WSTĘP DO TEORII PAŃSTWA I PRAWA
Władza:
· Koncepcje władzy (Max Weber, R. Dahl, Steven Lukes);
· trzy "oblicza" władzy
· Republikańska koncepcja władzy
· Władza sprawowana faktycznie - władza sprawowana na podstawie norm społecznych
· Polityka (def. Weberowska); ujęcie C. Schmitta
· M. Weber - etyka przekonań i etyka odpowiedzialności
· Legitymacja i legitymizacja władzy (metody legitymizacji)
· Obywatelskie nieposłuszeństwo
Państwo:
· definicje,
· trójelementowa definicja państwa; ludność, terytorium, suwerenność;
· koncepcje genezy państwa;
· formy państwa;
· systemy rządów (krótka charakterystyka każdego z nich)
· Społeczeństwo obywatelskie; liberalny, republikański, socjologiczny model społeczeństwa obywatelskiego
· Partie polityczne;
· charakterystyka systemów wyborczych;
· teorie reprezentacji Demokracja,
· modele
- poliarchia, westminsterska v. konsensualna;
- elitarystyczna,
- schumpeterowska Prawo;
· prawo podmiotowe i przedmiotowe;
· pozytywizm prawniczy i szkoła prawa natury;
· wewnętrzna moralność prawa wg. L. L. Fullera;
· posiadanie praw wg. Wesley'a Hohfelda, praworządność, sprawiedliwość (formuły merytarne i egalitarne);
· norma prawna i przepis prawny,
· budowa normy prawnej;
· rodzaje przepisów prawnych;
· osobowość prawna;
· zdolność prawna;
· zdolność do czynności prawnych;
· stosunek prawny, elementy stosunku prawnego
Koncepcje władzy (Max Weber, R. Dahl, Steven Lukes); trzy "oblicza" władzy
1. Władza jako zdolność podmiotu do zrealizowania swej woli, pomimo oporu innych. / Max Weber
2. Władza to działania, które wpływają na treść decyzji. (władza jako decydowanie)/ Robert Dahl
3. Władza jako układ
Określanie agendy politycznej, decyzje i bez-decyzje
-Władza jako kontrola myśli:
A sprawuje władzę jeśli wpływa, kształtuje lub określa chęci B / Steven Lukes
Władza sprawowana faktycznie - władza sprawowana na podstawie norm społecznych
· Władza faktyczna (la puissance, force- siła, potęga)
· Władza oparta na normach (prawo państwowe, kanoniczne itp.; le pouvoir, Power)
· Władza społecznie akceptowana- autorytet.
Polityka (def. Weberowska); ujęcie C. Schmidta
Polityka jako konflikt; Carl Schmidt: „specyficzne polityczne rozróżnienie, to rozróżnienie przyjaciela i wroga”; Polityka jako kompromis i konsensus: polityka, to metoda rozwiązywania konfliktów, „sztuka tego, co możliwe”; Polityka to taka dziedzina życia, w której stosunki władcze występują na szeroką skalę, a zatem w grupach większych aniżeli grupa bezpośredniego kontaktu
Legitymacja i legitymizacja władzy (metody legitymizacji)
Legitymizacja władzy (uprawomocnienie jej) -- Legitymacja władzy (prawomocność)
Legitymizacja społeczna(w. leg. społeczne)-pytamy, czy władza posiada społeczne uznanie; Legitymizacja normatywna (w. leg. Prawnie) – pytamy czy władza działa w oparciu o normy
Metody:
1. „Ta władza pochodzi od Boga”
2. Idea umowy społecznej
3. „Ta władza jest odwieczna”
4. „Ta władza jest lepsza niż inne”
5. „Ta władza kieruje się wzniosłymi ideałami”
6. „Ta władza jest legalna”
7. „Ta władza realizuje obiektywnie prawa historii”
8. „Ta władza jest skuteczna”- legitymizacja utylitarna
9. „Ta władza jest kompetentna”
10. „Ta władza realizuje powszechnie uznane wartości”- legitymizacja cywilizacyjna
Obywatelskie nieposłuszeństwo-
- łamanie prawa, które znajduje usprawiedliwienie w odwołaniu do „wyższych” zasad religijnych, moralnych czy politycznych. Działanie podjęte z zamiarem naruszenia prawa i gotowością zaakceptowania kary (H.Thoureau; M.Ghandhi; M.L.King)
Definicje państwa
Państwo jako kraj; ogół ludzi żyjących w granicach danego państwa; struktura organów władzy publicznej, ludzka wspólnota umarłych, żywych i przyszłych pokoleń, F. Toennis: Gemeinschaft: ( wspólnota, więzi osobowe i emocjonalne) i Gesellschaft: ( stowarzyszenie, więzi bezosobowe, instytucjonalne)
Sposoby definiowania:
Arystoteles-„ Zdolna do samowystarczalności wspólnota równych, mająca za cel doskonałe życie” ; Cyceron- „ Rzecz ludu, lud zaś to wielka gromada ludzi zespolona wspólnym prawem i pożytkiem wynikającym ze wspólnego bytowania.” ;Immanuel Kant- „ Zjednoczenie rzeszy ludzi pod panowaniem zasad prawnych” ;Georg W.F. Hegel- „Państwo to krok Boga w świecie” ;Karol Marks- „ Narzędzie klasy panującej”
trójelementowa definicja państwa; ludność, terytorium, suwerenność;
Części składowe państwa (Georg Jellinek)
1. Ludność
2. Terytorium
3. Władza zwierzchnia
trójelementowa definicja państwa
I. terytorium: ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi, przestrzeń pod powierzchnią ziemi, obszar powietrzny, przylegający pas wód (zasada integralności terytorialnej|: prawo ochrony całości terytorium, jego nietykalności, zakaz uciekania się do stosowania siły i do groźby jej użycia, nielegalność nabywania terytorium siłą)
II. ludność: ogół osób fizycznych mieszkających na terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji
III. państwo jako organizacja suwerenna: 1. wyłączność prawodawcza – tylko do władzy państwowej należy moc tworzenia i znoszenia prawa; 2. państwo ma monopol na dysponowanie przymusem; 3.) państwo może swobodnie kształtować własny ustrój społeczno-gospodarczy. Suwerenność wewnętrzna: państwo ma najwyższą zwierzchność w stosunku do osób i organizacji w nim działających; Suwerenność zewnętrzna: państwo kształtuje stosunki z innymi państwami na zasadzie wolności, poszanowania, równości i obopólnych korzyści; Art.4 Suwerenem jest Naród; naród jest piastunem władzy zwierzchniej w państwie; wszystkie organy władzy publicznej czerpią swoje prawa i Obowiązki z nadania narodu(ich władza jest pochodna, wtórna, nie jest samoistna); suweren ma prawo powoływania niektórych organów państwowych, prawo suwerena do współdecydowania; prawo suwerena do wyrażania opinii
Pozostałe elementy składowe państwa:
Państwo jest organizacją przymusową (przymus legalny, oparty na przepisach prawa); Państwo jest organizacją złożoną, hierarchiczną; Państwo jest organizacją polityczną- państwo jest strukturą władztwa politycznego, odnosi się do działalności społecznej, która wiąże się ze sprawowaniem władzy
koncepcje genezy państwa;
1. Doktryna grecka- państwo powstało na drodze naturalnego rozwoju, mniejsze wspólnoty rodzinne łączyły się w osady, które skupiając się tworzyły samowystarczalną wspólnotę maista- państwa.
2. Doktryna teologiczna: - św. Augustyn (civitas Dei, civitas terrena) - św. Tomasz (boskie pochodzenie zasady władzy, pax, ordo)
3. Doktryna patriarchalna
4. Doktryna patrymonialna: patrymonium- ojcowizna, majątek rodowy; państwo jako dziedziczna własność dynastii panującej.
5. Doktryna podboju
Ludwik Glumpowicz: państwo jest narzędziem panowania silnych nad słabymi, wszystkie państwa powstały w drodze podboju a władzę dzierży zwycięska rasa
6. Doktryna rozwarstwienia klasowego: państwo jako organizacja panowania klasowego
7. Doktryna socjologiczna
8. Doktryna organiczna
formy państwa
FORMA PAŃSTWA
Sposób zorganizowania i sprawowania władzy państwowej
FORMA RZĄDU REŻIM POLITYCZNY USTRÓJ TERYTORIALNY
Organizacja naczelnych Ustrój polityczny, Zasady ustrojowe
organów Państwowych sposób rządzenia terytorialnego podziału
i relacji pomiędzy nimi państwem państwa i relacje
Między jednostkami
Terytorialnymi państwa
Formy organizacji terytorialnej państwa:
Państwo jednolite(unitarne) jednolite obywatelstwo; jednolity system prawny; jednolite zasady organizacji aparatu państwowego(autonomia terytorialna, narodowa, religijna, samorząd terytorialny); dwie formy podziału władzy publicznej: decentralizacja: organy władzy centralnej przekazują gminom, powiatom, samodzielnym instytucjom i władzom część swoich uprawnień; dekoncentracja: przesunięcie kompetencji w ramach centralnych organów (podzial zadań w ramach struktur zdecentralizowanych; terenowe organy administracji centralnej)
Państwo złożone, związkowe(federalne) obywatelstwo federacji i obywatelstwo części składowej; dwoisty system prawa(ustawodawstwo federalne i związkowe); dwoisty system aparatu państwowego (np.Legislatywa federalna i stanowa)
