ciąg dalszy od dtr. 204-285str..doc

6. INNE CHOROBY MÓZGU I RDZENIA KRĘGOWEGO

6.1. CHOROBA PARKINSONA DRŻĄCZKA PORAŹNA

(MORBUS PARKINSON) (PARALYSIS AGITANS)

Jest to choroba związana z uszkodzeniem zwojów pod­stawy. Ponieważ pojawia się zazwyczaj po 50 roku życia, przyjmuje się, że jest formą zwyrodnienia starczego. Choroba występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, postępuje powoli i jest nieuleczalna.

W istocie czarnej śródmózgowia i w ciele prążkowanym zachodzą zmiany zwyrodnieniowe polegające na utworzeniu się jamek. W związku z uszkodzeniem tych struktur dochodzi do utraty ruchów automatycznych (np. ruchy rękami podczas chodzenia), sztywności i drżenia.

Sztywność

W wyniku utraty kontroli napięcia mięśniowego docho­dzi do jego wzmożenia we wszystkich grupach mięśniowych, co daje obraz rozlanej sztywności zwanej „sztywnością rury ołowianej" (podczas ruchów biernych w całym zakresie utrzy­muje się taki sam opór). Zmiany te powodującharakterystycz-ny chód i postawę oraz wyraz twarzy.

Chód określa siej ako przyspieszony. Chory „drobi krocz­ki" (chodzi coraz szybszymi, drobnymi krokami). Brak jest balansowania rękami.

Twarz przybiera maskowaty wygląd (staje się nierucho­ma i bez wyrazu).

204

Mowa może być ostra i monotonna lub po pewnym wahaniu pacjent zaczyna mówić gwałtownie i szybko.

Osłabienie mięśni powoduje szybkie ichmęczenie. Osła-bienie i zaburzenia koordynacji charakteryzują się najsilniej utratą precyzji ruchów, zwłaszcza rąk.

Drżenie

Zaczyna się od jednej ręki i jest charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej. Polega na naprzemiennym zginaniu i prostowaniu palców, szczególnie w stawach śródręczno-pal-cowych. Kciuk w tym czasie oparty jest o palec wskazujący i pojawiają się ruchy jak przy ulepianiu małej kuleczki z plaste-liny. Drżenie to utrzymuje się przeważnie w spoczynku, nato­miast znika przy wykonywaniu ruchów zamiarowych. Nasila się w okresach podenerwowania, a ustaje podczas snu.

Wszystkie wymienione objawy określa się wspólnym mianem - parkinsonizm.

Stosowane zabiegi

Zabiegi fizykalne stanowią jedynie leczenie pomocni­cze.

Celem ich stosowania jest obniżenie wzmożonego napięcia mięśniowego, poprawa miej scowej przemiany materii, a także wpływ na płytki końcowe nerwów ruchowych oraz na procesy depolaryzacji potencjału błon komórkowych.

Fizykoterapia

W ramach fizykoterapii stosuje się: elektrostymulację prądami małej częstotliwości metodąHufschmidta, ultradźwię­ki, masaż podwodny, kąpiele lecznicze (perełkowe, kwasowę-glowe, solankowo-perełkowe, radonowe).

205

Masaż

Należy zwrócić szczególną uwagę, aby w trakcie wyko­nywania masażu pomieszczenie miało odpowiednią tempera­turę. Chorzy są bardzo wrażliwi na zimno, które nie tylko zwalnia powierzchniowe krążenie, ale także wywołuje skurcz mięśni.

Masaż wykonuje się w celu poprawy krążenia oraz dla uzyskania rozluźnienia mięśni.

W zależności od potrzeb stosuje się masaż ogólny lub masaż samych kończyn. W masażu wykorzystujemy: głaska­nia dosercowe, delikatne rozcierania (jeżeli pacjent toleruje), lekkie i powolne ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne i głaskania odsercowe.

Jeżeli takie połączenie technik nie daje efektu rozluźnie­nia, należy zrezygnować z ugniatania podłużnego.

Kinezyterapia

Podstawowymi celami w kinezyterapii są:

•  zmniejszenie napięcia mięśniowego,

•  poprawa koordynacji ruchowej,

•  poprawa ogólnej sprawności i wydolności chodu.
Cele te osiąga się przez stosowanie:

•  ćwiczeń biernych w wolnym rytmie, w pełnym zakresie
ruchów prowadzone we wszystkich stawach;

•  ćwiczeń metodą Kabata (skurcz izotoniczny po skurczu
izometrycznym),

•  ćwiczeń czynnych wolnych w pełnym zakresie ruchu z
kontrolą rytmu, najlepiej z głośnym liczeniem lub z wykorzy­
staniem rytmicznej muzyki (pacjenci majątendencję do gubie­
nia rytmu i spłycania ruchów);

•  ćwiczeń Frenkela,

206

• gimnastyki zbiorowej ogólnie usprawniającej w grupach
jednorodnych (5-8 osób), z dużą ilością ćwiczeń oddecho­
wych i bez ćwiczeń intensywnych;

• ćwiczeń samoobsługi,

• ćwiczenia chodzenia po wyznaczonych odcinkach z kontrolą
tempa (należy pilnować, aby pacjent nie przyspieszał chodu) i
odpoczynkiem na końcu odcinka.

6.2. STWARDNIENIE ROZSIANE (SM) (SCLEROSIS MULTIPLEX; SCLEROSIS DISSEMINATA)

Choroba polega na powstaniu ognisk zapalnych, a póź­niej stwardnień rozrzuconych (rozsianych) w obrębie układu nerwowego. Zmiany początkowo lokalizuj ąsię w istocie bia­łej, a z czasem również w istocie szarej. W większości przy­padków ogniska zapalne pojawiają się najpierw w rdzeniu kręgowym, a później rozsiewaj ąsię w innych częściach układu nerwowego, jednak zmiany te bardzo rzadko występują w ośrodkach o życiowym znaczeniu. W powstałych ogniskach zapalnych stopniowo rozwija się zwyrodnienie, prowadząc do stwardnień i martwicy.

Choroba występuje częściej u kobiet i pojawia się po­między 20 a 40 rokiem życia. Przyczyna choroby nie j est znana, natomiast jej atak może wystąpić po dużym urazie, stresie, niektórych swoistych chorobach zakaźnych czy po okresie ciąży.

Przebieg choroby jest długi i powolny. W trakcie jej trwania obserwuje się okresy zaostrzeń (rzutów) i okresy zwolnienia (remisji). Początkowo rzuty występują rzadko, a powstałe w okresie ich trwania zmiany cofają się prawie całkowicie w okresie remisji, do tego stopnia, że sam chory ich nie zauważa. Każdy kolejny rzut jest nieco gorszy. Trwa dłużej, pozostawiając coraz większe uszkodzenia.

207

Pierwszymi dolegliwościami, które sprawiają, że pa­cjent udaje się do lekarza, są: osłabienie nóg, dużamęczliwość w czasie chodzenia połączona z powłóczeniem jednej kończy­ny. Już w tym okresie mogą pojawić się dolegliwości w kończynach górnych polegające na utracie zręczności i precy­zji ruchów, zwłaszcza w obrębie palców. Ważną cechą rozpo­znawczą są objawy oczne (zamglone lub podwójne widzenie, a nawet przejściowa utrata wzroku) spowodowane uszkadza­niem jądra nerwu wzrokowego i nerwów ruchowych mięśni gałek ocznych. W późniejszym okresie choroby może się pojawić czasowa utrata kontroli nad pęcherzem moczowym i odbytnicą za sprawą zaburzeń w funkcjonowaniu zwieraczy.

W okresie późnym choroby obserwuje się trzy charakte­rystyczne objawy uznawane za rozpoznawcze. Sąto:

•  oczopląs - polegający na pojawieniu się „pływających
gałek ocznych" podczas patrzenia w bok,

•  drżenie zamiarowe - pojawiające się tylko w czasie
wykonywania jakiegoś określonego ruchu,

•  mowa skandowana - chory wymawia oddzielnie kolej­
ne sylaby każdego słowa.

W obrębie mięśni pojawia się stan kurczowy wyprostny, przeważnie niesymetryczny (tzn. bardziej nasilony w jednej z kończyn), który w bardzo późnych okresach choroby przecho­dzi w stan kurczowy zgięciowy. Chód chorego może mieć charakter spastyczny (jak w porażeniu połowiczym), częściej jednak jest podobny do chodu nożycowego lub jest niezborny (chwiejny i zataczający się) jak w wiądzie rdzenia. We wszy­stkich przypadkach pojawia się utrata siły mięśniowej. Cha­rakterystyczne dla tej jednostki chorobowej sązmiany intelek­tu oraz zmiany charakterologiczne (chory staje się euforyczny, skłonny do śmiechu z byle powodu). W miarę postępu choroby utrata panowania nad zwieraczami staj e się nieodwracalna, tak że chory nie trzyma moczu i kału.

W procesie leczenia należy zdawać sobie sprawę ze złożoności objawów, które mogą wystąpić. Aby proces lecze­nia był skuteczny, należy uwzględnić co najmniej dwa, a przeważnie trzy rodzaje leczenia:

1.              Leczenie łagodzące (paliatywne) - polegające na usprawnie­
niu kończyny objętej zmianami.

2.   Leczenie wyrównawcze - polegające na odpowiednim
wzmocnieniu i usprawnieniu części ciała nie dotkniętych cho­
robą, aby mogły przejąć funkcję lub ułatwić wykonywanie
czynności przez części ciała zmienione chorobowo.

3.   Leczenie zapobiegawcze - polegające na zachowaniu do­
tychczasowej sprawności lub, jeśli to możliwe, poprawieniu
funkcjonowania części ciała, na które choroba jeszcze nie
podziałała lub podziałała w niewielkim stopniu.

Zadaniem fizjoterapeuty jest możliwie jak najdłużej utrzymywać niezależność czynnościową chorego, gdy tylko można, zwiększać ją albo pomóc mu odzyskać pewien zakres tej niezależności. W tym celu przed rozpoczęciem leczenia należy bardzo dokładnie zbadać chorego. Należy rozpocząć od obserwacji jego zachowań, sposobu poruszania się i wykony­wania różnych czynności; najlepiej jeżeli pacjent nie wie, że jest obserwowany. Spostrzeżenia pozwolą ukierunkować dal­sze badanie. Następnie, w pozycji leżącej lub półleżącej, należy zbadać zakres ruchów (biernych i czynnych) we wszyst­kich stawach. Badanie to pozwoli na ustalenie: co chory może robić, czego robić nie może i dlaczego.

Stosowane zabiegi

Szczególnie w tej chorobie przy ustalaniu zabiegów niezbędne jest bardzo indywidualne podejście do pacjenta. Należy również pamiętać, że poważnym problemem u wszyst­kich chorych j est zmęczenie. W procesie leczenia należy zatem

208

209

uwzględniać okresy odpoczynku, a nawet w miarę potrzeb zmieniać charakter leczenia. Zbyt duże obciążenie układu nerwowo-mięśniowego może prowadzić do zaostrzenia cho­roby.

Leczenie należy stosować bardzo ostrożnie i niRdy w okresie rzutu choroby.

Fizykoterapia

W zakresie fizykoterapii stosuje się: krioterapię (okłady z lodu), elektrostymulację metodą Hufschmidta, ultradźwięki metodą Seltzera, kąpiele całkowite lub półkąpiele chłodne, kąpiele lecznicze (solankowe, perełkowe, z jonami: siarki, magnezu, chloru, potasu, żelaza, fosforu, pochodnych manga­nu), paloidoterapię (okłady z pasty borowinowej), magnetote-rapię.

Masaż

Celem stosowania masażu jest usprawnienie krążenia i odżywienia tkanek zmienionych chorobowo. Podobnie jak innych zabiegów nie wykonuje się go w okresie rzutu choroby. Należy często konsultować się z lekarzem w celu ewentualnej zmiany sposobu czy zakresu masażu.

Wyróżniamy dwa sposoby postępowania.

Pierwszy sposób - klasyczny, w którym w zależności od potrzeb wykonuje się masaż ogólny lub masaż wybranych części ciała.

W początkowym okresie stosujemy: głaskania doserco-...