„Miejsce i rola edukacji zdrowotnej w kształceniu zintegrowanym „
Spis treści
Wstęp 3
Rozdział I. Edukacja zdrowotna w świetle literatury przedmiotu 5
I. 1 Pojęcie edukacji zdrowotnej 5
I.2 Rola stylu życia w pomnażaniu zdrowia 10
I.2.1 Czynniki zdrowia 16
I.2.2 Prawidłowe odżywianie 20
I.3 Znaczenie aktywności fizycznej dzieci 24
Rozdział II. Edukacja zdrowotna w kształceniu zintegrowanym 28
II.1. Szkoła jako instytucja promująca zdrowie 28
II.2. Rola i zadania nauczyciela w edukacji zdrowotnej dzieci 32
II.3. Potrzeba zajęć z edukacji zdrowotnej w klasach początkowych 40
II.4. Rola edukacji zdrowotnej w kształceniu zintegrowanym 43
Rozdział III. Założenia metodologiczne badań własnych 49
III.1. Przedmiot i cel badań 51
III.2. Problemy i hipotezy badawcze 52
III.3. Metody i techniki badawcze 63
III.4. Narzędzia badawcze 69
III.5. Teren i organizacja badań 71
Rozdział IV. Analiza wyników badań własnych 72
IV. 1. Zdrowy styl życia w opinii dzieci 73
IV. 2. Zainteresowania dzieci edukacją zdrowotną 82
IV. 3. Troska o zdrowie dzieci 89
PODSUMOWANIE I WNIOSKI 91
Bibliografia 93
Załączniki 97
W dobie współczesnej cywilizacji istotną role dla młodego człowieka odgrywa uzyskanie optymalnego poziomu, sprawności psychoruchowej, która warunkuje utrzymanie dobrego stanu zdrowotnego, rozszerza możliwości ruchowe organizmu, wpływa na szybsze opanowywanie umiejętności technicznych i ruchowych, a także pozwala na korzystniejsze funkcjonowanie w dorosłym życiu.
Edukacja zdrowotna przebiega dwuetapowo: w drodze bezpośredniej edukacji jednostek oraz poprzez zastosowanie w celach edukacyjnych środków masowego przekazu.
Zmagania nakierowane na edukację i rozwój jednostek obejmują podnoszenie poziomu wiedzy o zdrowiu, poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia, budowanie wysokiej samooceny oraz samodzielności. Nauczanie zdrowotne zmierza ku poprawie i ochronie zdrowia poprzez stymulowane procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek
Edukacja zdrowotna jest niezmiernie ważna, zwłaszcza, że dzisiejsze młode pokolenie oraz całe społeczeństwo, totalnie nastawione na konsumpcję i małą aktywność organizacji społecznych oraz szkół, zauważyć można spadek zainteresowania uczniów aktywnymi formami wypoczynku oraz zdrowym stylem życia.
Dzieci w dzisiejszych czasach biernie przystosowują się do takiego typu poziomu obciążeń wysiłkowych, z jakim spotyka się w codziennym życiu, korzystając tylko czasem z pełnego zakresu możliwości adaptacji do wysiłku
W fakcie tym kryje się niebezpieczeństwo stałej, nieodwracalnej zamiany aktywności na bierność. Uzasadnione wydają się, w tym wypadku poglądy wskazujące, że dzieci bez aktywności ruchowej stają się kalekie i w przenośni i w sensie dosłownym.
Dlatego tak, ważne jest uprawianie sportów, aktywność ruchowa i zajęcia fizyczne. Zorganizowanie dziecku atrakcyjnych form aktywności ma duży wpływ na wyzwalanie się i kształtowanie jego uzdolnień. Dziecko odpowiednio nakierowane i nastawione na rozwijanie aktywności ruchowej i prawidłowy styl życia będzie posiadało właściwie ukształtowane nawyki oraz umiejętność dbania o zdrowie.
Tematem mojej pracy magisterskiej jest miejsce i rola edukacji zdrowotnej w kształceniu zintegrowanym.
