Żywienie noworodków i niemowląt.pdf

pediatria

Małgorzata Łyszkowska

Żywienie

noworodków

iniemowląt

zo, jod, cynk, selen, taurynê, kar-

nitynê, niektóre witaminy, wycho-

dz¹c naprzeciw odmiennym po-

trzebom najm³odszych dzieci.

Tak jak wczasie trwania lakta-

cji zmienia siê sk³ad mleka mat-

ki, tak te¿ mieszanki sztuczne ró¿-

ni¹ siê miedzy sob¹ sk³adem za-

le¿nie od wieku dzieci, do

których s¹ adresowane.

Najbardziej właściwym sposobem żywienia noworod-

ków iniemowląt jest karmienie naturalne, czyli mle-

kiem matki. Wyjątkowy skład mleka matki, zarówno

pod względem ilościowym, jak ijakościowym, jest jak

do tej pory nie do zastąpienia. Obecnie produkowane

mleka przeznaczone do żywienia najmłodszych dzieci

przypominają coraz bardziej wzorzec, jakim jest mleko

kobiece. Jednak białko wnich zawarte jest pochodze-

nia zwierzęcego, awięc gatunkowo obce człowiekowi.

Mleko jest podstawowym pokarmem dla dzieci

wpierwszych 5mies. życia. Dopiero po tym czasie do

jadłospisu wprowadzane są produkty pozamleczne.

Mieszanki mleczne przeznaczo-

ne do karmienia dzieci w pierw-

szych 4 mies. ¿ycia (tzw. mleko

pocz¹tkowe) oznakowane s¹ cyfr¹

„1”. Od 5. mies. ¿ycia nale¿y

wprowadziæ mieszanki ozmienio-

nym sk³adzie, oznakowane cyfr¹

„2” (tzw. mleko nastêpne) lub do-

datkowo symbolami literowymi

mówi¹cymi o dodaniu do mleka

wêglowodanów z³o¿onych: „R” –

kleiku ry¿owego, „GR” – kleiku

gryczano-ry¿owego. Mieszanki

mleczne oznaczone cyfr¹ „3” s¹

przeznaczone dla dzieci w wieku

poniemowlêcym. Wszystkie te

mieszanki mleczne zawieraj¹ pe³-

ne cz¹steczki bia³ek mleka krowie-

go oraz laktozê, bêd¹c¹ g³ównym

przedstawicielem wêglowodanów.

Stosowane s¹ one udzieci, ¿ywio-

nych sztucznie, dobrze toleruj¹-

cych bia³ko mleka krowiego ilak-

tozê. Tab. 1. przedstawia mieszan-

ki mleczne zarejestrowane

wPolsce.

Wiele pytañ budzi problem ob-

jêtoœci pokarmu i czêstoœci jego

podawania. Nie ma tu sztywnych

regu³. Ka¿de dziecko musi byæ

traktowane indywidualnie. Nie-

które noworodki wymagaj¹ kar-

mienia ma³ymi porcjami ok. 10

razy dziennie, inne s¹ w stanie

jednorazowo zjeœæ wiêksz¹ objê-

toœæ pokarmu i przez to czêstoœæ

spo¿ywanych przez nie posi³ków

wynosi 7 razy/dobê. Noworodek

w 1. tyg. po urodzeniu zjada: od

ok. 7 razy 10–20 ml pokarmu

w pierwszej-trzeciej dobie ¿ycia

do 7 razy 60–70 ml w siódmej

dobie ¿ycia. W pierwszym mie-

si¹cu ¿ycia potrzebuje do pokry-

cia wszystkich potrzeb ok.

600–700 ml pokarmu/dobê, co

dostarcza mu ok. 120 kcal/kg ma-

sy cia³a/dobê. W kolejnych mie-

si¹cach zapotrzebowanie kalo-

ryczne na kg masy cia³a zmniej-

sza siê do 100 kcal, a w ostatnich

miesi¹cach okresu niemowlêcego

(9.–12. mies.) do ok. 80 kcal.

W czasie rozwoju niemowlêcia

nie tylko ulega zmianie objêtoœæ

podawanego pokarmu, ale zmie-

nia siê równie¿ sk³ad mleka jego

matki. Jest to wyraz adaptacji

sk³adu mleka do zmieniaj¹cych

siê potrzeb i mo¿liwoœci szybko

rosn¹cego organizmu dziecka.

