Azjatycki Jezus - Zbigniew Kubacki SJ.pdf - Teologia - bezdeka

Azjatycki Jezus

StBob 3 (2007) 127-137

Azjatycki Jezus

Z BIGNIEW K UBACKI SJ

Papieski Wydział Teologiczny, sekcja „Bobolanum”

Warszawa

Michael Amaladoss jest jednym z czołowych katolickich teologów Indii.

Urodził się w 1936 r. w Dindigul w stanie Tamil Nadu (Indie) w rodzinie hin-

duskich katolików. W 1953 r. wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Formację

zakonną oraz studia ﬁlozoﬁi i teologii odbył w Indiach oraz w Paryżu, gdzie

w 1973 r. w Instytucie Katolickim uzyskał doktorat z teologii w dziedzinie

liturgiki. Po powrocie do Indii był wykładowcą w Seminarium św. Pawła w Ti-

ruchirapalli i redaktorem „Vidyajytoi. Journal of Theological Reﬂection”, pisma

powszechnie uważanego za najlepszy teologicznie periodyk w Azji. W latach

1983-1995 mieszkał w Rzymie i był generalnym asystentem przełożonego

generalnego Towarzystwa Jezusowego. W latach 1984-1989 był doradcą Pa-

pieskiej Komisji ds. Dialogu Międzyreligijnego i konsultorem Rady ds. Misji

i Ewangelizacji Świata przy Światowej Radzie Kościołów, a w latach 1990-

-1994 – prezydentem Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Misyjnych

(IAMS). W Indiach powrócił do nauczania teologii. Obecnie jest profesorem

teologii systematycznej w Vidyajyoti College of Theology w Delhi i od 2000 r.

dyrektorem Instytutu ds. Dialogu z Kulturami i Religiami w Chennai (Madras).

Jako visiting lecturer prowadzi wykłady w wielu ośrodkach akademickich

w Europie i w USA. M. Amaladoss napisał ponad 300 artykułów naukowych

i ponad 20 książek 1 . W swojej ostatniej książce, The Asian Jesus 2 , przedstawia

11 obrazów Jezusa, które wypływają z podwójnego źródła: kultury azjatyckiej

oraz Ewangelii. Jeśli takie obrazy Jezusa jak Król, Pan, czy Najświętsze Serce

Jezusa są wynikiem spotkania Ewangelii z kulturą Zachodu, tak zaproponowane

przez Amaladossa 11 obrazów Jezusa, są pochodną spotkania Ewangelii z kul-

127

1 Więcej na temat teologii Michaela Amaladossa oraz bibliograﬁę jego głównych

dzieł znaleźć można w artykule Józefa Majewskiego, od którego zapożyczyłem

dane biograﬁczne; zob. J. M AJEWSKI , Michael Amaladoss , w: J. M AJEWSKI – J. M A -

KOWSKI (red.), Leksykon wielkich teologów XX/XXI wieku , t. II, Biblioteka „Więzi”,

Warszawa 2004, 7-22.

2 M.A MALADOSS , The Asian Jesus , Orbis Books, 2006. Wszystkie cytaty z tej książki

zaznaczone będą w tekście przez podanie strony.

Zbigniew Kubacki SJ

128

turą Azji. W celu właściwego zrozumienia i oceny teologicznej książki istotne

jest dokładne przeczytanie jej „Wstępu”. Tu bowiem autor wyjaśnia swoje ro-

zumienie obrazów jako symboli oraz różnice między językiem symbolicznym

obrazów a językiem teologicznym dogmatów.

Amaladoss podkreśla, że wszystkie obrazy Jezusa moją podwójne pocho-

dzenie: z jednej strony jest to życie Jezusa, tak jak zostało ono poświadczone

w Ewangeliach, a z drugiej to życie Jego uczniów, ukształtowanych przez

daną kulturę i żyjących w określonym kontekście. Dla przykładu, obraz Jezusa

ukrzyżowanego jest bardziej zakorzeniony w Jego życiu, natomiast obraz Naj-

świętszego Serca Jezusa tkwi bardziej w kulturze Jego uczniów. Znamienną

cechą obrazów jest to, że nie mają one charakteru ekskluzywistycznego, gdzie

jeden obraz Jezusa wykluczałby inny, lecz charakter komplementarny. Obrazy

wskazują na różne aspekty osoby Jezusa. Choć mogą być związane z pewnymi

stwierdzeniami teologicznymi i dogmatycznymi, to jednak ich rola jest zupeł-

nie inna. One nie przekazują doktryny wiary Kościoła, lecz pobudzają ducha

człowieka wierzącego do głębszej relacji z Jezusem. Dlatego ich wielość i róż-

norodność uwarunkowana zarówno historycznie, jak i kulturowo.

Podczas gdy język teologii i dogmatycznych oświadczeń Kościoła jest

językiem pojęć ściśle określonych w swym znaczeniu, tak język obrazów jest

przede wszystkim językiem symbolicznym, który – jak mówił P. Ricoeur – „daje

do myślenia”. Oba sposoby mówienia o Jezusie są przez Kościół przyjęte i od

początku chrześcijaństwa funkcjonują w Kościele. Bowiem ani język pojęć

teologicznych, ani język symboli nie ogarnie do końca tajemnicy osoby Jezusa,

jako prawdziwego Boga i prawdziwego człowieka. Druga zasadnicza różnica

między nimi polega na tym, że symboliczny język obrazów mniej troszczy się

o doktrynalną poprawność. Jego głównym zadaniem jest pobudzenie wiary

chrześcijanina w jego osobistej relacji do Jezusa. „Obrazy – pisze autor – po-

magają żyć” (s. 5).

To jednak nie znaczy, że Amaladoss odrzuca w swojej książce klasyczne

stwierdzenia dogmatyczne Kościoła wyrażone w języku pojęć i deﬁnicji. Czy-

tając jego książkę, w której przedstawia Jezusa za pomocą takich obrazów jak

chociażby „guru” czy „awatar”, warto mieć w pamięci to, co pisze we Wstępie :

„Przyjmuję, że [Jezus] jest boski, że jest zbawicielem, itd. Nie potrzebuję do-

dawać tych wszystkich atrybutów do każdego symbolu, który rozwijam. Wcale

to jednak nie oznacza, że im zaprzeczam” (s. 5). „Moim celem nie jest próba

nowego zdeﬁniowania dogmatów Kościoła. Ja na pewno im nie przeczę” (s. 7).

Te i podobne zdania napisane we Wstępie mają upewnić i uspokoić czytelników

książki zatroskanych o ortodoksyjną poprawność. Jej celem nie jest podważanie

wiary Kościoła, czy nawet próba jej nowego zdeﬁniowania. Amaladoss pisze

wyraźnie: „Dogmatyczne stwierdzenia [Kościoła] są prawdziwe”. Dodaje jed-

nak: „Ale one nie wyrażają całej prawdy” (s. 5). Żaden z teologów temu nie

zaprzeczy, bo przecież dogmatyczne oświadczenia Kościoła dotyczące chociażby

wiary w Jezusa zasadniczo były reakcją na rodzące się w Kościele herezje.

Azjatycki Jezus

Wyrażone też były w określonym kontekście kulturowo-historycznym oraz za

pomocą określonych pojęć. Gdy w IV w. Ariusz przeczył prawdziwemu bóstwu

Jezusa, ojcowie Soboru Nicejskiego (325), chcąc wyrazić wiarę Kościoła w to,

że Jezus jest prawdziwym Bogiem, tak jak Ojciec jest Bogiem, nie zawahali się

posłużyć ﬁlozoﬁcznym pojęciem homoousios , które do tej pory miało w Kościele

złą reputację. Język dogmatów wyraża prawdę, ale nie całą prawdę o Jezusie.

Wynika z tego wielość deﬁnicji dogmatycznych oraz powstaje miejsce na sym-

boliczny język obrazów. „Obrazy – pisze autor – nie zaprzeczają dogmatom, ale

uzupełniają je na innym poziomie” (s. 8). W podobny sposób pisze niemiecki

teolog Gisbert Grehake w swojej książce Wierzę w Boga Trójjedynego 3 . Ta

wysoce spekulatywna praca zakończona jest teologicznym komentarzem do

czterech charakterystycznej dla Kościoła zachodniego i Kościoła wschodniego

obrazów-ikon Trójcy Świętej. W wstępie do tej części książki Greshake pisze

m.in.: „Ale oprócz reﬂeksji, zastanawiania się, rozumowania i tworzenia [teo-

logicznych – Z.K.] obrazów Boga istnieje inna jeszcze droga prowadząca do

uchwycenia Jego rzeczywistości: sztuka” 4 .