Konfederacja: warunkowy związek państw, w którym każdy zachowuje swoją niezależność
systemy rządów (krótka charakterystyka każdego z nich)
formy rządu: parlamentarny (parlamentarno-gabinetowy( Wlk. Brytania) lub kanclerski (Niemcy)) prezydencki (USA) i mieszany (Włochy)
system parlamentarno-gabinetowy: władza ustawodawcza i wykonawcza uzupełniają się w realizacji postanowień zadań; odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem; udział rządu w stanowieniu prawa; egzekutywa ma prawo do rozwiązywania parlamentu; stanowisko głowy państwa(funkcja reprezentatywna) oddzielone od stanowiska szefa rządu(rzeczywista władza wykonawcza); Izba Lordów: lordowie duchowni, parowie dziedziczni, parowie dożywotni, lordowie prawa. Prawo weta zawieszające na ok. rok.; Izba Gmin: Spiker Izby Gmin, Lider Izby Gmin, whipowie, Opozycja JKM, „gabinet cieni”. Stanowienie ustaw, kontrola rządu.; Monarcha: Głowa władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; „Królowa panuje a nie rządzi”„monarcha nie może czynić źle” ;Prawo do udzielania rad, zachęty i ostrzegania, Tajna Rada. Premier Dysponuje królewskimi prerogatywami, kieruje gabinetem, praktycznie decyduje o końcu kadencji parlamentu. Rząd i Gabinet; Sądownictwo
system prezydencki: Separacja władzy; Prezydent wyposażony w pełnię władzy wykonawczej; bez możliwości ustawodawczych; Prezydent jest szefem rządu i głową państwa; wyznacza wszystkich członków administracji; Brak politycznej odpowiedzialności władzy wykonawczej przed parlamentem ;Impeachement.; Checks and balance; Przykład- Stany Zjednoczone; Kongres (Izba Reprezentantów, Senat); wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej i praktyczne kompetencje kontrolne; Prezydent: pełnia władzy wykonawczej; Sądownictwo; Federalny Sąd Najwyższy
System półprezydencki: Prezydent powołuje premiera i ministra ale rząd odpowiada politycznie przed parlamentem; Prezydent nie odpowiada przed parlamentem i może zarządzić rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego, zarządzić referendum, wydawać dekrety (kompetencje własne prezydenta); Rząd posiada kompetencje prawodawcze (władza reglamentacyjna premiera); Parlament (Zgromadzenie Narodowe i Senatu); funkcje ustawodawcze i kontrolne; Rada Konstytucyjna ; Dualistyczna egzekutywa: prezydent przewodniczy Radzie Ministrów; premier kieruje działalnością rządu; Prezydent głową państwa i szefem władzy wykonawczej. Przykład- Francja
System rządów zgromadzenia: Brak systemu podziału władzy; Zasada jednolitości władzy państwowej, którą uosabia Parlament (Zgromadzenie Federalne realizuje funkcje ustawodawcze i wykonawcze); Siedmioosobowa Rada Federalna ( polityczna, kantonalna, językowa i religijna „magiczna formuła);Brak szefa rządu; funkcje głowy państwa pełni rząd; Brak sądownictwa konstytucyjnego (spory kompetencje rozstrzyga parlament); Instytucje demokracji bezpośredniej. Przykład: Szwajcaria
Społeczeństwo obywatelskie; liberalny, republikański, socjologiczny model społeczeństwa obywatelskiego
Model klasyczny/republikańskie: koinonia politike, societas civilis; społeczeństwo obywatelskie = społeczeństwo polityczne; Status obywatela: obowiązek troski o to, co publiczne(cnoty obywatelskie); więzi wspólnotowe, komunitarne; wolność w państwie; wolność polityczna
Model liberalny: społeczeństwo cywilne, ekonomiczne; wolność od państwa; przyrodzone uprawnienia jednostki; cele indywidualne; ochrona przed państwem; obywatelska sfera prywatna
Socjologiczny(chyba): społeczeństwo-sfera publiczna- państwo: kapitalistyczny rynek; stowarzyszenia, organizacje („trzeci sektor”), opinia publiczna, partie polityczne, ruchy społeczne
Partie polityczne;
Def: Partia polityczna to dobrowolne zrzeszenie obywateli, którzy grupują się w imię wspólnoty programowej, ideowej lub wspólnoty interesu, by razem działać politycznie ...
justysior