UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ
Wydział Pedagogiki i Psychologii
Diana Karamon
Teatroterapia jako forma i metoda edukacji i animacji kulturalnej
Praca magisterska
przygotowana w Zakładzie Pedagogiki Kultury
pod kierunkiem naukowym
dr Barbary Jedlewskiej
Lublin 2010
SPIS TREŚCI
Wstęp 4
Rozdział I
Problematyka arteterapii w świetle koncepcji edukacji i animacji kulturalnej 7
1.1. Sztuka jako integralna część życia człowieka 7
1.2. Koncepcja edukacji przez sztukę i do sztuki 8
1.3. Animacja jako metoda edukacji kulturalnej 12
1.4. Pojęcie i funkcje arteterapii 17
1.5. Formy, metody i dziedziny arteterapii 27
1.6. Zadania i kompetencje arteterapeuty 33
Rozdział II
Istota i rodzaje teatroterapii 36
2.1. Teatr i jego funkcja terapeutyczna 36
2.2. Pojęcie teatroterapii 40
2.3. Rodzaje i formy teatroterapii 41
2.3.1. Psychodrama 43
2.3.2. Drama 47
2.3.3. Dramaterapia 50
2.3.4. Teatr Playbacku 52
2.3.5. Teatr Forum 54
2.3.6. Teatr wewnętrzny 56
2.3.7. Pantomima 57
2.3.8. Pośrednie formy teatroterapii 58
Rozdział III
Metodologia badań własnych 65
3.1. Cel badań i problemy badawcze 65
3.2. Metody, techniki i narzędzia badań 65
3.3. Dobór próby badawczej i charakterystyka badanych ośrodków i osób 68
3.4. Teren, organizacja i przebieg badań 69
Rozdział IV
Filozofia i metodyka teatroterapii w badanych ośrodkach 72
4.1. Warsztaty Terapii Zajęciowej. Teatroterapia Lublin 72
4.2. Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki 82
4.3. Stowarzyszenie Skrzydła – Centrum Terapii Sztuki i Integracji 90
4.4. Program „Bajki, które leczą” w Zespole Szkół nr 60 w Warszawie 96
4.5. Program „Terapia przez Sztukę” w Teatrze Ludowym 98
Rozdział V
Edukacja i animacja kilturalna w ramach teatroterapii w badanych ośrodkach 107
Zakończenie 114
Bibliografia 117
Aneks 122
Wstęp
Zastanawiając się nad realiami współczesnego świata nie trudno dostrzec ułatwień, które są wynikiem rozwoju cywilizacji. Nie musimy wychodzić z domu, aby zrobić zakupy czy uczyć się. Przelot z jednego kontynentu na drugi to kwestia kilkugodzinnego lotu samolotem, nawet ćwiczenia poszczególnych partii mięśni wymagają jedynie elektrycznego pasa, który za nas skurcza i rozkurcza mięśnie powodując ich rozbudowę. Dążymy do uproszczeń i ułatwień na każdej płaszczyźnie. Pytanie tylko czy współczesny człowiek czuje się w takiej sytuacji szczęśliwy? To oczywiste, że nie. Jednak postęp cywilizacyjny zmusza do poszukiwania nowych rozwiązań zarówno w sferze dbałości o dobrostan psychiczny ludzi jaki i ich edukację. Współczesny świat nie znosi zastoju i stagnacji, dlatego pedagodzy, psycholodzy i przedstawiciele innych dyscyplin, w których centrum zainteresowań jest człowiek poszukują form i metod pracy, które byłyby odpowiedzią na zmieniającą się rzeczywistość. Taką formą i metodą jest teatroterapia, która łączy w sobie funkcje terapeutyczne i edukacyjne. Czasy kiedy omawianie problemów w zaciszu gabinetu wystarczyły, by mówić o skutecznej terapii minęły. Coraz częściej oprócz terapii indywidualnych włączane są terapię grupowe. Współczesny człowiek, który dzięki zdobyczom techniki jest samowystarczalny jest jednocześnie osobą samotną i spragnioną przynależnością do jakiejś grupy. Teatroterapia wykorzystuje tę potrzebę. Ludzie w niej uczestniczący stają się częścią zbiorowości, w której oprócz potrzeby doznania indywidualnej potrzeby poprawy jakości życia, uczestnicy zaczynają skupiać się na realizacji wspólnych działań teatralnych podczas procesu terapeutycznego, a potem stworzenie wspólnego dzieła jakim jest spektakl teatralny. Można zatem pokusić się o stwierdzenie, że teatroterapia jest jak najbardziej współczesna, bo w świecie, w którym wszystko jest wielofunkcyjne by zaoszczędzić czas, ona też spełnia wiele funkcji. Edukuje do sztuki i przez sztukę, poprawia samopoczucie ale przede wszystkim uczy funkcjonować w grupie, a umiejętność ta przenoszona jest dalej na grunt społeczny.
Teatroterapia wykorzystuje teatr i techniki wywodzące się z teatru. Pomaga przez to osobom jej poddanym spojrzeć w głąb siebie. Dla osób niepełnosprawnych umysłowo może stać się głównym środkiem ekspresji emocjonalnej, która jest czytelna i zrozumiała dla ludzi sprawnych intelektualnie. Język teatru bowiem, a w tym teatroterapii posługuje się symbolem. Poprzez symbol umożliwia wejście na poziom dyskusji i komunikacje różnych przekonań, konfliktów, urazów, które w zwykłej rozmowie nie przeszłyby nam przez gardło, albo po prostu nie umielibyśmy ich wyrazić. Nie tylko osoby ze środowisk zagrożonych wykluczeniem społecznym, które są najczęściej obejmowane teatroterapią, ale każdy tzw. „przeciętny człowiek” zna momenty, kiedy emocje wywołane przez ludzi, wydarzenia czy zjawiska, niełatwo było ubrać w słowa. To co przeżywamy trudno czasami wyrazić, bez względu na to jak bogatym zasobem słów dysponujemy, a skoro sami nie umiemy nazwać swoich stanów i emocji trudno oczekiwać, aby inni nas zrozumieli. Prowadzi to do frustracji, poczucia osamotnienia i współczesnej choroby cywilizacyjnej czyli depresji. Teatr posługujący się symbolem, metaforą pozwala w pełni wyrazić trapiące człowieka emocje. Opada bariera słowa. Teatroterapia wykorzystuje tą samą zasadę lecząc duszę i przywracając porozumienie wykraczające ponad podziały wiekowe, intelektualne, fizyczne czy finansowe.
Teatroterapia posługując się sztuką teatralną, ale jej uniwersalność polega na tym, że nie trzeba mieć żadnych zdolności aktorskich, aby doznać jej uzdrawiającej mocy. Jednak uczestnicy teatroterapii pracując metodą dramy, pantomimy czy psychodramy w pewnym momencie odnajdują w sobie potencjał, o który wcześniej siebie nie podejrzewali. Sztuka zarówno teatralna jak i inne jej formy zaczyna być im bliska. Dostrzegają jej potencjał i uniwersalność wyrazu i stają się świadomymi i aktywnymi odbiorcami i twórcami sztuki. Bywa też, ze odnajdują w sobie zamiłowania i pasje innego rodzaju, ale inspiracją dla nich są zajęcia teatroterapeutyczne. Inspirują ich do zmian i poszukiwań również na innych płaszczyznach życia. Dlatego teatroterapia jest wykorzystaniem sztuki do życia, bo jak powiedziała Krystyna Janda: „Życie, moim zdaniem, jest ważniejsze niż sztuka i cenniejsze niż sztuka, miesza się też ze sztuką i jest inspiracją wieczną, tworzywem podstawowym dla każdego, kto „tworzy”. Najczęściej „dzieła” nie dorównują życiu, ale potrzeba, aby życie chwalić i je opisać, każe ponawiać próby i daje wieczny sens wszelkiej twórczości, szczególnie, kiedy doświadczenia życiowe stają się „obsesją”. Teatroterapia umożliwia zmierzenie się z tą „obsesją”, wyzwolenie się z niej, a przez to odmienienie swojego życia na lepsze.
Prezentowana praca składa się z pięciu rozdziałów, przygotowanych w układzie problemowo-badawczym. W rozdziale pierwszym została omówiona problematyka arteterapii w świetle koncepcji edukacji i animacji kulturalnej. Rozdział drugi jest poświęcony istocie i rodzajom teatroterapii. W rozdziale trzecim opisano metodologię badań własnych. Rozdział czwarty i piąty zawiera wyniki badań własnych, dotyczących filozofii i metodyki teatroterapii w pięciu badanych ośrodkach w Polsce oraz problematyki edukacji i animacji kulturalnej realizowanych w tychże ośrodkach.
Oprócz badań własnych w pracy wykorzystano literaturę przedmiotu. Najważniejsze pozycje z punktu widzenia podjętej tu problematyki to: E.J. Konieczna Arteterapia w teorii i praktyce (2003), A. Bielańska, Teatr, który leczy (2002), Drama stosowana jako narzędzie społecznej interwencji. Teoretyczne i praktyczne aspekty metody pod red. K. Markowskiej-Byczek (2007), B. Jedlewska, Animatorzy kultury wobec wyzwań edukacyjnych (2003), Arteterapia w medycynie i edukacji pod red. W. Karolak, B. Kaczorowska (2008), B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży (1997).
4
1 Problematyka arteterapii w świetle koncepcji edukacji i animacji kulturalnej
1.1. Sztuka jako integralna część życia człowieka
Historia człowieka nierozerwalnie łączy się z historią sztuki. Już w czasach prehistorycznych ludzie za pomocą rysunku i rzeźby starali się uwiecznić istotne dla nich wydarzenia oraz wyrazić swoje uczucia. Już przed rozwinięciem języka fonetycznego ludzie komunikowali się za pomocą symboli obrazkowych. Być może ta odwieczna obecność sztuki historii ludzkości sprawiła, że sztuka stała się uniwersalnym i ponadczasowym środkiem przekazu i wyrazu, dla którego nie istnieją podziały językowe czy kulturowe. Potrafimy zrozumieć sens dzieł i emocje im towarzyszące, bez względu na pochodzenie autora. Z drugiej strony może właśnie ta odwieczna uniwersalność sztuki sprawiła, że ludzie nigdy z niej nie zrezygnowali, a jedynie rozwijali jej coraz to nowe formy i poszukiwali coraz to innych środków artystycznej ekspresji. [1]
Sztuka podobnie jak przyroda pozwala przeżyć nam uczucia radości, harmonii i doznać wzruszeń. Pozwala doznać ukojenia, a jednocześnie staje się inspiracją do działań i częstokroć pozwala nam w nas samych znaleźć odpowiedzi na nurtujące pytania. Dzieje się tak dlatego, ze sztuka jest od...
dancistino