Decyduję się na ten temat, z uwagi na fakt, że ta dziedzina mnie szczególnie interesuje, a w przyszłości może mi się przydać w mojej pracy zawodowej.
Mając na uwadze ten ważny i potrzebny temat postanowiłam zbadać i wyjaśnić to zjawisko. Badania przeprowadziłam w Szkole Podstawowej nr. 2 w Sierpcu.
W swoich badaniach użyłam metod badawczych dostosowanych do sformułowanych przeze mnie problemów i hipotez oraz odpowiadających warunkom przyszłych badań.
Zastosowałam:
- Metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem techniki ankiety i wywiadu.
Moimi narzędziami były:
- kwestionariusz ankiety
- kwestionariusz wywiadu.
Metody te pozwolą mi na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zasięgu, zakresu, poziomu i intensywności.
Moja praca ma charakter badawczy, interdyscyplinarny.
Bazowałam na źródłach literatury pedagogicznej, ale będę również posługiwałam się literaturą z innych dziedzin tj. socjologii, psychologii.
Przeprowadzone przeze mnie badania pozwolą zrozumieć, jak ważne jest kształtowanie prawidłowych nawyków zdrowotnych od lat najmłodszych.
Rozdział I
Edukacja zdrowotna w świetle literatury przedmiotu
Obecna definicja zdrowia przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia jest następująca:
Zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu (dobrego samopoczucia). Definicja ta jest bardzo ważna i postępowa, ponieważ nie poprzestaje na samym negującym ujęciu, że zdrowie jest brakiem choroby, ale bardzo mocno akcentuje, że zdrowie ma w sobie aktywny aspekt, którym jest dobrostan. Oznacza to, że w kwestiach zdrowia nie mamy jedynie koncentrować się na chorobach i próbach ich zwalczania, ale powinniśmy zwłaszcza koncentrować się na samym zdrowiu - na jego wzmacnianiu.[1] Kształcenie poprawnych postaw zdrowotnych to przede wszystkim wyrabianie nawyków i przyzwyczajeń sprzyjających zdrowiu[2] Edukacja zdrowotna usiłuje poprawić i ochronić zdrowe poprzez stymulowane procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek. Przebieg edukacji przebiega w ramach relacji nauczyciel — uczeń, lekarz — pacjent. Nauczanie zdrowia dzięki masmediom ma charakter bezosobowy i obejmuje podnoszenie poziomu świadomości społecznej, kreowanie właściwego klimatu wokół problemów zdrowotnych oraz poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia. Nauka ta przypominać może formą reklamę, marketing, serwis informacyjny, a wykorzystane do tego celu mogą być: radio, telewizja, prasa oraz inne formy publikacji.
Efektywność edukacji zdrowotnej zależy od:- Ogólnego poziomu materialnego i kulturalno – społecznego.- Stanu przedmiotów i urządzeń służących zdrowiu.- Umiejętności korzystania z tych urządzeń.- Dojrzałości potrzeb – nie tylko ich realizacja, ale także kreowanie nowych[3]
Konwencjonalnie rozumiana edukacja zdrowotna pozostaje w ścisłym związku z prewencją chorób i jest daleko niewystarczająca z punktu widzenia potrzeb promocji zdrowia. Edukacja nastawiona tylko na ożywianie jednostek bywa oskarżona o to że możliwość zmiany własnego zachowania, wskutek oddziaływania szeroko pojętych czynników środowiskowych, często leży całkowicie poza zasięgiem człowieka.[4]
Praktyka naukowa wykazała, że tradycyjne rozumienie roli edukacji zdrowotnej wpływa znacząco na ograniczenie efektywności jej oddziaływania.
W dzisiejszych czasach jest oczywiste, że aby edukacja była skuteczna nie może ograniczać obszaru swego oddziaływania jedynie do jednostek i ich zachowania, zarówno tego sprzyjającego, jak i szkodzącego zdrowiu.
Nowoczesna i wskazana edukacja powinna przebiegać na trzech poziomach:- powiększania wiadomości i umiejętności związanych z chorobą, funkcjonowaniem własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem sobie w sytuacjach trudnych,- zwiększania wiadomości i umiejętności związanych z korzystaniem z systemu opieki. zdrowotnej i pojmowaniem zasad jej funkcjonowania
- pomnażanie poziomu świadomości co do czynników społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie.[5]
Aby wzmocnić skuteczność oddziaływania edukacyjnego niezbędne jest także stosowanie różnych form edukacji zdrowotnej, w tym także form skierowanych na grupy, organizacje i całe społeczeństwa.Kształcenie zdrowotne to olbrzymi środek możliwy do wykorzystania w celu uruchomienia wszystkich dostępnych sił społecznych na rzecz bardzo szeroko pojmowanej zmiany służącej zdrowiu. Edukacja dla zdrowia, oczekująca zmianę zachowań, ma tę przewagę nad tradycyjnym modelem edukacji, iż:• bierze pod uwagę wiele różnych aspektów choroby, nie tylko medycznych, ale także społecznych, ekonomicznych i politycznych determinantów stanu zdrowia oraz konieczności budowania programów edukacyjnych na trzech poziomach: jednostki, społeczności i społeczeństwa.• korzysta z różnych strategii , a zajęcia interwencyjne są świadomie ustalane, żeby jedne zmagania nasilały oddziaływanie innych.• oddaje się podstawowym problemom ludzi, których rozwiązania oni sami się domagają.• znana i wykorzystywana jest w typowych ruchach na rzecz sprawiedliwości społecznej np. ruch na rzecz zdrowia kobiet .[6]
Omawiając edukację zdrowotną należy zaznaczyć, że mimo że jest ona niezastąpiona i potrzebna, to oczywiście jest część społeczeństwa, która świetnie dba o własną aktywność ruchową, i celowo podejmuje wysiłek fizyczny. Z jednej strony u dojrzałego psychicznie człowieka niemal w podświadomości tkwi poczucie konieczności ruchu fizycznego jako jednej z biologicznych podstaw zdrowia , a z drugiej – można zaobserwować w naszym społeczeństwie powszechną tendencję do ograniczania wysiłków fizycznych, i to do takiego poziomu, który nie tylko nie wzmacnia sił biologicznych, ale jest jedną z przyczyn chorób, stanowiących największe zagrożenie dla życia w okresie pełni sił twórczych
Ku pomocy edukacji zdrowotnej idzie szkoła, gdzie jest odpowiednio organizowany czas wolny już u najmłodszych, którzy są nastawieni w jakimś stopniu na kulturę i rozwój aktywności fizycznej.
Do uczestnictwa w kulturze i sporcie przygotowują w różnym stopniu i zakresie: dom rodzinny, szkoła, wyspecjalizowane instytucje i placówki oraz środki masowego przekazu [7] .
E. Kasprów opracowała typologię uczestnictwa w kulturze oraz aktywności fizycznej i podaje dwie główne jego formy.
Pierwsza to świadome, oparte na uświadamianych sobie przez ludzi celowych czynnościach, wyborach i wzorach zachowań. Druga to nieświadome, bezrefleksyjne uczestnictwo, wyrażające się w przyjmowaniu wzorów, norm i wartości poprzez naśladownictwo. E. Kasprów świadome uczestnictwo utożsamia z aktywnością kulturalną i fizyczną. Wysuwa i udowadnia hipotezę, że czynnikiem, który warunkuje sposób i formy aktywności są zainteresowania i upodobania[8].
Współczesne teorie pedagogiczne kładą silny nacisk na aktywność dziecka, jego udział w wielorakich formach aktywności. Szczególnie akcentuje się zależność między harmonijnym rozwojem człowieka i utrzymywaniem zdrowia a przyjemnym spędzaniem czasu wolnego.
Spontaniczna ekspresja stanowi potrzebę rozwojową każdej istoty i taką samą potrzebą jest postawa aktywna wyrażająca się w samo urzeczywistnieniu człowieka.[9]
Istota aktywności człowieka staje się szczególnie ważna w miarę rozwoju techniki i przemian w życiu i kulturze. W efekcie tych przemian, jakie się dokonały, ukształtował się nowy rodzaj kultury zwany masowym. Rozkwit cywilizacji ma oprócz pozytywnych cech negatywne działanie, polegające na zmniejszeniu aktywności ruchowej.
Rozwój technik informacyjnych wpływa wieloaspektowo na sposób spędzania czasu dzieci, nowe rozwiązania techniczne powodują radykalne zmiany w zakresie aktywności [10]. Toteż edukacja zdrowotna niweluje niektóre ujemne cechy życia społeczeństw masowych. To poczucie konieczności ruchu fizycznego potęguje świadomość, że w ciągu następujących po sobie niezliczonych pokoleń życie człowieka zawsze związane było z fizyczną walką o byt i że nasz układ nerwowy, hormonalny i metabolizm zostały do tego dostosowane. Innymi słowy, człowiek na przestrzeni całej swojej ewolucji przystosował się do dużej aktywności ruchowej. Dopiero kilka ostatnich pokoleń, wykorzystując stworzone przez siebie udogodnienia cywilizacyjne, w znacznym stopniu ograniczyło wysiłek fizyczny. Skutki tego ograniczenia są już odczuwalne w postaci zmniejszenia zdolności przystosowawczych.
Edukacja zdrowotna odpowiadająca na wyzwania związane z promocją
zdrowia powinna:
- wykorzystać pojęcie pozytywnego zdrowia
- stosować innowacyjne podejścia technologie edukacyjne - ukierunkowywać się na działania społeczne i społeczne uczestnictwo
-stosować wielosektorowe i wielodyscyplinarne podejścia -rozwijać nowe strategie związane z różnymi poziomami działania - brać pod uwagę społeczne i środowiskowe czynniki wpływające na decyzje
związane ze zdrowiem.[11]
Edukacja zdrowotna jest priorytetowym narzędziem promocji zdrowia, uzyskiwanie sukcesów w procesie promowania zdrowia w istocie zależy bowiem od
aktywnego zaangażowania w ten proces kompetentnej ludności, wyposażonej we właściwą wiedzę i umiejętności.
Edukacja zdrowotna ma do spełnienia wielkie posłannictwo w procesie socjalizacji młodych ludzi , stwarzanie dzieciom możliwości zastanawiania się nad tym, co to jest zdrowie, pomaga im uświadomić sobie, co dla nich ono znaczy i zachęca do zainteresowania się zdrowiem nie tylko jako przeciwieństwem choroby.
W tradycyjnym znaczeniu zdrowie jest rozumiane jako stan fizjologiczno-biologiczny; za zdrowego uważa się człowieka, którego organizm funkcjonuje w zakresie norm uznanych za prawidłowe. Za chorego uważa się zaś człowieka, którego funkcjonowanie organizmu nie mieści się w obrębie tych norm. Stopień zgodności z normą jest określany przez profesjonalnego eksperta, którym jest lekarz. Jeżeli tej zgodności brak, to jednostka zostaje uznana za osobę chorą. W przedstawionym ujęciu, zdrowie jest równoznaczne z brakiem choroby, a decyzja o kwalifikującym przypisaniu człowieka do odpowiedniego stanu nie leży w kompetencjach diagnozowanej jednostki.[12]
Styl życia jest bardzo ważny w utrzymaniu i profilaktyce zdrowia.
Styl życia kształtuje się w procesie wzajemnego oddziaływania całościowo pojętych warunków życia oraz indywidualnych wzorów zachowań zdeterminowanych przez czynniki kulturowe i cechy osobiste jednostek.
Podając za A. Pawełczyńską styl życia można zdefiniować jako zespół codziennych zachowań, które stanowią osobniczą reakcję na zmieniające się wymogi i warunki współczesnej człowiekowi cywilizacji[13].
B. Woynarowska definiuje styl życia jako zespół zachowań, które charakteryzują ogólny sposób życia jednostki lub grupy[14].
Styl życia jest zależny od:
- reguł społecznych i kulturowych środowiska, w którym żyje człowiek i społeczność do której należy lub z którą się identyfikuje,
- osobistych przekonań, wartości, umiejętności życia,
- ogólnej ekonomicznej, politycznej i organizacyjnej struktury społeczeństwa.[15]
Gdy dzieci uczestniczą w działaniach instytucji i placówek wychowania pozaszkolnego rozwijają swoje zdolności poznawcze i sprawności fizyczne.
Różnorakie zajęcia grupowe , w tym zajęcia ruchowe oferowane przez szkołę sprzyjają wytwarzaniu się takich cech jak koleżeństwo, uprzejmość, serdeczność. Istotne jest w postaci psychologicznej, podobnie jak w ekonomicznej, żeby proporcjonalnie dobrać elementy intelektualno-naukowe, dostarczane przez szkołę oraz elementy wypoczynkowo-zabawowe funkcjonujące w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, które pozwolą na kształtowanie pełnej osobowości dzieci . Aby prowadzić zdrowy styl życia , konieczny jest współudział instytucji wychowania pozaszkolnego, które powinny posiadać wiedzę, w zakresie racjonalnego planowania wolnego czasu maluchów.
Działania na rzecz promocji zdrowia, zgodnie z intencją twórców tej koncepcji, mają wspierać zespołowe i indywidualne przedsięwzięcia prozdrowotne, chronić zdrowie i stwarzać warunki umożliwiające jednostkom i społecznościom zachowanie zdrowia lub jego poprawę. Efektem tych działań, wynikającym z propagowania zdrowego stylu życia, powinien być: nowy sposób myślenia o zdrowiu, nie ograniczający się do kategorii problemów chorobowych oraz nowy typ instytucji mającej uprawnienia do podejmowania aktywności na rzecz zdrowia publicznego.[16]
Ważne jest również rozwijanie samorządności, przez co należy rozumieć kształtowanie umiejętności samodzielnego organizowania czasu wolnego oraz preferowanie form aktywnego i twórczego spędzania czasu wolnego. [17]
Wypoczynek i czas wolny dzieci wypełniony urozmaiconymi zajęciami pozalekcyjnymi traktowany jako pewien styl życia, przyczynia się nie tylko do wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka, ale również wpływa na ukształtowanie postawy aktywnej, zapobiega negatywnym skutkom rozwoju cywilizacji, demoralizacji, przeciwdziała powstawaniu agresji, bo w sposób kontrolowany, planowany zapełnia czas młodego pokolenia.
Ważną sprawą jest zadbać o dzieci, często pozostawione same sobie, należy otoczyć większą niż do tej pory opieką, zapełnić im ich czas wolny w formie ruchu, pokazując wzory pozytywnych stylów życia. W stosunku do formy psychofizycznej organizmu elementem współtworzącym styl życia jest świadomy wybór zachowań służących utrzymaniu i doskonaleniu zdrowia poprzez wykorzystanie wszystkich dostępnych czynników, a także poprzez kształtowanie otoczenia „przyjaznego” zdrowiu.
Zachowania zdrowotne i styl życia uważane są obecnie za główne determinanty zdrowia jednostki i społeczeństwa. Niedobór w zakresie postaw prozdrowotnych są bezpośrednią przyczyną wielu chorób, niepełnosprawności a nawet przedwczesnej śmierci. Dotyczy to także dzieci .
Postawy prozdrowotne kształtowane są od samego początku gdy dziecko jest małe w procesie socjalizacji, pod wpływem różnych czynników: w domu, w szkole w grupie rówieśniczej, w środkach masowego przekazu. Szczególnie ważna jest druga dekada życia, a zwłaszcza okres dorastania w którym pojawia się u młodych ludzi silna potrzeba uniezależnienia się od otoczenia. Poznanie i zrozumienie zachowań zdrowotnych dzieci, stanowi podstawę programowania edukacji zdrowotnej, której celem jest kształtowanie postaw prozdrowotnych nowego pokolenia Polaków[18].
Styl życia, uważany jest za główny czynnik wpływający na zdrowie człowieka. Nawyki zachowania są kształtowane już w dzieciństwie i młodo...
lengsel