Podczas karmienia piersi¹ trud-

ne jest ocenianie objêtoœci spo¿y-

tego przez dziecko pokarmu. Po-

moc¹ mo¿e tu s³u¿yæ wa¿enie

dziecka przed i po karmieniu,

a przede wszystkim dok³adna

ocena jego rozwoju fizycznego

(przyrostu masy cia³a i d³ugoœci).

Przekarmianie dzieci doprowa-

dza jedynie do nadmiernego

przyrostu masy cia³a, ich gorsze-

go rozwoju ruchowego oraz czê-

sto uporczywych dolegliwoœci ze

strony przewodu pokarmowego:

ulewania, wzdêæ i bólów brzu-

cha, luŸnych stolców.

Odrêbnego omówienia wyma-

gaj¹ mieszanki mleczne przezna-

czone dla wczeœniaków. Potrzeby

¿ywieniowe noworodka urodzo-

nego przedwczeœnie s¹ inne, ni¿

noworodka urodzonego o czasie.

Dla tej grupy dzieci nawet po-

karm matki mo¿e byæ niewystar-

czaj¹cy dla utrzymania prawid³o-

wego, dynamicznego ich wzrostu.

Dla wczeœniaków karmionych

mlekiem matki produkowane s¹

tzw. wzmacniacze, czyli preparaty

zawieraj¹ce bia³ko mleka krowie-

go, wêglowodany, substancje mi-

neralne i witaminy. Po³¹czone

zmlekiem matki pozwalaj¹ otrzy-

Niestety, nie wszystkie dzieci

mog¹ byæ karmione wy³¹cznie

wsposób naturalny. Dla tych, dla

których karmienie naturalne jest

niewystarczaj¹ce lub niemo¿liwe

do prowadzenia, przygotowane s¹

tzw. mleka modyfikowane. Pro-

ducenci dodatkowo dodaj¹ do

mieszanek mlecznych (zw³aszcza

przeznaczonych dla noworodków

i najm³odszych niemowl¹t) ¿ela-

Przewodnik

Lekarza

pediatria

Mleko pocz¹tkowe

Mleko nastêpne

Mleko dla dzieci powy¿ej

od 1. do 4. mies. ¿ycia

od 5. do 12. mies. ¿ycia od 5. do 12. mies. ¿ycia,

1. roku ¿ycia

wzbogacone w wêglowodany

z³o¿one

Bebiko 1

Bebiko 2

Bebiko 2R

Bebiko 2GR

Bebiko 3R

Bebiko 3 wieloowocowe

Bebilon 1

Bebilon 2

Gerber 1

Gerber 2

Gerber 3

Humana 1

Humana 2

Humana 1 plus*

Milumil 1

Milumil 2

Milumil 3

Nan 1

Nan 2

Nestle Junior

Nan 2 Bifidus**

Nestle Junior Bifidus **

* – preparat ten zawiera dodatkowo modyfikowan¹ skrobiê, dziêki czemu mo¿e byæ stosowany od okresu noworodkowego. Jego war toœæ

energetyczna jest nieco wiêksza, ni¿ innych mieszanek pocz¹tkowych. Zalecany jest dzieciom z zbyt ma³ym przyroœcie masy cia³a;

** – preparaty oznakowane nazw¹ Bifidus zawieraj¹ w swoim sk³adzie szczepy bakterii (tzw. probiotyki), wprowadzaj¹ce lub utrzymuj¹ce równowagê

mikrobiologiczn¹ w obrêbie jelit

Tab. 1.

Mieszanki

mleczne

maæ pokarm znacznie bogatszy,

który sprosta potrzebom przed-

wczeœnie urodzonego noworod-

ka. Wzmacniacze s¹ produkowa-

ne wpostaci proszku, konfekcjo-

nowanego wtorebkach. Zalecana

dawka to 1torebka wzmacniacza

na 50 ml œci¹gniêtego pokarmu

matki, podawanego przez smo-

czek. Dla wczeœniaków ¿ywio-

nych w sposób sztuczny przygo-

towane s¹ specjalne mieszanki

mleczne o odmiennym, odpo-

wiednio ju¿ wzbogaconym sk³a-

dzie, do których nie trzeba doda-

waæ ¿adnych preparatów wzmac-

niaj¹cych. Tab. 2. przedstawia

mieszanki przeznaczone do kar-

mienia noworodków urodzonych

przedwczeœnie zma³¹ urodzenio-

w¹ mas¹ cia³a.

