GARBNIKI –gr. zw. poch. rośl., wyst. w roślinach, zwł. w korze, liściach drzew i krzewów. Do garbowania skór zwierz., chronią je przed rozkładem przez mikroorg. Nadają rośl. cierpki smak i odstraszają zwierz. roślinożerne; chronią rośl przed patogenami; stos. w fitoterapii (dział. bakteriobójcze, hamują krwawienia i p/zapalne); stos. jako odtrutka przy zatruciu solami met ciężkich. Podział:1-min, 2-organ. a)aromat. b)syntet, c)alifat. 3-rośl. a)pirogalolowe (galotanoidy)-g hydrolizujące o char. estrowym. *galotaniny (kw. galusowy)-w liściach herbaty, *elagotaniny (kw.elagowy) w korze dębu, b)katechinowe (skondensowane)- niehydrolizujące, zaw. katechiny, leukocyjanidyny, w herbacie, winie, nasionach kakao. Zastos: 1-p/zapalne-leczenie hemoroidów, podrażnień i zranień skóry, ściągająco na powierzchniowe naczynia krwionośne obkurczają je i łagodzą obrzęki; lekko znieczulająco i p/świądowo. 2-p/biegunkowe –środki zapierające. Doustnie -ściągająco na bł. śluz. jelit, utrudniają przenik.wody do ich światła. Osłabiają wydziel.śluzu w jelitach. 3-bakteriobójcze –stany zapal. bł.śluz. i na rany. Dział. na dbn denaturując ich białka. 4-p/krwotoczne –przy nadmiernych krwawien z dróg rodnych, stymulują powst. skrzepów, obkurczają naczyn krwionoś. Sur: *Galas turecki (Galla turcica) Quercus infectoria –Dąb turecki.Fagaceae –Bukowate *Tanina (Tanninum) *Białczan taniny (Tanninum albuminatum, Tanalbinum),p/biegun. *Kłącze pięciornika (Tormentillae rhizoma) Potentilla erecta- Pięciornik kurze ziele. Rosaceae – różowate. nie mniej niż 15%garbn. ściąg, p/zapal, p/bakt, biegunki *Kora dębu (Quercus cortex) Quercus sessiliflora Salisibur- Dąb bezszypłkowy, Quercus robur (pedunculata) - Dąb szypułkowy. Fagaceae-Bukowate. nie mniej niż 9%garbn.*Kłącze wężownika (Bistortae rhizoma) Polygonum bistorta L. - Rdest wężownik, Polygonaceae – rdestowate. biegunki, zewn okłady, 15-20%garbn. *Liść borówki czarnej (Myrtilli folium) Bor czarna (Vaccinium myrtillus), Wrzosowate (Ericaceae) liście obniżają poziom cukru we krwi, jagody na ostrość widzenia o zmierzchu. *Liść orzecha włos (Juglandis folium) . Juglans regia –Orzech włoski, Juglandaceae –Orzechowate. 5% garbn. elagowych, ściąg, p/krwot, brak łaknienia, zewn. chor. skóry, zapal. jamy ustnej- płukanki. Kora kruszyny (Frangulae cortex) Rhamnus frangula- Kruszyna pospolita, Rhamnaceae – Szakłakowate. Zaw. antrazwiązki pochodne franguloemodyny (glukofrangulina A i B, frangulina A i B). Mniejsze ilości: glikozydy fiscjonu, chryzofanolu i emodyny. Śladowe: zw. flawonoidowe, saponiny i alkaloidy peptydowe. Dział. i zastos.: remedia laxantia, remedia cholagoga- lek przeczysz, żółciopędny.
SAPONINY 1-Korzeń lukrecji (Glycyrrhizae radix) Glycyrrhiza glabra-Lukrecja gładka; Fabaceae –Bukowate. S.triterpenowe, gł. gliceryzyna, flawonoidy, subst. goryczkowe. Wykrztuśne, p/zapal, p/wirus, chroni bł. śluz. żołądka i dwunastnicy przed urazami i zakaż. Stany zapal. przełyku, żołądka, dwunastnicy, jelit, chor wrzodowa, kaszel. 2-Korzeń pierwiosnki (Primulae radix) Primula officinalis- Pierwiosnek lekarski, Primulaceae – Pierwiosnkowate. S.triterp, gł. kwas prymulowy. Wykrztuśne, poprawia przem. materii, moczop. Przeziębienia, zapal. gardła, oskrzeli. 3-Korzeń mydlnicy (Saponariae radix)Saponaria officinalis- Mydlnica lekarska, Caryophyllaceae – Goździkowate. S.triterp, gł.saposubina. Sekretolityczne, wykrztuśne, poprawia przem. materii i stymuluje proc. życiowe, p/zapalne. Nieżyt górnych dróg oddech., śr. wykrztuśny, przyspiesza usuw.subst. toks. 4-Ziele połonicznika (Herniariae herba) Herniaria glabra- Połonicznik nagi, Caryophyllaceae- Gożdzikowate. S.triterp-poch. kw. kwilajowego i kw. madykagenowego, garbniki, antocyjany. Moczopędne, dezynfek. drogi moczowe, spazmolitycznie, bakteriostat. Nie stos. wykrztuśnie! Rozp kamienie w pęcherzu mocz.i w moczowodach, zapal. pęch.mocz. 5-Nasiona kasztanowca (Hippocastani semen) Aesculus hippocastanum –Kasztanowiec zwyczajny, Hippocastanaceae –Kasztanowate. Zaw. escynę-mieszanina saponin, flawonoidy, poch. kumaryny-eslulina, eskuletyna. P/obrzękowo, p/krwawieniom, p/zapalnie. Hemoroidy, żylaki nóg, obrzęki, zakrzepowe zapal. żył, zewn (okłady)-leczeniu oparzeń, intrakt ze świeżych niedojrzałych owoców leczy zakrzepy i zastoje żylne. 6-Kwiat nagietka (Calendulae flos) Calendula officinalis- Nagietek lekarski, Compositae. S.triterp tzw. kalendulozydy. P/zapal, rozkurczowe, przyspiesza gojenie ran. Kontuzje, rany, owrzodzenia żylakowe, zapal. skóry, na bł. śluz. jako śr.p/zapal, bakterobójczy, stany zapal. spojówek. 7-Korzeń senegi/ Korzeń krzyżownicy (Senegae radix) Polygala senega- Krzyżownica senega, Polygonaceae- Rdestowate. Saponiny do10%, senegina A (gł. saponina), presenegina (typ triterpen), kw salic. Lek wykrzt w kaszlu (odwary), nieżyt oskrzeli. Nie stos. przy ostrym nieżycie żołądka i jelit, krwawieniach w przew.pok. 8- Korzeń żeń-szenia (Ginseng radix) syn.: Panax, Wszechlek. Panax ginseng-żeń-szeń azjatycki, Araliaceae- Obrazkowate/Araliowate. S triterp.tzw. ginsenozydy, glikozydy (ok.21%)
Ziele połonicznika (Herniariae herba) Herniaria glabra- Połonicznik nagi, Caryophyllaceae- Gożdzikowate. Saponiny triterpenowe-poch. kw. kwilajowego i kw. madykagenowego, garbniki, antocyjany. Moczopędne, dezynfek.drogi mocz, spazmolit, bakteriostat. Nie stos. wykrzt! Ułatwia oddawanie moczu, rozpuszcza kamienie w pęcherzu mocz. i w moczowodach, zapal. kłębuszków i miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza mocz. IRYDOIDY- grupa org. zw. chem. z grupy terpenów - monoterpeny. Irydoidy zaw. są w wyciągu wielu roślin. Dział.: pobudzające wydzielanie soków trawiennych, p/zapalnie, p/bakt., p/grzybiczo, hipotensyjnie (obniża ciśń), diuretycznie (moczopędnie), sedatywne (uspokajające). Stos. w okresie rekonwalescencji. IRYDOIDY WŁAŚCIWE (aukukubina, loganina, waleptriany) 1-Korzeń kozłka (Valerianae radix) Gentiana lutea- Goryczka żółta, Gentianaceae- Goryczkowate. Zaw. frakcję irydoidową, tzw. waleptriany i olejek eter.Sedatyw, spazmolit na mięśnie gładkie naczyń krwionoś. 2- Ziele świetlika (Euphrasiae herba) Euphrasia officinalis- Świetlik łąkowy, Scrophulariaceae – Trędownikowate. Fr. irydoid., garbn. Ściągaj, stan zapal.spojów. 3-Ziele krwawnika (Millefolli herba) Achillea millefolium –Krwawnik pospolity, Compositae. P/zapal, spazmolit, żółciotw. 4-Korzeń mniszka (Taraxaci radix) mlecz Taraxacum officinale- Mniszek lekarski, Compositae. Żólcotw, żółciopędne, p/skurcz, moczopęd, obniża poziom cukru we krwi. 5-Ziele drapacza (Cnici benedicti herba) Cnicus benedictus -Drapacz lekarski, Compositae. Pobudza łaknienie, żółciopęd. 6-Owocnia pomarańczy gorzkiej (Aurantii amarii pericarpium) Citrus aurantium – Pomarańcza gorzka, Rutaceae –Rutowate. Poprawia smak. SEKOIRYDOIDY (gencjopikrozyd, foliamentyna, amaropentyna) a) Amara pura –czysto gorzkie Tonizujące, Metabolizujące 1-Korzeń goryczki (Gentianae radix) Gentiana lutea- Goryczka żółta, Gentianaceae- Goryczkowate 2-Liść bobrka trójlistnego (Menyanthidis folium) Menyanthes trifoliata- Bobrek trójlistny, Menyanthaceae- Bobrkowate 3-Ziele centurii (Centaurii herba) Ziele tysiącznika. Erythracea centaurium- Centauria pospolita, Gentianaceae- Goryczkowate b) Amara aromatica –Aromatyczno-gorzkie Pobudza łaknienie, zwiększa wydziel. soku żoładk, żółciotw.1-Ziele piołunu (Absinthi herba) Artemisia absinthium –Bylica piołunu, Compositae
ANTRAZWIĄZKI a) Dział. przeczyszczające, żółciopędne: 1-Aloes (Aloe) Aloe ferox- Aloes uzbrojony, Liliaceae-Liliowate. Antrazwiązki aloinozydy A i B, żywica. Rany i oparzenia-sok z liści. 2-Kora kruszyny (Frangulae cortex) Rhamnus frangula- Kruszyna pospolita, Rhamnaceae – Szakłakowate. Antrazwiązki poch.franguloemodyny (glukofrangulina A i B, frangulina A i B). Mniej: glikozydy fiscjonu, chryzofanolu i emodyny; zw. flawonoidowe, saponiny i alkaloidy peptyd.3-Korzeń rzewienia (Rhei radix, Rhizoma rhei) Rheum palmatum- Rzewień plamiasty, Polygonaceae-Rdestowate. Antrazwiązki poch.antrachinonu (aloeemodyna, emodyna, reina); zw. o char. mieszanin diantronów; żywice, garbniki hydrolizujące (galusanyglukozy) i skondensowane (katechinowe). Antrazw. dział. przeczyszcz. Małe dawki garbn.-zapieraj., większe przeczyszcz.4-Liść senesu, Liść strączyńca (Sennae folium) Cassia senna, Cassia angustifolia- Strączyniec wąskolistny, Leguminosae-Motylkowate. Antrazwiązki, gł.forma dimeryczna i izodiantrony (sennozydy A i B) oraz heterodiantrony, śluzy, żywice. Przeczyszcz.po 6-8h, sł. żółcipędnie. Zaparcia. Długie stos.- wyniszczenia org. 5-Owoc szkłaku (Rhamni catharticae fructus) Rhamnus catkarticus- Szakłak pospolity, Rhamnaceae- Szakłakowate. Antrazwiązki- glikozydy antrachinowe (glukofrangulina, frangulina), glikozydy antranolowe, wolne antranole i antrachinony, także zw. flawonoidowe, cukry, sole min. Zaparcia, osłabiona perystaltyka jelit.Pobudz. wydziel. żółci. 6-Kora szakłaku amerykańskiego (Rhamni cortex) Rhamnus purshiana- Kora krzewu, Rhamnaceae- Szakłakowate. Antraglikozydy 2-4%. b) Dział. inne niż przeczyszczające: 7-Ziele dziurawca (Hyperici herba) Hypericum perforatum- Dziurawiec zwyczajny, Hypericaceae (Guttiferae)-Dziurawcowate. Flawonoidy poch. kwercetyny-hyperozyd, izokwercetyna i rutozyd, olejek (pinen), zw. diantronowe-hyperycyna. Ściągające, spazmolityczne (rozkurczowe), w chor. przew. pok., p/skurczowe na mięśnie gładkie przew. pok. 8-Korzeń marzanny (Rubiae radix) Rubia tinctorum- Marzanna barwierska, Rubiaceae-Marzannowate. Antrazwiązki, gł. alizaryna, purpuryna, rubiadyna- gr.-OH przy 1 i 3 at C, wiąże się z jonami Ca- rozpuszcz. kamieni w kamicy nerkowej, moczopędne.
CHARAKTERYSTYKA ANTRAZWIĄZKI – poch. antracenu o char. polifenoli. W zależności od stopnia utlenienia podst. układu antronu wyróżniamy: antrachinony, antranole, oksyantrony. W rośl. obok siebie mogą wyst. wszystkie poch. antronu oraz formy dimeryczne. Chem. są to glikozydy. Cześć cukrowa skład. się z D-glukozy lub L-ramnozy. Siła dział. zal. od: obecności gr. OH w poz. 1-8 oraz poz. 3; liczby cząst. cukru w glikozydzie antrazwiązku- im więcej tym silniejsze dział. Silniejsze dział. wykazują antrony i diantrony, które mogą powst. z antrachinonów pod wpł. czynników redukcyjnych. Właśc: stałe, krystaliczne, łatwo rozp. się w wodzie i łatwo hydrolizują, podczas susz. utl. do antrachinonów i hydrolizie do emodyn. Podział: 1-monomeryczne: Aloeemodyna, Fiscjon, Franguloemodyna, Chryzofanol, 2-diantrony: Izodiantrony (sonnozydy A i B), Heterodiantrony (palmidyny, reidyny, reiny). Właś.lecz: przeczyszcz., dział to wiąże się z obecnością grupy –OH przy 1 i 8 oraz 3 i 6 at. C. Po podaniu doustnym w postaci niezmienionej przech. do jelita gr.i pod wpł.enz. ulegają hydrolizie i redukcji do antronów i diantronów. Formy zredukow.dział. na ścianę jelita gr. drażniąc ją, wzmagają perystaltykę, hamują resorpcję zwrotną wody, rozrzedzają masy kałowe oraz pobudzają ośr.defekacyjny w rdz.kręg. Antranole mają silniejsze dział. (przechow.1 rok) Dział. przeczyszcz. po 6-12h Zastos: przeczyszcz, żółciopęd, pobudza przem. materii, dział. dezynfek. p/grzybiczo. Wysokie dawki-nudności, wymioty, biegunki. Wyst.: w grzybach, niektórych zw. i rośl. wyższych. SAPONINY char. glokozydowy, zmniejszają napięcie powierzchn. r-t wodnych i hemolizują erytrocyty (niebezp. w podaniu parenteralnym, podane doustnie nie są toks. bo nie wchłan. się z przew. pok.). Subst. stałe, bezpostaciowe, wielkocząsteczk, rozp. w wodzie (dają obfitą pianę-nat. detergenty), trudno ulegaj. hydrolizie (powst. prosaponiny lub wolne aglikony). Podział: 1-s.sreroidowe- zaw. układ steranu, wyst. u jednoliściennych, wykorz. jako półprod. do syntezy kortykosteroidów i hormonów płc. 2-triterpenowe- poch. amyryny, lupeolu, tamaryny, char. kwaśny lub oboj. Właś. dział: podane parenteralnie są truciznami, doustnie nie wchłan. z przew. pok, wykrzt; glicyryzyna p/zapal, owrzodzenia żołądka, jelit; p/wysiękowe (escyna)-zmniejsza przepuszcz. naczyń włosowat.; p/grzybiczo, p/wirus, moczopęd.
Agunia.Z