciele. Trawienie jest wewnątrzkomórkowe! Brak układu krążenia. Przełyk ( w pewnym sensie można go określić mianem gardzieli) wraz z przyssawką wykazuje aktywność ssąco-tłoczącą. Motylica odżywia się śluzem, krwinkami, żółcią i nabłonkiem. Między przyssawkami mieści się ujście układu rozrodczego.
Motylica to obojnak, czyli hermafrodyta. Układ rozrodczy plemnikotwórczy zbudowany jest z jąder, nasieniowodów, kanału wytryskowego, prącia. Prącie wypsażone jest w miocyty i może wysuwać się na zewnątrz. Układ produkujący komórko jajowe – ovocyty zbudowany jest z jajnika, gruczołów i przewodów żółtkowych, jajowodu, macicy, kanału Laurera i gruczołu skorupkowego. Rozszerzona część jajnika to ootyp, w którym zachodzi zapłodnienie. Gruczoły i przewody żółtkowe wyposażają ovocyty w materiały odżywcze. Kanał Laurera biegnący od ootypu otwiera się samodzielnie na zewnątrz. Zaplemnienie jest krzyżowe. W macicy zachodzi dojrzewanie zapłodnionych jaj.
Cykl rozwojowy. Zapłodnione jaja wraz z żółcią zostają przesunięte do jelit, a następnie wydalone z kałem. Gdy jaja przedostaną się na podmokłą glebę, na mokrą roślinność, do rowów melioracyjnych, wówczas wylęgają się z nich orzęsione, pływające larwy – dziwadełka (miracidia, l.poj. miracidium – dziwadełko). Dziwadełka żyją kosztem zapasowego glikogenu zgromadzonego w komórkach ciała. Larwy wnikają do jamy oddechowej, a następnie wątrobotrzustki ślimaka – błotniarki i przekształcają w sporocysty. Ze sporocyst powstają redie, a z tych z kolei – cerkarie. Z każdej redii powstaje 15-20 cerkarii. Cerkarie posiadają ogonek, będący organem ruchu w wodzie. Wydostają się one z ciała ślimaka przez otwór odddechowy do wody i swobodnie pływają przez 30-34 godziny. W budowie zawierają układ wydalniczy, przyssawkę, układ nerwowy i pokarmowy. Następnie tracą ogonek, wpełzają na rośliny, otaczają się osłonką i czekają na swojego żywiciela, będąc odpornym na wysychanie i wahania temperatury. Są to metacerkarie. Gdy żywiciel spożyje rośliny z maleńkimi metacerkariami wówczas pasożyt uwalnia się w przewodzie pokarmowym pod wpływem soków trawiennych i przedostaje do układu żółciowego lub trzustki, rozpoczynając pasożytowanie.
Objawy fasciolozy: gorączka, dreszcze, złe samopoczucie, osłabienie, nudności, wymioty, zaparcia (=obstrukcje) na przemian z rozwolnieniami, bóle brzucha, powiększenie i bóle wątroby i trzustki, eozynofilia, stan zapalny dróg żółciowych i trzustki, stany podżółtaczkowe, zmiany pokrzywkowe na skórze, przyśpieszone OB.
Diagnostyka. W kale i w treści dwunastniczej stwierdza się jaja pasożyta. Tomografia komputerowa pozwala na wykrycie zmian w wątrobie (ubytki). Ultrasonografia wykazuje zwężenie dróg żółciowych i zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Epidemiologia i profilaktyka. Człowiek zaraża się metacerkariami żując przypadkowo źdźbła traw, jedząc szczaw lub zioła w formie świeżej (np. rzeżucha, mniszek, pokrzywa, żywokost). Zakażenie jest możliwe również przez spożycie zanieczyszczonej metacerkariami, nieprzegotowanej wody. Obecnie rzadko występuje, dotyczy z reguły ludności wiejskiej.
Fascioloza powoduje duże straty wśród bydła, owiec, kóz, saren, dzików i jeleni. W rolnictwie stosuje się odpowiednie zabiegi agrotechniczne, zmierzające do uregulowania stosunków wodno-powietrznych gleby (melioracje) oraz zmniejszenia liczebności populacji błotniarki moczarowej (pestycydy, nawożenie).
Ogólna budowa morfologiczna i anatomiczna
tasiemców Cestodes
Ciało tasiemców nosi nazwę strobilum (strobila). Strobilum zbudowane jest z główki – czerwiocha (scolex), szyjki i członów (proglotydy). Skolex wyposażony jest w narządy czepne (bruzdy przyssawkowe, haki, przyssawki). W szyjce powstają nowe człony (strefa wzrostu). Ostatnie człony, zwane macicznymi wypełnione są zapłodnionymi jajami i odrywają się od strobili. W członach dojrzałych następuje wytwarzanie komórek płciowych. W członach dojrzewających zachodzi rozwój narządów rozrodczych.
Ciało tasiemca okryte jest oskórkiem, pod którym leży nabłonek wora skórno–mięśniowego - tegumentum. Pod nabłonkiem leżą miocyty tworzące warstwę okrężną (zewnętrznie położona) i warstwę podłużną (głębiej położona). Na powierzchni ciała znajdują się kosmki, pełniące czynności absorpcyjne w stosunku do pokarmu (mleczka pokarmowego gospodarza). Mikrokosmki zwiększają efektywnie powierzchnię chłonną ciała tasiemca. Pod warstwą mięśni leżą mioblasty i komórki parenchymatyczne. Do nabłonka tegumentum docierają receptory dotyku. Pomiędzy komórkami parenchymy leżą ciałka wapienne.
Układ wydalniczy jest typu protonefrydialnego drabinkowego; zbudowany z czterech głównych kanałów. Obie pary kanałów leżą bocznie. Jeden kanał danej pary leży brzusznie, a jeden grzbietowo. Niekiedy jeden z kanałów (grzbietowych) zanika. W główce oraz przy końcu każdego członu kanały główne są połączone kanałami poprzecznymi. W pobliżu kanałów poprzecznych, w kanałach głównych znajdują się zastawki. Układ wydalniczy kończy się otworem wydalniczym. Każdy kanał posiada własny otwór na aktualnie ostatnim członie lub najpierw uchodzą do kurczliwego pęcherza moczowego. Komórki płomykowe zbierają metabolity płynne dokonują ultrafiltracji płynu wnętrza ciała.
Brak układu pokarmowego i układu krążenia. Oddychają beztlenowo (fermentacja).
Układ nerwowy to dwa główne pnie nerwowe biegnące bocznie. W główce leży spoidło poprzeczne (zwój centralny, mózgowy). Pod nabłonkiem tegumentum leżą sploty podskórnej sieci nerwowej. Pnie są rozgałęzione w członach.
Tasiemce są hermafrodytami – obojnakami.
Układ rozrodczy żeński zbudowany jest z jajników, jajowodów z ootypem. Z ootypem połączona jest pochwa i macica oraz gruczoł żółtkowy. Pochwa otwiera się otworem w zatoce płciowej.
Układ rozrodczy męski to jądra, przewody wyprowadzające schodzące się w nasieniowód, a ten kieruje się następnie do prącia uchodzącego w zatoce płciowej.
W zależności od gatunku macica ma osobne ujście lub go nie posiada i zapłodnione jaja wydostają się po rozerwaniu członu. Plemniki wnikają do ootypu przez pochwę. W ootypie zachodzi zapłodnienie jaj – owocytów (oocytów). U tasiemców zachodzi samozapłodnienie lub zaplemnienie krzyżowe. W zapłodnionych jajach znajduje się larwa – onkosfera, która zależnie od gatunku posiada haczyki lub rzęski. Onkosfera w ciele żywiciela przejściowego (pośredniego) przekształca się w finnę (wągier). W finnie rozwija się czerwioch, czyli główka (scolex).
...
domi1112xD