Karmienie naturalne

Karmienie sztuczne

mleko matki + wzmacniacz:

Alprem

Tab. 2.

Mieszanki

mleczne

dla

wczeœniaków

Bebilon BMF

Alprem WNKT

FM 85

Bebilon Nenatal

Nenatal

Jeœli niemowlê jest karmione

mlekiem matki, to ten sposób ¿y-

wienia jako jedyny powinien trwaæ

przez pierwsze 6mies. jego ¿ycia.

Natomiast u dzieci karmionych

sztucznie mieszankami mlecznymi

okres wprowadzania do jad³ospisu

tzw. pokarmów pozamlecznych

rozpoczyna siê od 5. mies. ¿ycia.

d³ospisu zbó¿. Zgodnie z zasad¹

zalecaj¹c¹ unikania w ca³ym

okresie niemowlêcym zbó¿ za-

wieraj¹cych gluten zalecane s¹:

kleiki, kaszki ry¿owe, kukury-

dziane, gryczane. W sprzeda¿y

s¹ ju¿ gotowe mleczne lub

mleczno-owocowe kaszki i kle-

iki. Pi¹ty miesi¹c to równie¿ czas

na wprowadzenie zup bez miêsa

(papek jarzynowych iprzecierów

owocowych (tzw. deserów owo-

cowych). T³uszcz dodawany do

zup jarzynowych powinien byæ

t³uszczem wysokogatunkowym.

Mo¿e byæ nim mas³o, oliwa

z oliwek lub olej rzepakowy bez-

erukowy. Godnymi polecenia s¹

produkty gotowe (zarówno zupy,

soki, jak i desery owocowe), po-

siadaj¹ce atest Instytutu Matki

i Dziecka lub Instytutu Pomnika-

-Centrum Zdrowia Dziecka. S¹

nimi znane od dawna na naszym

rynku soki i zupy firm Gerber,

Hipp, Ovita Nutricia. Spe³niaj¹

one wszelkie zasady produkcji

pokarmów o wysokiej jakoœci,

przeznaczonych dla dzieci. Owo-

cami i warzywami dodawanymi

Pokarmy te stopniowo zastêpu-

j¹ pokarmy mleczne. Oczywiœcie,

istnieje margines tolerancji ich

wprowadzania, który pozwala na

indywidualne traktowanie ka¿de-

go dziecka zgodnie zjego potrze-

bami. Margines tolerancji zawarty

jest miêdzy 4. a 6. mies. ¿ycia,

tzn. pokarmy pozamleczne nie

powinny byæ wprowadzane przed

4. i nie póŸniej ni¿ w6. mies. ¿y-

cia udzieci karmionych sztucznie

inajwczeœniej w6. mies. udzieci

karmionych naturalnie.

Dzieci karmione sztucznie

W 5. mies. ¿ycia zaczyna siê

wprowadzaæ soki owocowe i wa-

rzywno-owocowe z jab³ek, mar-

chwi, dyni. Pi¹ty miesi¹c ¿ycia to

te¿ czas na wprowadzenie do ja-

W czasie karmienia zdrowego

niemowlêcia mlekiem nie nale¿y

mu dodatkowo podawaæ innych

p³ynów (woda, herbata). Jedynym

wyj¹tkiem mo¿e byæ okres letnich

upa³ów, podczas których zwiêk-

sza siê utrata ijednoczeœnie zapo-

trzebowania dziecka na p³yny.

Wprowadzanie pokarmów in-

nych ni¿ mleko odbywa siê

wnieco inny sposób udzieci kar-

mionych naturalnie i udzieci kar-

mionych sztucznie.

Przewodnik

Lekarza 93

pediatria

w 5. mies. ¿ycia s¹: ziemniak, se-

ler, por, pietruszka, owoce dzi-

kiej ró¿y, czarne jagody.

niemowlêcia. Dodaje siê je do zup

jarzynowych. Zmienia siê te¿ sam

sposób karmienia dziecka. Butel-

ka ze smoczkiem jest stopniowo

zastêpowana przez ³y¿eczkê.

cz¹tkowo wniewielkich iloœciach

(1 ³y¿eczka) i stopniowo j¹

zwiêkszaæ (w ci¹gu kilku dni).

