Wykład 1, 6 października 2010
Egzamin: 1 pytanie opisowe (1/4 punktów)
Literatura:
Finanse państwa:
P. Gaudemet, Finanse publiczne
S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka
W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie
C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Finanse i prawo finansowe
J. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego
Finanse samorządowe:
L. Patrzałek, Finanse samorządowe
C. Kosikowski, Finanse samorządowe
M. Kosek-Wojnar, K. Surówka, Finanse samorządu terytorialnego
N. Gajl, Finanse i gospodarka lokalna na świecie
M. Jastrzębska, Polityka budżetowa jednostek samorządu terytorialnego
Finanse światowe, UE:
A. Komar, Finanse publiczne
L. Oręziak, Finanse UE
L. Etel (red.), Finanse i prawo finansowe
Akty prawne
Nauka o finansach publicznych
Ewolucja nauki o finansach publicznych (daw. nauka o skarbowości). Finanse państwa zaczęto akcentować po II wojnie światowej wraz z rozwojem gospodarki centralnie planowanej. Reformami ‘89-’90 wyznaczono granicę między własnością prywatną i publiczną. Z finansów publicznych wyodrębniono finanse UE, samorządowe i państwowe.
Własność publiczna finansowana z budżetu państwa: edukacja, służba zdrowia, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo – pośrednie finansowanie poprzez podatki.
Dobra społeczne częściowo finansowane:
· Edukacja na szczeblu wyższym
· Służba zdrowia – niektóre procedury są odpłatne
Definiowanie finansów publicznych
Deficyt – nadwyżka wydatków nad dochodami
Zarządzanie długiem publicznym – utrzymywanie płynności
Wykład 2, 13 października 2010
Funkcje finansów publicznych i budżet państwa
1. Funkcje finansów publicznych
a) Alokacyjna
Mechanizmem alokacji jest rynek – wolna gra popytu i podaży, „niewidzialna ręka”.
Alokacja rynkowa
popyt > podaż (wysoka cena towaru)
popyt = podaż (cena równowagi)
popyt < podaż (niska cena towaru, rozwija się konkurencja)
cena uderza w najmniej efektownych producentów; zaczynają szukać niszy na rynku
Rynek jest regulatorem gospodarki, wprowadza element konkurencji, prowadzi do obniżki cen, wzrostu jakości, nowoczesnych rozwiązań.
Wadą rynku jest fakt, że nie działa w systemach zmonopolizowanych. Zawodzi w kontekście dóbr publicznych (technologie, bezpieczeństwo, obronność) i nieprzewidzianych działań producentów.
Alokacja budżetowa
Alokacji budżetowej dokonuje się poprzez system finansów publicznych. Stanowi uzupełnienie wolnego rynku.
b) Redystrybucyjna
Pewna część PKB dzielona jest przez państwo (budżet państwa).
Narzędzia redystrybucji budżetowej:
· Podatki (głównie dochodowe)
· Wydatki państwa
Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodów i wydatków państwa. Problem stanowią dysproporcje dochodowe społeczeństwa.
PKB (%)
Krzywa równomiernego rozkładu dochodów
Krzywa nierównomiernego rozkładu dochodów
Krzywa po opodatkowaniu*
Ludność (%)
* u podatnika zostają mniejsze zasoby, ale więcej idzie na pomoc społeczną, eliminując dysproporcje, w tym przestrzenne, poprzez dotowanie obszarów najsłabiej rozwiniętych.
Z budżetu regulowane tą także koszty niszczenia środowiska naturalnego i postępu technologicznego.
c) Stabilizacyjna
Stabilizacja koniunktury – zapobieganie nadmiernych wahaniom PKB.
PKB
Trend (wzrostowy)
Wzrost odbywa się cyklicznie, wahania powinny być jak najmniejsze
Lata
Funkcją stabilizacyjną budżetu jest przeciwdziałanie kryzysowi poprzez:
· Zwiększenie deficytu budżetowego
· Właściwą politykę kredytową
· Dofinansowanie banków
Funkcję tę realizuje się poprzez odpowiednią politykę budżetową (umowną politykę finansową państwa).
Automatyczne stabilizatory koniunktury:
· Podatki
· Pomoc społeczna
2. System finansów publicznych
Przekroje systemu finansów publicznych:
1. Prawny – najważniejsze akty prawne:
· Konstytucje
· Ustawy podatkowe
· Inne akty, rozporządzenia itd.
2. Podmiotowy – podmioty uczestniczące w tworzeniu i wykonywaniu budżetu:
· Władza ustawodawcza: Sejm, Rada Gminy
· Władza wykonawcza: Rząd, Minister finansów, wójt
· Urzędy skarbowe, regionalne izby obrachunkowe, izby skarbowe, poborcy podatkowi
3. Instytucjonalny:
· Budżet państwa
· Gminy, powiaty, województwa
· Fundacje, fundusze celowe, ubezpieczenia społeczne
3. Zasady opracowywania budżetu
Budżet państwa – plan wydatków i sposobów ich finansowania zatwierdzony przez najwyższy organ w państwie.
Przesłanką powstania budżetu było wprowadzenie pieniądza, oddzielenie własności panującego, a następnie rozwój parlamentaryzmu. Budżet jest efektem rozwoju gospodarczego.
Pierwszy budżet w Polsce – 1950 r.
Zasady opracowania budżetu:
1. Zasada jednoroczności – budżet uchwalany jest na rok (w Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym), a nadwyżka budżetu realizowana jest w nowym roku.
2. Zasada uprzedniości – budżet na nowy rok powinien zostać uchwalony w roku poprzedzającym. Jeśli nie uda się tego dokonać to wykorzystuje się jedno z rozwiązań:
a) Prowizorium budżetowe – skrócony zapis projektu nowego budżetu autoryzowany przez sejm, pozbawiony spornych punktów
b) Prorogacja budżetu – wydłużenie zasad wydatkowania i dochodów, podatki i wydatki realizowane są wg dotychczasowych zasad
c) Projekt budżetu – tylko w wypadku, kiedy strona rządząca posiada większość parlamentarną, a budżet nie został uchwalony z powodów technicznych, a nie politycznych.
d) Zapisy Konstytucji
e) Rozwiązanie parlamentu
3. Zasada jawności – jawność procedur budżetowych: prac, głosowania itd.
Wykład 3, 20 października 2010
4. Zasada specjalizacji – każdy wydatek ma przypisane trzy wymiary:
a) Rodzajowy
b) Kwotowy
c) Czasowy
5. Zasada zupełności – pokazuje sposób rozliczania się jednostek i zakładów budżetowych z budżetem państwa
a) Netto – jednostki rozliczają się saldem (dotyczy dużych podmiotów i kwot)
b) Brutto – jednostki rozliczają się pełnymi kwotami
6. Zasada jedności i kompletności – budżet sporządzany jest w jednym akcie prawnym i zawiera kompletnie wszystkie dochody i wydatki, co ma na celu zapobieganie wyciekaniu pieniędzy
7. Zasada ogólności (zastąpiła zasadę zrównoważonego budżetu) - wydatki przedstawione w budżecie muszą mieć ogólne pokrycie w dochodach budżetu; nie można zaplanować wydatków bez pokrycia.
Deficyt budżetowy < 3% PKB
Dług publiczny < 60% PKB
Cykl budżetowy (cztery fazy opracowania budżetu):
Metody planowania budżetowego:
1. Planowanie (określenie najważniejszych celów), prognozowanie (studia ukazujące stopień wydatków potrzebnych na zrealizowanie celu), budżetowanie (włączenie projektu realizacji celu do budżetu)
2. Koszty i korzyści – próba zastosowania rachunku ekonomicznej efektywności do zadań publicznych. W tej kategorii rozstrzyga się tylko o pewnych kwestiach, np. budowie autostrad, portów, szpitali itp. Korzyści > koszty – zadanie zostanie włączone do budżetu
3. Bazy zerowej – ma na celu równe traktowanie finansowania budżetowego zadań nowych z już rozpoczętymi; inwestycja jest już włączona do budżetu, ale co roku od nowa rozpatruje się ją pod kątem efektywności i opłacalności, bo co roku ulegają zmianie jej warunki
4. Zachodzącego słońca – rola władzy ustawodawczej; konieczność kontrolowania aktów prawnych i ich aktualności. W wykonaniu budżetu stare regulacje nie powinny zachodzić na nowe, nowa władza ustala własne reguły.
Proces uchwalenia budżetu:
Przyjęcie sprawozdania – udzielenie absolutorium; nieprzyjęcie sprawozdania – dymisja rządu.
W kontroli uczestniczą organy administracji publicznej, parlament, wyspecjalizowane jednostki NIK.
Wykład 4, 27 października 2010
Struktura budżetu
1. Podatki – stanowią 80% dochodów. Są to świadczenia przymusowe (dla osób znajdujących się w obowiązku podatkowym), pieniężne (w formie pieniądza, a nie np. danin naturalnych), bezzwrotne (zwraca się tylko nadpłaty), nieodpłatne (odpłatne byłyby wtedy, gdyby ten, kto płaci wyższe podatki otrzymywał więcej dóbr), pobierane przez państwo, samorządy, Kościoły.
Cztery zasady podatkowe Adama Smitha:
Zasady podatkowe Adolfa Wagnera:
politologiap