14. I. 2005 r mgr M. Grygiel
R. Madyda-Legutko dokonała podziału sprzączek na 10 grup (A-J) wg kształtu ramy.
Grupa A – o ramie ósemkowatej
· Jedno- lub dwudzielne
· Głównie z żelaza
· Najwcześniejsze są bez skuwki – od typu 14 skuwka jest obecna – faza A3 (A3/B1)
· Młodsze formy rozwojowe
- dwudzielne z kolcem zawieszonym na osi (bardzo często druga, dodatkowa oś, na której znajduje się skuwka)
- haczykowate zagięcia ramy do środka
· faza B1
· srebrne lub posrebrzane, bardzo bogato zdobione filigranem – występują w książęcych pochówkach TYPU LUBIESZEWO
· większość posiada wyraźnie wydłużoną
skuwkę i kolec na osi (dwudzielne)
· kształt ramy nawiązuje do późnych
sprzączek grupy A, ale partia ramy jest skrócona
· od schyłku fazy B1 po początek fazy B2
(wtedy spotykamy najwięcej grobów TYPU LUBIESZEWO)
Grupa C – o ramie kolistej
· ze skuwką lub bez
· najmniej czuła chronologiczna grupa - sprzączki bez skuwki spotykane są od schyłku okresu przedrzymskiego po WFOWL
· wczesny typ – o kolcu przechodzącym w skuwkę
(usztywnionym) – od schyłku fazy A2 (głównie faza A3)
w k. przeworskiej i oksywskiej
· formy z przedłużonym kolcem występują w k. przeworskiej i oksywskiej w fazie A3
· typy 13-15 spotykane są w zespołach przeworskich i wielbarskich od fazy A3 po WFOWL (w niezmienionej postaci)
· dla k. wielbarskiej bardzo charakterystyczne są sprzączki z T-kształtnie uformowaną skuwką, która okuwa całą szerokość pasa à pasy kobiece z fazy B1
· kr. zachodniobałtyjski (k. Dollkeim-Kovrovo) w fazie B2 – masywne, rozbudowane skuwki zdobione ażurem à pod wpływem elementów pasa norycko-panońskiego
Grupa D – o ramie D-kształtnej
· najprostsze formy – jednodzielne, bez skuwki – bardzo długa chronologia: od początku OWR po jego schyłek (faza B1-D) w prawie wszystkich środowiskach środkowoeuropejskiego Barbaricum
· profilowany kolec z wypustkami
wewnątrz ramy – k. wielbarska w fazie B2
· młodsza seria – dwudzielne, najczęściej ze
skuwką – większość pochodzi z MOR, głównie z fazy C1
· pewna ilość sprzączek dwudzielnych bez skuwki o bardzo szerokiej ramie – schyłek MOR w k. przeworskiej
· także jednodzielne ze skuwką – większość pochodzi
z fazy B2 i C1 – także wykonane ze złota i srebra
(jedna pochodzi z grobu książęcego z
Wrocławia-Zakrzowa z fazy C2) – najmłodsze
jednodzielne ze skuwką występują jeszcze w fazie C2
Grupa E – o ramie omegakształtnej
· jednodzielne bez skuwki i dwudzielne ze skuwką
· charakterystyczne dla k. wielbarskiej i kręgu nadłabskiego w fazie C1b i C2 (wtedy jest ich najwięcej)
Grupa F – Krempen-Schnallen (o schodkowato uformowanej ramie)
· wewnętrzna część ramy jest podniesiona
· jednodzielne i dwudzielne
· k. wielbarska i kr. nadłabski w fazie B2
· dwa sposoby ukształtowania ramy:
- o ramie uformowanej półkoliście
- o ramie uformowanej prostokątnie
Grupa G – o czworokątnej ramie
· najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa
· jednodzielne ze skuwką i bez, dwudzielne ze skuwką
· większość pochodzi z fazy B2 i początku fazy C1
· bardzo charakterystyczne są niewielkie sprzączki z krótką, prostokątną skuwką – dwie formy (jedno- i dwudzielne) znane z grobów męskich z bronią w k. przeworskiej:
o faza B2b – jednodzielne
o faza C1a – na osi
- występują z bardzo charakterystycznymi
sprzączkami grupy G (jednodzielnymi –
starsze, na osi – faza C1a) z rozdwojonym/
podwójnym kolcem
- tworzą garnitury pasów wojowników z
k. przeworskiej ok. poł. II w. n.e.
o mniejsze służyły do spinania baltheusa (pasa noszonego przez ramię)
o większe – do pasa noszonego przez biodro
Grupa H – o ramie owalnej
· tylko jednodzielne – bez skuwki i ze skuwką
· seria sprzączek z materiałów szlachetnych
(złoto, srebro lub wykładane Pressblechem) – horyzont grobów książęcych z fazy C2
· większość jest późniejsza – faza C3 i WFOWL
· najstarsze – nie pogrubiona rama – faza C2
· najmłodsze – pogrubiona przednia część ramy – faza C3 i WFOWL
· formy ze skuwką – najmłodsze (z pogrubioną ramą) – faza C3 i WFOWL
· późne (WFOWL) – nerkowate, na pogrubionej ramie ornament puncowy, masywny kolec – wykonane głównie z brązu (większość poprzednich wykonana z żelaza)
· TYP STRZEGOCICE - najmłodsza seria
- masywne sprzączki o ramie owalnej i owalnej lub
kolistej skuwce
- bardzo bogato zdobione ornamentem
wycinanym
- 1 poł. V w.
· najmłodsza forma – z zoomorficznym kolcem
(stylizowana główka zwierzęca) – 2/3 ćw. V w.
· także sprzączki w stylu polichromicznym (złote, zdobione kamieniami półszlachetnymi) – także datowane na 2 ćw. V w.
Grupa I – o ramie zakończonej stylizowanymi główkami zwierzęcymi
· bardzo rzadkie
· WFOWL – federaci frankijscy
(lewobrzeże dolnego Renu), Kotl. Czeska
Grupa J
· Tylko 2 typy sprzączek – obie znane z k. oksywskiej
· Dwudzielny kształt ramy z dwoma owalnymi elementami
· Jednodzielne
· Faza A3
ROZWÓJ SPRZĄCZEK W OWR W KULTURZE PRZEWORSKIEJ
Faza A3
· Sprzączki w stroju kobiecym (rzadziej w męskim)
· Prawie wyłącznie grupa C
· Jednodzielne o kolcu przechodzącym w skuwkę lub z przedłużoną partią kolca
Faza A3/B1
· Pojawiają się pierwsze sprzączki grupy A (dominują w fazie B1)
· Najstarsze – jednodzielne bez skuwki o ramie ósemkowatej – k. przeworska i oksywska
· Młodsze (faza B1b) – dwudzielne formy ze skuwką, jedna lub dwie osie
Faza B1b
· Sprzączki grupy A z haczykowatymi wypustkami w obrębie ramy
Faza B1/B2
· Sprzączki grupy B – głównie z pochówków książęcych TYPU LUBIESZEWO
Faza B2a
· Dominują proste egzemplarze jednodzielne grup C, D, G
Faza B2b
· Sprzączki grupy G z podwójnym kolcem + małe sprzączki z czworokątną skuwką – charakterystyczne dla stroju wojowników
Faza C1
· Konstrukcja dwudzielna przez cały ten okres
· Dominują sprzączki grupy D – dwudzielne – ze skuwką lub bez
Faza C1a
· Młodszy horyzont garnituru sprzączek grupy G – obydwie dwudzielne z kolcem na osi
Faza C2
· Najmniej okuć
· Charakterystyczne są sprzączki z grobów książęcych z Zakrzowa – grupa D i H
Faza C2/C3
· Masywne, jednodzielne sprzączki grupy H (także w fazie C3/D1)
WFOWL
· Seria ...
Archeochomik88