Operacyjne_a_Bezpieczeństwo_Prawne.pdf

ZBIGNIEW RAU

Problematyka prowadzenia

pracy operacyjnej Policji

a bezpieczeństwo prawne

policjanta i prokuratora *

Wykonywanie obowiązkîw służbowych funkcjonariuszy organîw ściga-

nia opiera się na szczegîłowych regulacjach prawnych. Jednak tempo

zmian legislacyjnych oraz stale wzrastająca liczba przepisîw stanowi niewąt-

pliwie poważny problem w funkcjonowaniu niektîrych organîw państwa.

W konsekwencji wielości przepisîw oraz nowych skomplikowanych in-

strumentîw prawnych (świadek koronny, operacje specjalne), funkcjona-

riusze narażeni są na znaczne ryzyko popełniania błędîw podczas praktycz-

nego ich stosowania, co może prowadzić do odpowiedzialności dyscyplinar-

nej, a w niektîrych przypadkach także do odpowiedzialności karnej.

Funkcjonariusze wykonujący pracę operacyjną nie posiadają tak rozle-

głej wiedzy prawniczej, jak np. prokuratorzy czy sędziowie, i jest to zrozu-

miałe choćby z uwagi na diametralnie odmienne zadania stojące przed

nimi, jak rîwnież odmienne systemy kształcenia kadr. Niepokojące jest jed-

nak to, że przedstawiciele jednych z wymienionych grup zawodowych z re-

guły nie znają specyfiki pracy innych grup, np. sędziowie nie posiadają

wystarczającej wiedzy na temat nawet teoretycznych podstaw pracy opera-

cyjnej wykonywanej przez policjantîw, ktîrzy z kolei nierzadko nie potrafią

rozeznać wartości dowodowej wynikîw prowadzonych działań, przybierają-

cych rozmaite formy.

Bezpieczeństwo prawne to potocznie mîwiąc brak możliwości oskarże-

nia funkcjonariusza publicznego wykonującego w dobrej wierze swoje obo-

wiązki służbowe.

W świetle planowanych zmian istotne zatem wydaje się przekazanie

odpowiedniej wiedzy o pracy Policji prokuratorom i sędziom, do czego nie-

* Zarys wykładu na konferencji Stowarzyszenia Prokuratorîw Rzeczypospolitej Pol-

skiej pt. Zwalczanie przestępczości zorganizowanej o charakterze ekonomicznym

przy wykorzystaniu najnowszych rozwiązań procesowych i operacyjnych . Zakopane

1618 lutego 2007 roku.

PROKURATOR 1(29)/2007

Zbigniew Rau

zbędne są szkolenia w zakresie podstaw pracy operacyjnej. Wszyscy jeste-

śmy przecież po tej samej stronie barykady. Jak się okazuje w praktyce,

sędziowie i prokuratorzy są bardzo zainteresowani takimi szkoleniami.

Problem pomîwień o popełnienie przestępstwa wiąże się często z za-

angażowaniem policjanta w pracę operacyjną i kontakty ze środowiskiem

przestępczym, z ktîrego wywodzą się przecież najbardziej wartościowe,

z punktu widzenia operacyjnego, osobowe źrîdła informacji (OZI).

Pomîwienia są nie tylko wynikiem przemyślanych decyzji członkîw zor-

ganizowanych grup przestępczych, chcących eliminować zagrożenie ze

strony najlepszych policjantîw, lecz rîwnież bywają wynikiem rozczarowa-

nia osobowych źrîdeł informacji, ktîre pomawiając policjanta, chcą się na

nim odegrać. Sama konstrukcja pomîwienia, gdy przeciwko policjantowi

zeznaje przestępca lub grupa przestępcîw (są to oskarżenia jeden na jed-

nego lub kilku na jednego), powoduje, że prokurator nierzadko podejmuje

czynności zmierzające do tymczasowego aresztowania. Taka sama sytuacja

może mieć miejsce w stosunku do prokuratora.

Bardzo często w pracy funkcjonariusza prowadzącego pracę opera-

cyjną spotkać można zjawisko tzw. targowania się źrîdła. Wiadomo, że

na poziomie zwalczania przestępczości zorganizowanej trudno znaleźć źrî-

dło informacji, ktîre chce wspîłpracować z Policją z takiej motywacji, jaką

jest poczucie sprawiedliwości. Nie ma co liczyć na skuszenie takich osîb

wynagrodzeniem lub oferowanymi korzyściami materialnymi. Im chodzi

o inną korzyść, ktîrą można odebrać jako targ: jakby coś, to mi pomîż.

W takich sytuacjach wykazać się trzeba umiejętnością balansowania, czyli

mîwić tej osobie to, co chce usłyszeć, i nie przekroczyć pewnej granicy,

ktîrą nazwano przekroczeniem uprawnień.

W wymiarze sprawiedliwości do końca nie ma chyba świadomości, że

osobowe źrîdło informacji nie jest człowiekiem bez skazy i nic nie przekaże

za darmo, tym bardziej gdy dąży do pewnego układu, ktîry określa stwier-

dzenie: dam dużo dobrych informacji, ale odpuśćcie mi to.

W kontekście powyższego pamiętać należy także, iż osobowe źrîdła

informacji w środowisku przestępczym często opowiadają legendy o swoich

znajomościach i układach w Policji, co pozwala im funkcjonować i zarabiać.

Natomiast funkcjonariusze mogą spotkać się wtedy z zarzutami o przekro-

czenie uprawnień z popularnego ostatnio art. 231 kk.

Prowadząc osobowe źrîdła informacji należy bezwzględnie przestrzegać

stosownych przepisîw, w ktîrych naczelnymi zasadami winno być m.in.:

nienamawianie i nieprowokowanie OZI do popełnienia przestępstwa,

Problematyka prowadzenia pracy operacyjnej Policji a bezpieczeństwo prawne policjanta i prokuratora

przestrzeganie w kontaktach z OZI żelaznej zasady, że to policjant pro-

wadzi OZI, a nie odwrotnie,

wspîłpraca z Policją nie może być kamuflażem dla działalności prze-

stępczej. Nietrudno jest wyobrazić sobie, jak postąpi zatrzymane OZI.

Osoba taka będzie za wszelką cenę starała się uniknąć kary, bez skru-

pułîw pogrążając policjantîw, z ktîrymi prowadziła grę. Stwierdzenia,

że za zgodą Policji, czy bez niej, OZI i tak popełniłby dane przestęp-

stwo, niczego nie zmienia.

Paradoksalnie, wzrastająca świadomość prawna społeczeństwa wiąże

się z coraz większym ryzykiem prawnym funkcjonariusza wykonującego

obowiązki służbowe. W świetle obowiązujących przepisîw w określonych

sytuacjach policjanci są uprawnieni do podejmowania czynności, ktîre

mogą ingerować w podstawowe prawa i wolności obywatelskie, takie jak

np. nietykalność osobista, życie prywatne, tajemnica korespondencji. Ja-

kiekolwiek naruszenie tych dobîr wymaga automatycznie wszechstronnej

analizy i oceny sytuacji przez funkcjonariusza, ktîra w razie konieczności

szybkiego działania może być po prostu błędna. Podczas służby może poja-

wić się uzasadniony błąd co do faktu, gdyż w przypadku dynamicznej zmia-

ny okoliczności po prostu nie da się do końca przewidzieć skutku podejmo-

wanego działania, a nawet bardzo starannie wykonane rozpoznanie może

okazać się niepełne.

Oczywiście w takich sytuacjach mogą znaleźć zastosowanie określone

kontratypy unormowane w kodeksie karnym obrona konieczna czy stan

wyższej konieczności, jednak wykazanie takich warunkîw nie zawsze jest

sprawą łatwą.

Postulaty zmian legislacyjnych

stworzenie ustawy o pracy operacyjnej

Rîżnica między prokuratorem, sędzią a policjantem operacyjnym jest

taka, że ci pierwsi pracują w oparciu o przepisy kodeksowe. Natomiast

policjant zbierający materiały, mogące posłużyć za dowîd w sprawie, ko-

rzysta często z rozwiązań zawartych, jak to określili sędziowie w mglistej

instrukcji, ktîra cechuje się dużym stopniem ogîlności.

Po stronie korzyści ustawowej regulacji pracy operacyjnej można po-

dać możliwość otwartego zeznawania przez policjantîw, jakie metody za-

stosowano, z czego korzystano oczywiście bez zbędnych szczegîłîw, co

PROKURATOR 1(29)/2007

Zbigniew Rau

ułatwiałoby klarowne przedstawienie danej sprawy. Także w czasie przesłu-

chań, tj. oficjalnych czynności procesowych, policjanci mogliby otwarcie

mîwić, na podstawie jakich metod uzyskali określone materiały dla sprawy,

mieliby jasną podstawę prawną do tego typu zeznań.

Niewątpliwie byłoby to korzystne rîwnież dla prokuratorîw i sędziîw,

ktîrzy poznaliby wreszcie ogîlne metody działania Policji. Skoro i tak część

metod wykorzystywanych przez Policję jest zawarta w ogîlnodostępnej

ustawie o Policji oraz innych aktach, to chyba nie byłoby problemem rozsze-

rzenie katalogu metod o inne, wyszczegîlnione i ogîlnie opisane w instruk-

cji o pracy operacyjnej.

Reasumując - uregulowania w akcie prawnym rangi ustawy wymagają

w szczegîlności następujące zagadnienia:

1) Problematyka posiadania przez OZI, w ramach zadań wykonywanych

w toku pracy operacyjnej, przedmiotîw mogących świadczyć o prze-

stępstwie i związana z tym grożąca odpowiedzialność karna (np. fałszy-

we banknoty, narkotyki, prîbki materiałîw wybuchowych, broń, fałszy-

we dokumenty, przedmioty pochodzące z przestępstwa),

2) Problem popełniania wykroczeń, a nawet niektîrych przestępstw przez

funkcjonariuszy WTO w ramach legalnie prowadzonej pracy operacyj-

nej, np. przekroczenie prędkości w ruchu drogowym (może kontratyp

działania w ramach uprawnień i obowiązkîw?),

3) Problematyka tzw. zakupu sprawdzającego w szczegîlności proble-

my tzw. ryzyka operacyjnego,

4) Problematyka ujawnienia tajemnicy (służbowej, państwowej) przy zada-

niowaniu OZI,

5) Kwestia zwalniania funkcjonariuszy z tajemnicy służbowej obecnie

trwa to zbyt długo, co jest znaczącym problemem, np. przy wyjaśnie-

niach tymczasowo aresztowanego funkcjonariusza,

6) Charakter relacji pomiędzy Policją a OZI (zawierane porozumienia

czy to nie jest dorozumiana umowa cywilno-prawna?),

7) Problematyka dokumentîw legalizacyjnych (w bardzo szerokim ujęciu,

np. czy na ich podstawie można zeznawać w sądzie, kolizja samochodo-

wa spowodowana przez policjanta w trakcie zadania jak ma się legi-

tymować, zakup nieruchomości i odnotowanie w księdze wieczystej

itp.),

8) Problem realizacji technicznych związanych z art. 19 ust. o Policji (czy

legalne są tzw. tajne wejścia, montaż urządzeń, czy jest to naruszenie

miru domowego tu brak wyraźnego kontratypu).

Problematyka prowadzenia pracy operacyjnej Policji a bezpieczeństwo prawne policjanta i prokuratora

Na kanwie powyższych rozważań trzeba podkreślić także jedno po-

wstające przepisy prawa, kontratypy oraz inne rozwiązania mające na celu

podniesienie efektywności pracy operacyjnej nie mogą spowodować, że za

tym parawanem będą się skrywać policjanci, sędziowie czy prokuratorzy

przestępcy skorumpowani, sprzedający informacje lub w inny sposîb

wykorzystujący to, że wykonują lub uczestniczą w pracy o charakterze ope-

racyjno-rozpoznawczym.

Należy jednoznacznie podkreślić, że funkcjonariusz popełniający prze-

stępstwo związane ze wspîłpracą z przestępcami jest po prostu zdrajcą

i jako taki nie może liczyć na żadne pobłażanie tak ze strony kolegîw, jak

i służb organîw ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Moim osobistym zdaniem, w przypadku udowodnienia związkîw

w szczegîlności ze zorganizowaną przestępczością funkcjonariuszom pań-

stwowym policjantom, prokuratorom i sędziom winny być wymierzane

kary w maksymalnej wysokości przewidzianej przez przepisy kodeksu kar-

nego.

Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, że

obecnie stoimy przed ogromnym dylematem czy coraz bardziej

efektywnie prowadzić pracę operacyjną w oparciu o konkretne,

jasne i powszechnie dostępne przepisy prawa, czy godzić się na

odpływ najlepszych pracownikîw operacyjnych, nie chcących

uczestniczyć w czynnościach, ktîre za kilka miesięcy czy lat mogą

okazać się w oczach prokuratora nielegalne.

Nadkomisarz dr Zbigniew Rau

Komenda Wojewîdzka Policji w Poznaniu

Polska Platforma Bezpieczeństwa Wewnętrznego

PROKURATOR 1(29)/2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: