Wywiad_z_Ewa_Siemaszko.pdf

Z Ew ą Siemaszko rozmawia Jerzy Pawlas

Dać świadectwo prawdzie

(fragment)

Nagroda im. Józefa Mackiewicza wyróŜnia autorów dąŜących do prawdy, nawet wbrew

okolicznościom. Jak państwo dochodzili od okrutnej prawdy o wołyńskim

ludobójstwie?

– To była długa i wyczerpująca droga. W połowie lat 80. prof. Jerzy Tomaszewski

na łamach poznańskiego czasopisma "Nurt" oskarŜył Armię Krajową o mordowanie

bezbronnych ukraińskich kobiet, dzieci i starców. Wówczas oburzeni Ŝołnierze 27.

Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK przystąpili do zbierania relacji o ludobójstwie

ukraińskich nacjonalistów na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Zgromadzili

około 360 relacji. Opracowali je – mój ojciec Władysław Siemaszko i jego kolega,

świętej pamięci Józef Turowski – obaj Ŝołnierze 27. Dywizji Piechoty Wołyńskiej.

KsiąŜka ukazała się w 1990 roku. Od tego czasu napłynęła do nas lawina relacji o

okrutnych losach Polaków na Wołyniu. Z czasem utworzyła się rozległa sieć

informatorów wśród Kresowiaków. NiezaleŜnie od tego sięgnęliśmy do źródeł

archiwalnych – głównie dokumentów polskiego państwa podziemnego, do nielicznych

ocalałych ksiąg parafialnych, do materiałów sądowych z lat powojennych, kiedy to

byli mieszkańcy Wołynia ustalali zgony swoich najbliŜszych. W sumie dwa i pół

tysiąca źródeł. Dziesięć lat pracy mojego ojca i mojej, gdy zorientował się, Ŝe

sam nie podoła.

Dać świadectwo prawdzie to zadanie historyków, dokumentalistów, dlaczego nie

dopełnili swych obowiązków? Ludobójstwo ukraińskich nacjonalistów tak długo

pozostawało nieopisane.

– Trudno krótko odpowiedzieć na takie pytanie. Prasa przed 1989 rokiem i to, co

mamy dzisiaj, to dwa róŜne światy. Zniknął urząd cenzury, centralne

rozdzielnictwo papieru, mamy wolność gospodarczą i polityczną. Media rozwinęły

się w sposób niesłychany. Jednocześnie moŜna zaobserwować nowe, nieznane

wcześniej mechanizmy, które psują sielankowy obraz szalejącej wolności słowa:

uwikłanie mediów w gry biznesowe, upartyjnienie telewizji publicznej, rozliczne

powiązania nowych mediów ze światem polityki. Powstał zupełnie nowy układ

medialny. Nieporównanie lepszy niŜ ten z czasów PRL. To nie znaczy jednak, Ŝe

jest to układ idealny. W jakiejś mierze jest refleksem tego, co dzieje się w

Ŝyciu politycznym, gdzie przytłaczającą przewagę mają siły liberalno-lewicowe. W

mediach jest podobnie, a mechanizmy blokujące wolność słowa stały się bardziej

subtelne, trudniejsze do opisania i przez to mniej zauwaŜalne.

Gdy ludzie zapomną, kamienie płakać będą, ale na Wołyniu nie pozostał ślad po

Polakach i polskości. Wznieśli więc państwo dwutomowy pomnik. Niemniej dopiero

połowa z 3500 jednostek administracyjnych na Wołyniu zyskała martyrologiczną

dokumentację. Czy znaleźli państwo sojuszników bądź pomoc w kontynuowaniu badań?

– O pomocy nie moŜna mówić, co najwyŜej o pewnej sympatii poszczególnych osób za

środowisk politycznych, naukowych czy publicystycznych dla naszego

przedsięwzięcia. Jednak praca na Wołyniu jest niemal ukończona. Co prawda

napływają nowe materiały, odkrywa się dokumenty, ale nie moŜna spodziewać się,

by znalazły się informacje o losach Polaków z 1787 jednostek administracyjnych,

prawdopodobnie nie da się juŜ wyjaśnić wszystkich białych plam. Upłynęło zbyt

wiele czasu. Nikt nie prowadził dokumentacji zbrodni. Wydaje się, Ŝe i tak duŜo

udało się ustalić, biorąc pod uwagę czas i okoliczności.

Niedziela 11 lipca 1943 roku to data symboliczna i tragiczna, choć bliŜej

nieznana polskiemu społeczeństwu, które w wyniku nadzwyczajnej i selektywnej

aktywności IPN lepiej zapamiętało 11 lipca 1941 roku [Jedwabne – dop. red.]. A

przecieŜ w tym dniu doszło do bezprecedensowego bestialstwa: mordowano Polaków w

kościołach – podczas Mszy św. Bojówki OUN-UPA wymordowały wówczas co najmniej

2,5 tysiąca mieszkańców powiatów włodzimierskiego, horochowskiego i kowelskiego.

Upamiętnienie ofiar, opisanie zbrodni, ukaranie zbrodniarzy – czy to moŜliwe po

latach bezsilnej pamięci?

– Opisanie zbrodni dokonało się. Trudniej z upamiętnieniem ofiar. Byłoby

satysfakcjonujące, gdyby na wszystkich miejscach zbrodni przynajmniej postawiono

krzyŜe. Niestety, na Ukrainie nie ma sił – ani politycznych, ani moralnych –

które byłyby zainteresowane przynajmniej tak symbolicznym zadośćuczynieniem.

Jedyne, co moŜemy robić, to w naszym kraju umieszczać tablice pamięci, bądź

wznosić pomniki, co teŜ nie obywa się bez trudności. Inicjatywę umieszczenia

tablicy na warszawskiej siedzibie Wspólnoty Polskiej, ufundowanej przez

Towarzystwo miłośników Wołynia i Polesia, spotkało się z krytyką i niechęcią

władz. Mam nadzieje, Ŝe upór Wołyniaków doprowadzi do finału.

11 lipca 1943 roku w Porycku nacjonaliści ukraińscy napadli na kościół

wypełniony wiernymi. Mordy trwały takŜe nazajutrz. Zginęło co najmniej dwieście

osób. 60 lat później na cmentarzu odrestaurowanym staraniem Rady Ochrony Pamięci

Walk i Męczeństwa, prezydenci Polski i Ukrainy oddali hołd ofiarom. Natomiast

jeŜeli idzie o zbrodniarzy, to zapewne ujdą sprawiedliwości, większość z nich

zapewne juŜ nie Ŝyje, Ŝyjących sądy prawdopodobnie nie zdąŜą osadzić. Niemniej

zbrodnia musi być potępiona, zarówno przez władze polskie, jak i ukraińskie.

Trzeba jednak mieć świadomość, Ŝe społeczeństwo ukraińskie dalekie jest od

uznania OUN-UPA za organizacje zbrodnicze.

Czy ksiąŜka moŜe podtrzymywać – jak to się mówi – stereotyp złego Ukraińca, o co

posądzają ją zwolennicy pojednania bez poznania prawdy historycznej?

– KsiąŜka dotyczy tylko części społeczeństwa ukraińskiego, zamieszkałego na

kresach II Rzeczypospolitej, które stanowiły jedna trzecią obecnego terytorium

Ukrainy. Konkretnie tej części społeczeństwa, która była związana z OUN-UPA bądź

dopuszczała się eksterminacji Polaków, choć pozostawała poza strukturami

nacjonalistycznymi. Nie moŜna bowiem zapominać, Ŝe oprócz bojówek OUN-UPA,

mordowały Polaków rzesze chłopstwa ukraińskiego. Oczywiście, nie wszyscy

uczestniczyli w zbrodniach. Niemniej tylko nieliczni Ukraińcy starali się

pomagać Polakom. Bez wątpienia przyczyniała się do tego działalność OUN-UPA,

które terroryzowały społeczeństwo ukraińskie.

Wiktor Poliszczuk uwaŜa organizacje nacjonalistów ukraińskich OUN-UPA za

zbrodnicze. Jednak w Polsce nie brakuje historyków i publicystów, tworzących

bohaterską legendę tej organizacji. Czy takie fałszowanie historii moŜe słuŜyć

pojednaniu?

– Tylko prawda moŜe słuŜyć pojednaniu. Przedtem musi jednak zaistnieć gotowość

psychiczna do jej przyjmowania i akceptacji. Po stronie ukraińskiej nie ma

jeszcze takiej gotowości. Głosy potępiające zbrodnie są nieliczne. Giną wśród

wrzawy fałszującej historię, zmierzającej do utrzymania mitu OUN-UPA jako

organizacji patriotycznych, walczących o niepodległość.

Niewątpliwie stawiały one sobie za cel niepodległość państwa ukraińskiego, ale

metody osiągania tego celu są nie do przyjęcia w cywilizowanym świecie, który

uznaje pewien porządek moralny. Rzekome bohaterstwo tych organizacji przepada z

kretesem w zestawieniu z ich zbrodniczymi wyczynami.

(…)

Polsko, pokajaj się.

Wołyń pamięta spalone wsie.

Skutkiem polskiej okupacji Wołynia było zamordowanie przez Polaków 100 000

Ukraińców.

Wołyńska okręgowa organizacja Socjal-narodowej Partii Ukrainy (SNPU),

Łuck, ul. Romaniuka 1

"Wołyńska Sicz" Zaporoskiego Wojska

Te plakaty, licznie rozwieszone w widocznych miejscach, towarzyszyły lipcowym

uroczystościom pojednania się prez. Kwaśniewskiego z prez. Kuczmą.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: