Literatura
*M. Paprocka – Borowicz, I. Demczyszyk, J. Kuciel-Lewandowska: „Fizjoterapia w chorobach układu oddechowego”, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2009.
*J.Szczegielniak: „Metoda usprawniania chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc”
*Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease „Światowa strategia rozpoznawania, leczenia i prewencji przewlekłej obturacyjnej choroby płuc”, Medycyna Praktyczna 2005/11
*A.Rosławski „Fizjoterapia Odechowa”
Fizjoterapia odgrywa istotną rolę w leczeniu chorób układu oddechowego. Jej celem jest:
-wyleczenie bądź zahamowanie procesu chorobowego
-niedopuszczenie do powstania niewydolności oddechowej po chorobie
Fizjoterapia polega na stosowaniu specjalnych ćwiczeń oddechowych i zabiegów fizykalnych mających na celu korekcję zaburzonego mechanizmu oddychania poprzez:
-wybiórcze oddziaływanie na te części układu oddechowego, których czynność została upośledzona
-przygotowanie do zabiegu operacyjnego i usuwanie powikłań pooperacyjnych
Celem ćwiczeń oddechowych jest:
-utrzymanie prawidłowej wentylacji płuc
-zwiększenie ruchomości klatki piersiowej i przepony
-zwiększenie siły mięśni oddechowych
-pobudzenie do efektywnego kaszlu
Ćwiczenia mogą mieć charakter:
-leczniczy – w przewlekłych chorobach i w usprawnianiu chorego w kompensacji
-zapobiegawczy, gdy chory jest unieruchomiony po zabiegach operacyjnych, udarach, jak również, gdy staramy się nie dopuścić do zaburzeń czynności układu oddechowego wynikających z ograniczenia aktywności ruchowej
-rozluźniający i uspokajający stosowany w czasie ćwiczeń leczniczych
Rodzaje ćwiczeń:
-bierne
-czynno-bierne
-wspomagane
-wolne
-z oporem
Choroby układu oddechowego dzielimy na:
-nieswoiste- POChP, przewlekły nieżyt oskrzeli, rozedma płuc, dychawica oskrzelowa
-swoiste (wiemy czym są wywołane) – gruźlica płuc, wysiękowe zapalenie opłucnej, rozstrzenie oskrzeli
Przewlekłe zapalenie oskrzeli Bronchitis chronica
Jest to stan chorobowy, w którym przez większość dni w okresie 3 miesięcy przez kolejne 2 lata chory kaszle i odpluwa plwocinę.
Przyczyny: złe warunki socjalne, papierosy, zanieczyszczenie środowiska substancjami toksycznymi, pyły przemysłowe, ubóstwo, duże stężenie dwutlenku siarki.
Błona oskrzeli jest przekrwiona, nacieczona, zgrubiała, pokryta wydzieliną śluzową lub śluzowo – ropną. Dochodzi do przerostu gruczołów śluzowych, zaniku nabłonka migawkowego, oskrzela zniekształcają się, powstaje proces włóknisty, rozrost tkanki łącznej, zanikają włókna sprężyste.
Objawy: kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny, stan spastyczny oskrzeli, skurcz, duszność, lepka wydzielina zatyka drobne oskrzeliki, rozrost tkanki łącznej, pogorszenie wentylacji. Wzrasta opór dróg oddechowych, zwłaszcza w wydechu.
Powikłanie – rozedma płuc.
Postępowanie fizjoterapeutyczne:
*pozycje drenażowe – krótkotrwałe pozycje mające rozrzedzić wydzielinę w oskrzelach. ok. 15-20sekund. Stosuje się rano przed śniadaniem, wieczorem przed kolacją lub 2 godziny po jej spożyciu. Rano pacjent powinien wypić szklankę mleka, zażyć lek ułatwiający odkrztuszanie, odczekać 15-20minut i dopiero zacząć ćwiczyć.
Pozycje drenażowe:
-w siadzie skłony w przód i tył, skrętoskłony na boki, w leżeniu tyłem, przodem, na boku lewym, prawym, z rotacją do przodu i do tyłu.
-w pozycji trendelenburga – podwyższenie łóżka od strony kkd. Przeciwwskazaniem jest niewydolność krążeniowa, oddechowa, wiek starczy.
Kinezyterapia oddechowa:
-efektywny kaszel – wdech nosem, wydech ustami z wykrztuszeniem, pomocne jest wymawianie litery „r”
-ćwiczenia usprawniające fazę wydechową - świsty, gwizdy, wymawianie „s”
-ćwiczenia oddechowe torem przeponowym
-ćwiczenia usprawniające klatkę piersiową
-ćwiczenia korekcyjne
-oklepywanie oraz masaż klatki piersiowej zmniejszający nadmierne napięcie mięśni
Rozedma płuc Emphysema pulmonum
Jest to powiększenie się płuc w wyniku rozciągnięcia ich przez zalegające w pęcherzykach powietrze. Zaleganiu towarzyszą zmiany morfologiczne przegród międzypęcherzykowych i naczyń włosowatych, utrudniające przepływ krwi przez płuca. Długotrwała rozedma doprowadza do niewydolności oddechowej i krążeniowej. Płuca rozedmowe są powiększone, puszyste, suche, jasnoróżowe. Zmniejszenie sprężystości płuca utrudnia wydech co prowadzi do zalegania w pęcherzykach powietrza zawierającego dwutlenek węgla i upośledza wymianę tego powietrza na świeże zawierające tlen. Dochodzi do powiększenia ponad normę przestrzeni powietrznych znajdujących się obwodowo od oskrzelików końcowych. Uporczywy kaszel powoduje wzrost ciśnienia śródpęcherzykowego, następuje zanik ścian pęcherzyków płucnych i przegród międzypęcherzykowych tworząc pęcherze rozedmowe.
Mechanizm powstawania: stan zapalny oskrzeli i zalegająca wydzielina, dymy i pyły, wzmożone napięcie pomocniczych mięśni wdechowych, uporczywy kaszel, wdechowe ustawienie klatki piersiowej, rozdęte płuca, zepchnięcie przepony w dół i rozciągnięcie mięśni brzucha.
Fizjoterapia oddechowa ma na celu:
-zmniejszenie nadmiernego napięcia mm klatki piersiowej
-nauczenie chorego oddychania z krótkim wdechem i wydłużonym spokojnym wydechem bez parcia
-ułatwienie odkrztuszenia wydzieliny z oskrzeli
-zwiększenie ruchu żebrowego dolnych partii klatki piersiowej oraz wzmocnienie przepony i mięsni brzucha
Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy rozluźnić mięśnie klatki piersiowej i obręczy barkowej:
-masaż klatki piersiowej
-sprężynowanie klatki piersiowej:
Pacjent w pozycji półsiedzącej, terapeuta stoi z boku i układa obie dłonie na dolnych partiach klatki piersiowej. W czasie wydechu wywiera boczny ucisk na dolne partie klatki piersiowej i nagle zwalnia ucisk w chwili rozpoczęcia wdechu.
W rozedmie jak w przewlekłym zapaleniu oskrzeli należy wypić szklankę mleka, zażyć lek, przyjąć pozycje ułożeniowe, wywołać skuteczny kaszel i stosować oklepywanie klatki piersiowej. Po odkrztuszeniu wydzieliny należy wykonać ćwiczenia zmniejszające napięcie mięśni klatki piersiowej. Są to ćwiczenia rozluźniające np. w siadzie skręty, skłony.
-ćwiczenia krótkiego wdechu przez nos i wydłużonego wydechu przez przymknięte usta np.:
-dmuchanie na płomień świecy
-wdmuchiwanie powietrza przez rurkę do naczynia z wodą
(nie wolno tym pacjentom wdmuchiwać powietrza do balonu ponieważ jest to przestrzeń zamknięta)
-ćwiczenia wspomagające wydech z nieelastyczną opaską obejmującą dolne partie klatki piersiowej
-ćwiczenia zwiększające ruch oddechowy dolnożebrowy np. siad na taborecie i trzymanie się go, lub ułożenie na plecach z ciężarkami na obojczykach
-ćwiczenia przepony np. leżenie tyłem, kkd ugięte w ST. kolanowych (sprzyja to rozluźnieniu mięś ni), woreczek 3kg lub ręce terapeuty na okolice przepony
-ćwiczenia mięśni brzucha np. leżenie tyłem i przyciąganie kolan do klatki piersiowej
Astma (Dychawica oskrzelowa) Asthma bronchiale
Astma jest chorobą alergiczną układu oddechowego. Charakteryzuje się dusznością napadową, spowodowaną zwężeniem dróg oddechowych, ustępującym samoistnie lub pod wpływem leczenia.
Jest przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych, w którym wiodącą rolę prowadzą komórki masteocyty i limfocyty T. U osób podatnych na te zmiany zapalne wywołują powtarzające się epizody świstów, utraty tchu, poczucia ciężaru w klatce piersiowej, kaszlu – zwłaszcza w nocy i nad ranem.
Astmę dzielimy na:
-zewnątrzpochodną (atopową) – częściej u dzieci, dziedziczona, dochodzi do wytworzenia przeciwciał na kontakt z alergenem.
-wewnątrzpochodną (nieatopową) – częściej u dorosłych, endogenna o niejasnej etiologii, najczęściej związana z częstymi infekcjami bakteryjnymi. Poprzedza ją spastyczne zapalenie oskrzeli, nasila się przy wysiłku, stresach lub zmianie temperatury powietrza.
Czynniki ryzyka:
I Predysponujące do wystąpienia astmy:
-atopiagen
-chłopcy w wieku dziecięcym, kobiety jako dorosłe
II Wywołujące astmę:
-alergeny – roztocza kurzu domowego, sierść, pleśń, pyłki roślin, trawy
-aspiryna (astma aspirynowa)
-substancje uczulające w miejscu pracy – mąka, plastiki, metale
III Sprzyjające astmie
-zakażenia układu oddechowego
-niska waga urodzeniowa dziecka
-nieprawidłowa dieta
-zanieczyszczenie powietrza
-palenie papierosów bierne lub czynne
IV Wyzwalające zaostrzenia
-alergeny
-wysiłek
-hiperwentylacja
-pogoda
-dwutlenek siarki
-leki
Klasyfikacja ciężkości astmy:
I Sporadyczna:
-napady duszności mniej niż raz w tygodniu
-zaostrzenia krótkotrwałe
-objawy nocne mniej niż 2x w miesiącu
-między napadami czynność płuc prawidłowa
II Przewlekła lekka:
-objawy częściej lub tak samo jak w Itypie ale mniej niż raz dziennie
-zaburzenia mogą utrudniać sen i dzienną aktywność
-objawy nocne częściej niż 2x w miesiącu
III Przewlekła umiarkowana
-objawy codziennie
-zaostrzenia zaburzają sen i aktywność dzienną
-objawy nocne częściej niż 1x w tygodniu
-konieczność inhalacji lekiem rozszerzającym oskrzela
IV Przewlekła ciężka
-ciągle utrzymujące się objawy
-częste zaostrzenia
-częste objawy nocne
-ograniczenie aktywności fizycznej przez astmę
Leczenie:
Napad duszności staramy się przerwać stosując leki rozszerzające oskrzela a w okresie reemisji zaleca się: leki rozkurczające, rozrzedzające wydzielinę, wykrztuśne i uspokajające.
Ćwiczenia oddechowe mają na celu:
-przywrócenia prawidłowych mechanizmów oddychania
-przekonanie chorego o możliwości przerwania lżejszego napadu duszności przez włączenie oddychania przeponowego i eliminowanie szybkich, nieskoordynowanych ruchów oddechowych.
Podczas niewielkiego napadu duszności zaleca się przyjąć pozycję rozluźniającą mięśnie: pacjent powinien siedzieć na krześle twarzą do oparcia lub w pozycji kolanowo-łokciowej. W tych pozycjach mm kkg i brzucha są rozluźnione, a utrudnione jest unoszenie barków ku górze przy wdechu.
W okresie wolnym od napadów należy nauczyć pacjenta ćwiczeń oddechowych i fizjoterapii takiej jak w rozedmie płuc. Ważna jest psychoterapia lub trening autogenny Schulza. Ćwiczenia ogólnokondycyjne i korekcyjne, zajęcia sportowo – rekreacyjne.
fizjo.awf