Drug¹ istotn¹ zasad¹ jest wpro-

wadzanie wszelkich nowoœci po-

jedynczo. W razie wyst¹pienia

objawów ich z³ej tolerancji

(wzdêcia, bóle brzucha, luŸne

stolce, wymioty, wysypka na skó-

rze) ³atwo bêdzie powi¹zaæ te do-

legliwoœci z wprowadzanym no-

wym pokarmem. Pokarm taki na-

le¿y wycofaæ z diety dziecka.

Ponowne jego wprowadzenie

musi odbywaæ siê bardzo ostro¿-

nie, przy wnikliwej obserwacji,

czy nie pojawiaj¹ siê ponownie

wczeœniej obserwowane objawy.

Decyzjê co do momentu i sposo-

bu wykonania próby powtórnego

podania produktu wczeœniej Ÿle

tolerowanego powinien podj¹æ

lekarz opiekuj¹cy siê dzieckiem.

Od 6. mies. ¿ycia ¿ywienie

dziecka wzbogaca siê o kalafior,

broku³y, pomidory, cebulê, natkê

pietruszki, fasolê szparagow¹,

œliwki, morele, brzoskwinie, bia-

³e winogrona, czarn¹ i czerwon¹

porzeczkê, gruszki oraz miêso

gotowane. Jest nim miêso kurcza-

ka, indyka, królika, cielêcina, ja-

gniêcina, wo³owina. Wa¿ne jest,

aby zupy jarzynowe zmiêsem nie

zawiera³y wywarów.

W10. mies. ¿ycia do jad³ospisu

dziecka wchodz¹ owoce: banany,

ananas, mango, marakuja, manda-

rynki. Inne wprowadzane produk-

ty to zbo¿a zawieraj¹ce gluten

(wszelkiego rodzaje kasze, prze-

twory pszenicy, ¿yta, jêczmienia

iowsa, zwyk³e makarony, pieczy-

wo, ciasta, herbatniki), wêdliny.

W 11. mies. ¿ycia ¿ywienie

wzbogaca siê o twaro¿ki, kefiry,

jogurty ica³e jajka podawane 3–4

razy w tyg.

W 7. mies. ¿ycia wprowadza

siê ¿ó³tko jaja kurzego. Zaleca siê

podawanie pocz¹tkowo 1/2 ¿ó³tka

co drugi dzieñ. Ca³e ¿ó³tko poda-

wane co drugi dzieñ mo¿na wpro-

wadzaæ dopiero od 8. mies. ¿ycia

Nale¿y zwróciæ uwagê, aby

nowe pokarmy wprowadzaæ po-

Wiek

Liczba

Objêtoœæ posi³ku

Rodzaj posi³ku u dzieci Rodzaj posi³ku u dzieci

karmieñ/dobê

karmionych sztucznie

karmionych naturalnie

wczeœniak

ok. 7–10 razy 20–50 ml zale¿nie od

mieszanki mleczne

mleko matki

(niektóre dzieci wieku i masy cia³a dziecka

dla wczeœniaków

+ wzmacniacz

czêœciej)

do osi¹gniêcia prawid³owej

(tab. 2.)

urodzeniowej masy cia³a

(zwykle 1–2 mies.)

dzieci urodzone o czasie

do 4. mies.

ok. 6–7 razy

80–150 ml

mleko pocz¹tkowe

mleko matki

¿ycia

(tab. 1.)

5. mies. ¿ycia

ok. 5–6 razy

4 razy 180 ml

mleko nastêpne (tab. 1.)

mleko matki

1 raz 180 ml

zupa jarzynowa

1 raz 150 ml

lub papka bez miêsa

deser (przecier) owocowy

lub soki owocowe

6. mies. ¿ycia

ok. 5 razy

4 razy 180–200 ml

mleko nastêpne

mleko matki

1 razy 180–200 ml

zupa jarzynowa lub

+ ew. zupy jarzynowe

jarzynka z miêsem

bez miêsa

jako dodatek

deser owocowy lub

i soki owocowe

soki owocowe

7. mies. ¿ycia

5 razy

zwykle ok. 200 ml na posi³ek

mleko nastêpne lub mleko matki

zupa lub papka jarzynowa z miêsem i 1/2 ¿ó³tka

co 2 dni

deser (przecier) owocowy lub soki owocowe

8.–9. mies.

5 razy

zwykle ok. 200 ml na posi³ek

mleko matki lub mleko nastêpne

¿ycia

zupa jarzynowa lub jarzynka z miêsem lub deser;

soki. Od 9. mies. ca³e ¿ó³tko co 2 dni

Tab. 3.

Schemat

¿ywienia

dzieci

w okresie

noworodkowym,

niemowlêcym

10. mies. ¿ycia 4–5 razy

zwykle ok. 200 ml na posi³ek

mleko matki lub nastêpne

zupa jarzynowa lub jarzynka z miêsem lub deser; soki

zbo¿a glutenowe: bu³ka, chleb, kasze

11. mies. ¿ycia 4–5 razy

zwykle ok. 200 ml na posi³ek

jw. + ca³e jajko 3-4 razy w tyg., twaro¿ek, kefir, jogurt

Przewodnik

Lekarza

pediatria

Dzieci karmione

naturalnie

Jak ju¿ wczeœniej wspomnia-

no, pokarmy pozamleczne wpro-

wadzane s¹ w tej grupie dzieci

dopiero od 7. mies. ¿ycia. Po-

cz¹tkowo s¹ to soki owocowe,

kaszki i kleiki bezglutenowe

i 1/2 ¿ó³tka co drugi dzieñ doda-

wane do zupy z gotowanym miê-

sem (bez wywaru) – podobnie

jak u dzieci karmionych sztucz-

nie. Dalszy proces zmiany diety

dziecka karmionego mlekiem

matki jest taki sam, jak wy¿ej

przedstawiony dla dzieci karmio-

nych sztucznie

Na zakoñczenie warto wspo-

mnieæ o mieszankach sojowych.

W naszym kraju s¹ one zwykle

stosowane jako mieszanki leczni-

cze. Jednak mog¹ byæ wykorzy-

stywane w sztucznym ¿ywieniu

dzieci zdrowych wrodzinach we-

getariañskich, jeœli dziecko nie

wykazuje objawów nadwra¿li-

woœci na bia³ko soi.

Piœmiennictwo

1. £yszkowska M. Znaczenie soi w ¿y-

wieniu. Przegl¹d Pediatryczny 1999;

29, 4: 306-8.

2. £yszkowska M. Zasady ¿ywienia

drog¹ przewodu pokarmowego no-

worodków i niemowl¹t. Terapia iLe-

ki 2001; XXIX, LI, 4: 33-5.

3. Stolarczyk A. ¯ywienie dzieci zdro-

wych. Rozdz. w: ¯ywienie dzieci

zdrowych i chorych, red. Socha J,

PZWL, Warszawa 1998; 74-103.

¯ywienie dziecka, które ukoñ-

czy³o 1. rok ¿ycia zaczyna przy-

pominaæ ¿ywienie cz³owieka do-

ros³ego. Nowe pokarmy, jakie siê

wtedy pojawiaj¹ w jego jad³ospi-

sie to: truskawki, poziomki, po-

marañcze, grapefruity, ryby, orze-

chy, czekolada, kakao. Ich tak

póŸne wprowadzenie podykto-

wane jest wysokim ryzykiem

wywo³ania alergii na te produk-

ty. Do jad³ospisu wchodz¹ potra-

wy duszone, pieczone, sma¿one.

dr med. Ma³gorzata £yszkowska

Klinika Gastroenterologii, Hepatologii

i ¯ywienia

Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia

Dziecka

w Warszawie

kierownik Kliniki

prof. dr hab. med. Jerzy Socha

Wraz z rozwojem dziecka

zmniejsza siê czêstotliwoœæ spo-

¿ywania pokarmów do ok. 4–5

razy dziennie. Tab. 3. przedsta-

wia schemat ¿ywienia dzieci.

Przedstawiony w tab. 3. sche-

mat ¿ywienia dzieci wpierwszym

roku ich ¿ycia to œrednie wartoœci

czêstoœci iobjêtoœci karmieñ. Nie

nale¿y go stosowaæ bezkrytycz-

nie, gdy¿ istniej¹ dzieci wymaga-

j¹ce, np. czêstszych karmieñ

mniejszymi objêtoœciami pokar-

mu, zjadaj¹ce wiêcej lub mniej,

ni¿ podaje tab. 3. Jakoœæ ¿ywie-

nia dziecka znajduje odzwiercie-

dlenie w jego rozwoju. Jeœli roz-

wój dziecka jest prawid³owy, har-

monijny, mimo spo¿ywania

pokarmu wiloœci odbiegaj¹cej od

wartoœci œrednich przedstawio-

nych w powy¿szej tabeli, nale¿y

uznaæ to za stan prawid³owy.

Lekarza 95

Przewodnik

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: