s_cywilne_rzeczowe_notatki.doc

OGÓLNE WIADOMOŚCI O PRAWIE RZECZOWYM

POJĘCIE PRAWA RZECZOWEGO W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM I PRAW RZECZOWYCH W ZNACZENIU PODMIOTWYM

–         prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy, czyli praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym;

–         prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym to takie prawo cywilne, które ma dwie łącznie cechy:

*       dotyczy rzeczy;

*       jest prawem bezwzględnym;

→     np. nie są prawami rzeczowymi prawa na dobrach niematerialnych (nie dotyczą rzeczy) oraz prawo najmu czy dzierżawy (nie są bezwzględne);

–         prawa rzeczowe i prawa obligacyjne to 2 podstawowe grupy praw podmiotowych w systemie prawa cywilnego;

*       prawo obligacyjne → wierzytelność – wierzyciel może żądać od dłużnika określonego świad­czenia (art. 353) è dotyczą korzystania z wszelkich dóbr i usług i są prawami względnymi, a prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych choć z reguły mają byt samodzielny, czasem uzupełniają rolę praw rzeczowych (np. umowa sprzedaży, zawiera zobowiązanie do przeniesienia rzeczy);

–         terminologia w prawie rzeczowym → prawa obligacyjne określane jako prawa osobiste lub prawa osobiste i roszczenia (od łac. ius in rem – rzeczowe i ius in personam – obligacyjne; np. art. 306 kc);

–         też inne cechy praw rzeczowych, poza dwoma w/w (patrz dalej);

RZECZY JAKO PRZEDMIOTY PRAW RZECZOWYCH

–         przedmiotem praw rzeczowych są rzeczy (z nielicznymi wyjątkami, art. 265, 327 k.c, art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip.);

*       nie zawsze jest to korzystanie z rzeczy (np. hipoteka, zastaw), ale zawsze dotyczą rzeczy;

–         wąska definicja pojęcia rzecz – wyłącznie rzeczy w techniczno-prawnym znaczeniu tego słowa;

*       rzeczami są tylko przedmioty materialne (art. 45) → muszą spełniać łącznie 2 wymogi:

→     są materialnymi częściami przyrody → NIE: dobra niematerialne, prawa oraz różnego rodzaju energie;

→     mają charakter samoistny, tzn. są wyodrębnione → NIE: części składowe rzeczy, złoża minerałów, tzw. res omnium communes (woda płynąca, woda w morzu, powietrze);

Ä      nie ma znaczenia, czy stanowi cześć przyrody w stanie pierwotnym, czy przetworzonym;

*       NIE: zwierzęta, bo tak ustawa, ale stosuje się odpowiednio przepisy dot. rzeczy;

*       TAK: pieniądze (banknoty i bilon) → są rzeczami sui generis, a wartość ich wynika nie z nich, ale z gwarancji jakie udziela im państwo;

*       NIE: zwłoki ludzkie i ich części, chyba że preparaty przygotowane do celów badawczych;

*       TAK: rzecz już istniejąca i zindywidualizowana (odmiennie niż w obligacyjnych) → NIE: rzecz przyszła lub niewydzielona jak 100kg zboża w 1T zboża;

*       TAK poszczególne przedmioty → NIE: masa majątkowa oraz NIE rzeczy zbiorowe, np. stado owiec, biblioteka;

–         nieru­chomości (rzeczy nieruchome) i ruchomości (rzeczy ruchome);

*       art. 46 → nieruchomości to:

→     części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przed­miot własności (grunty, nieruchomości gruntowe); 2 warunki łącznie:

Ä      stanowi wyodrębnioną całość (ozna­czona granicami);

Ä      jest odrębnym przedmiotem własności;

→     budynki trwale z gruntem związane (nieruchomości budynkowe) lub części takich budynków (nieruchomości lokalowe), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności è inaczej część składowa gruntu; np:

Ä      budynki wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika; stanowią one własność użytkownika wieczystego (art. 235 k.c.);

Ä      budynki wzniesione na gruncie użytkowanym przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną, należącym do jej członka lub do Skarbu Państwa; mogą one stanowić własność spółdzielni (art. 272 i 279 k.c.);

Ä      budynki, jakie zatrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę swoje nieruchomości rolne (do 1983 r.);

Ä      lokale wyodrębnione jako samodzielne przedmioty własności;

Ä      urządzenia pracowniczego ogrodu działkowego przeznaczone do wspólnego korzystania przez użytkowników działek są własnością Polskiego Związku Działkowców, natomiast nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce wykonane lub nabyte ze środków finansowych użytkownika działki stanowią jego własność (ustawa pracowniczych ogrodach działkowych);

*       rzeczy ruchome (def. negatywna) – to co nie jest nieruchomością (brak def. w kodeksie);

–         rzeczy oznaczone co do tożsamości (cechy indywidualne) i co do gatunku (cechy rodzajowe) → podział subiektywny, gdyż o przynależności rzeczy do danej kategorii decyduje wola stron;

–         część składowa (art. 47) → 3 łącznie przesłanki:

*       połączenie przede wszystkim w sensie fizycznym;

*       odłączenie spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź całości, bądź przedmiotu odłączonego;

*       połączenie z rzeczą musi być trwałe, a nie dokonane tylko dla przemijającego użytku;

→     wg orzecz. użytek przemijający → to nie użytek krótkotrwały, lecz taki, który według zamiaru tego, kto dokonuje połączenia, ma trwać pewien, choćby nawet długi czas (w doktrynie też pogląd obiektywny);

→     wyjątek → art. 49 urządzenia doprowadzające wodę, pary, gaz, prąd nie stanowią części składowych, jeśli stanowią część przedsiębiorstwa lub zakładu;

→     wyjątek → art. 50 prawa związane z własnością nieruchomości uważa się za części składowe;

→     skutek → nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych;

*       części składowe nieruchomości → art. 48 i 191 → zasada superficies solo cedit – wszystko co zostało z gruntem połączone w sposób naturalny lub sztuczny dzieli los prawny gruntu;

→     wyjątki → patrz wyżej oraz art. 272 i 279;

→     zasada ta ma charakter normy iuris cogentis;

–         przynależności (art. 51) → spełnione łącznie przesłanki:

*       tylko rzecz ruchoma;

*       rzecz odrębna;

*       charakter rzeczy pomocniczej (podporządkowanie gospodarcze w stosunku do rzeczy głównej);

*       potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem;

*       faktyczny związek z rzeczą główną, ale nie traci sojego charakteru przez przemijające pozbawienie jej tego związku;

*       tylko jeśli jest to własność właściciela rzeczy głównej;

→     np. klucz do szafy; maszyna rolnicza dla nieruchomości rolnej, pokrowce na siedzenia dla samochodu;

→     skutek (art. 52) → czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych;

–         pożytki (art. 53, 54) → jedna z form korzystania z rzeczy;

*       2 kategorie:

→     pożytki rzeczy → to dochody, jakie przynosi rzecz:

Ä      pożytki naturalne to płody rzeczy oraz odłączone od niej części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią one normalny przychód z rzeczy;

Ä      pożytki cywilne – dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. czynsz dzierżawny.

→     pożytki prawa → to dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki;

*       pożytki przypadają w zależności od stosunku prawnego łączącego strony lub od szczegółowych uregulowań – albo właścicielowi (art. 140) – albo innym osobom (np. art. 233, 252, 693 § 1), a art. 55 określa następujące zasady:

→     pożytki naturalne, które zostały odłączone w czasie trwania uprawnienia przypadają uprawnionemu;

→     pożytki cywilne przypadają uprawnionemu w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia;

→     za nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie należy się wynagrodzenie, do wysokości pożytków;

BEZWZGLĘDNY CHARAKTER PRAW RZECZOWYCH

–         prawo rzymskie → ius in re (prawo wynikające ze stosunku do rzeczy) i ius in personam (prawo wynikające ze stosunku między osobami) → obecnie koncepcja odrzucona, gdyż prawa i obowiązki mogą dot. tylko osoby è obecnie → krąg osób względem, których prawo jest skuteczne – prawa względne i bezwzględne;

–         o zaliczeniu do kategorii praw bezwzględnych decyduje ustawodawca, kierując się względami ekonomicznymi i celowościowymi, a strony mogą jedynie wybrać formę stosunku prawnego, który zawrą;

–         kategoria pośrednia → prawo czasem nadaje niektórym prawom względnym pewne cechy właściwe prawom bezwzględ­nym (głównie skuteczność erga omnes); są to np:

*       niektóre prawa względne mogą uzyskać skuteczność erga omnes na skutek ujawnienia ich w księdze wieczystej (art. 16 ust. o ks. wiecz. i hip.);

*       zobowiązania realne (actio in rem scripta) – sprzężone są z pewną sytuacją prawnorzeczową (własność albo posiadanie), a skutkiem tego sprzężenia jest to, że są one, niezależnie od tego, w stosunku do kogo powstały, skierowane przeciwko aktualnemu właścicielowi albo aktualnemu posiadaczowi rzeczy, której roszczenie dotyczy, np. roszczenie posiadacza o wykup gruntu, na którym wzniósł budynek;

*       gdy przepisy szczególne tak stanowią, np. najem lokalu czy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego czy każdego typu prawo do lokalu mieszkalnego (odpowiednio stosuje się przepisy o ochronie własności);

→     podobnie dożywocie (odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych);

*       wierzytelność może być chroniona na podstawie przepisów o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym (tzw. odpowiedzialność z czynu niedo...