Amaladoss w podobny sposób sięga do obrazów. Nie są to obrazy Jezusa

namalowane na płótnie, lecz funkcjonujące w wyobraźni wiernych. Pisząc o Je-

zusie za pomocą obrazów (symboli) jezuita indyjski nie uprawia chrystologii

w klasycznym sensie traktatu teologicznego. Jego książka nie jest usystema-

tyzowaną reﬂeksją chrystologiczną. Dlatego przedstawianych w niej obrazów

Jezusa nie da się i nie należy oceniać według ściśle teologiczno-dogmatycznych

kryteriów, gdyż język, którym się posługuje, jest całkowicie odmienny od języ-

ka traktatów teologicznych. Niemniej jest to język uprawomocniony zarówno

przez świadectwo Nowego Testamentu, jak i całą Tradycję Kościoła. „Symbole

zatem nie powinny być oceniane przez porównywanie ich z dogmatycznymi

deﬁnicjami” (s. 5). Takie jest, całkowicie słuszne, życzenie autora wyrażone

we Wstępie . Rolą symbolu jest wprowadzenie człowieka w głębsze poznanie

i doświadczenie rzeczywistości, którą symbolizuje. Rolą przedstawianych tu

obrazów Jezusa jest wprowadzenie czytelników w głębsze poznanie i doświad-

czenie Jego osoby. Jest umocnieniem naszej relacji do Jezusa „jako Jego uczniów

w tym życiu” (s. 5). Taki jest też główny cel tej książki, która, zgodnie w wolą

autora, adresowana jest przede wszystkim do chrześcijan żyjących w Azji. Dla-

tego zasadniczo obrazy, za pomocą których jezuita indyjski pragnie wzmocnić

ich więź z Jezusem, pochodzą z kultury azjatyckiej.

Przedstawiając Jezusa za pomocą obrazów zrozumiałych dla ludzi

Wschodu, Amaladoss wskazuje na istotne rozróżnienie między obrazami

ściśle związanymi z religiami Dalekiego Wschodu, a tymi, które związane są

z kulturą azjatycką. Zauważa, że indyjski obraz „guru” może być używany za-

równo przez wyznawców hinduizmu, jak i przez wyznawców chrześcijaństwa,

129

3 G.G RESHAKE , Wierzę w Boga Trójjedynego , Znak, Kraków 2001.

4 Tamże , 105.

Zbigniew Kubacki SJ

ponieważ przynależy on najpierw do kultury indyjskiej, a dopiero potem do

hinduizmu jako religii. Dlatego jezuita z Indii uważa, że jako chrześcijanin,

który urodził się i wychował w tej kulturze, ma do niego prawo w mówieniu

o Jezusie tak samo, jak wyznawcy hinduizmu używają go w ich mówieniu

religijnym. Podobnie z obrazem awatara, czy innymi. Natomiast takie obrazy

jak: Kriszna, Rama czy Sziwa, przynależą ściśle do hinduizmu jako religii

i – zdaniem Amaladossa – nie powinny być używane przez chrześcijan w mó-

wieniu o Jezusie.

To zestawienie obrazów azjatyckich z postacią Jezusa nie dokonuje się

bez zmiany ich znaczenia. Podczas gdy w kulturze Indii obraz awatara ma

określone znaczenie, to w zetknięciu z Jezusem, następuje jego zmiana, rozsze-

rzenie o nowy wymiar. To właśnie chce pokazać Amaladoss w swojej książce

i to stanowi jej główny atut, choć nie zawsze czyni to w sposób wystarczająco

wyrazisty. Ponieważ zasadniczym źródłem, z którego czerpie informację

o Jezusie, jest Pismo Święte, dlatego jego książka pełna jest cytatów z Pisma.

Fragmenty z Nowego Testamentu, a zwłaszcza Ewangelie, stanowią główny

punkt odniesień do opisu obrazów Jezusa. Przyjrzyjmy się kilku takim obrazom

azjatyckiego Jezusa.

130

Jednym z klasycznych obrazów funkcjonujących w kulturze azjatyckiej

jest obraz guru. Termin ten jest bardzo rozpowszechniony w językach Indii.

Zasadniczo określa nauczyciela, duchowego przywódcę i kierownika. Odnosi

się do osoby, która na drodze swego życia osiągnęła szczególne doświadczenie

duchowe. W tradycji adwaita (nie-dualność) chodzi o doświadczenie jedności

z Absolutem. W tradycjach Indii guru nie szuka swoich uczniów, to oni go

szukają. On ich uczy, wprowadza w doświadczenie duchowe. Kiedy uczeń jest

uformowany i przeszedł próg inicjacji, sam może zostać guru. Po zarysowaniu

na wstępie ogólnej koncepcji tego terminu w tradycji Indii, w dalszych punktach

Amaladoss przechodzi do opisania za pomocą tego obrazu osoby Jezusa. Jego

lektura Ewangelii ma charakter teologiczno-duchowy. Dla niego historyczna

osoba Jezusa jest taka, jak ją przedstawiają Ewangelie. Opisana jest formacja

Jezusa jako guru przez podkreślenie chociażby faktu, że jak każdy Żyd Jezus

uformowany był przez własną religijną tradycję i jak każdy pobożny Żyd

uczęszczał do synagogi. Amaladoss zauważa, iż model guru, jaki prezentował

Jezus, różnił się od ogólnie przyjętej wśród Żydów koncepcji nauczyciela.

Nauczanie Jezusa różniło się bowiem od nauczania faryzeuszów i uczonych

w Piśmie, różnił się też Jego stosunek do świątyni i praktyk religijnych, a także

rozumienie roli Mesjasza. Niemniej można mówić, że Jezus był guru, gdyż był

człowiekiem szczególnego, wręcz jedynego w swoim rodzaju doświadczenia

Boga. Świadczą o tym Ewangelie ukazujące Go jako człowieka modlitwy. Jezus

jako guru prowadził też innych ludzi do Boga przez nauczanie oraz przykład

swego życia. Miał wielu uczniów, mężczyzn i kobiety, spośród których wybrał

dwunastu apostołów. Amaladoss podkreśla fakt, że Jezus respektował wolność

Azjatycki Jezus

tych, którzy chcieli stać się Jego uczniami. Podany jest tu przykład bogatego

młodzieńca, który nie był w stanie pójść za Nim z racji przywiązania do swego

bogactwa (por. Mt 19,16-22). Jezus jako guru włączał uczniów w swoją misję,

w centrum której znajdowała się wizja królestwa Bożego. Rzeczywistość na-

uczanego przez Niego królestwa ma wymiar wspólnotowy, a nawet kosmiczny.

Dlatego Amaladoss nie waha się powiedzieć, że Jezus jest guru ruchu o charak-

terze kosmicznym. Pisząc o uczniach Jezusa, jezuita z Indii podkreśla, iż bycie

Jego uczniem wiąże się z pewnymi wymaganiami, pośród których zasadniczym

jest całkowite zaangażowanie się wobec osoby Jezusa.

Na zakończenie rozdziału Amaladoss przywołuje dwie istotne charakte-

rystyki guru w tradycji Indii. Pierwsza z nich to sannyasi . Określa ona guru,

który wyrzekł się świata i wstąpił na drogę wyzwolenia ( moksza ). Jest on na tym

świecie pielgrzymem, wędrowcem. Istnieją też guru, którzy związani są z jakimś

miejscem ( aśram ). Tacy guru mają wspólnotę uczniów. Zdaniem Amaladossa,

Jezus łączy w sobie oba te obrazy, unikając jednocześnie niebezpieczeństw

z nimi związanych. Do tych dwóch obrazów Jezusa jako guru autor dodaje

jeszcze jeden. Jezus jest także tym, który inicjuje społeczny ruch przemiany

osobistej i społecznej, bowiem pełna integracja człowieka oparta jest na jego

relacji z kosmosem, innymi ludźmi oraz z Bogiem. Ruch ten rozprzestrzenił się

na cały świat. Wielu ludzi staje się uczniami Jezusa. Amaladoss odnotowuje, że

także Mahatma Gandhi uważał Jezusa za swego guru. Zauważa, że jeśli wielu

hinduistów czy buddystów, którzy również uważają Jezusa za guru, skupia się

wyłącznie na Jego nauczaniu moralnym, tak Gandhi bierze pod uwagę również

Jego śmierć na krzyżu i widzi w tym przykład walki bez przemocy. Chrześci-

jańskie spojrzenie na Jezusa jako guru odróżnia od wyżej wspomnianych to, iż

bierze ono pod uwagę także Jego zmartwychwstanie, by stwierdzić, że „Jezus

staje się w pełni guru jedynie w zmartwychwstaniu” (s. 74).

W omówionym rozdziale Amaladoss przedstawia Jezusa jako guru z per-

spektywy Jego człowieczeństwa. Na początku otwarcie stwierdza, że mógłby

mówić o Jezusie jako guru wskazując na Niego jako Tego, który zstąpił z nieba,

zgodnie ze stwierdzeniem J 3,31-32. Ale ponieważ pierwsi uczniowie Jezusa

doświadczyli Go jako guru, widząc w Nim najpierw człowieka, dlatego także

on obrał podobną perspektywę opisania Jezusa jako guru. Gdyby słowo „guru”

zamienić na „mistrz” – to myślę, że poza wstępem i zakończeniem tego rozdzia-

łu, jego zasadnicza część mogłaby być napisana przez teologa z Zachodu czy

z Afryki lub z Ameryki Południowej, bowiem jest to opis osoby Jezusa oparty

przede wszystkim na tekstach ewangelicznych, w perspektywie tzw. chrystolo-

gii oddolnej. Zasadniczą zatem zaletą tego terminu jest jedynie to, że bardziej

przemawia do wyobraźni chrześcijan żyjących na kontynencie azjatyckim.

Ważne jest, że Amaladoss pisze, iż chrześcijańskie spojrzenie na Jezusa jako

guru odróżnia to, że bierze ono pod uwagę także Jego zmartwychwstanie. Żałuję

natomiast, że autor nie rozwija tej myśli, ukazując, że pomimo podobieństw

między Jezusem jako guru a innymi guru w tradycjach Indii, różnica jest jesz-

131

Azjatycki Jezus - Zbigniew Kubacki SJ.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: