ETAPY ROZWOJU GRUPY:
STADIUM POCZĄTKOWE – I etap
Wczesna faza rozwoju grupy jest czasem orientacji i powstawania struktury grupy. W tym stadium:
Ø Uczestnicy badają atmosferę i zapoznają się ze sobą.
Ø Uczestnicy uczą się, czego tu się od nich oczekuje, jak działa grupa i jak należy w niej funkcjonować.
Ø Ryzyko podejmowane jest tylko w niewielkim stopniu, a pierwsze prace mają charakter próbny, niezobowiązujący.
Ø Spójność grupy oraz poczucie bezpieczeństwa i zaufania stopniowo wzrastają, jeśli uczestnicy są gotowi wyrażać swoje myśli i uczucia.
Ø U wielu osób pojawia się pytanie: „Czy będę przyjęty przez grupę?” Zaczyna się proces określania swojego miejsca w strukturze grupy.
Ø Zdarza się ekspresja negatywnych emocji, co dla grupy stanowi test sprawdzający, czy wszystkie rodzaje uczuć są tu akceptowane.
Ø Centralnym zagadnieniem jest pytanie: „Zaufać czy nie?”
Ø Zdarzają się okresy ciszy, chwile skrępowania; uczestnicy szukają jakiegoś ukierunkowania, mogą dziwić się, o co tutaj właściwie chodzi.
Ø Uczestnicy podejmują osobiste decyzje: komu tutaj mogą ufać, na ile zdobędą się na otwartość, jak bezpiecznym miejscem jest grupa, kogo lubią, a kogo nie, oraz w jakim stopniu zaangażują się.
Ø Uczestnicy uczą się okazywania szacunku, empatii, akceptacji, uwagi, reagowania na siebie – umiejętności i postaw ważnych dla budowania zaufania w grupie.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY – I etap
Dla nadania kształtu grupie niezbędne jest wypełnienie przez uczestników pewnych konkretnych ról i zadań:
Ø Aktywne przyczynianie się do stworzenia klimatu zaufania.
Ø Nauczenie się wyrażania swych uczuć i myśli, szczególnie tych, które wiążą się z interakcjami w grupie.
Ø Gotowość do wyrażania dotyczących grupy obaw, nadziei, problemów, zastrzeżeń i oczekiwań.
Ø Gotowość do mówienia o sobie i swoich sprawach.
Ø Udział w tworzeniu norm grupowych.
Ø Wypracowanie konkretnych osobistych celów, które nadadzą kierunek pracy w grupie.
Ø Poznanie podstawowych zasad pracy w grupie, a w szczególności reguł funkcjonowania interpersonalnego.
Pojawić się mogą pewne problemy:
Ø Bierne oczekiwanie uczestników „aż coś się zdarzy”.
Ø Uczestnicy mogą utrzymywać w sobie nieufność i lęk wobec grupy i w ten sposób okopać się w swoim oporze.
Ø Uczestnicy mogą pozostawać dla siebie zbyt słabo znani i nieokreśleni, co utrudniać będzie znaczące interakcje.
Ø Może wytworzyć się zwyczaj udzielania rad i szybkiego „rozwiązywania problemów”.
Zadania prowadzącego – I etap
W tej fazie głównymi zadaniami prowadzącego grupę są:
Ø Danie uczestnikom podstaw do aktywnego uczestnictwa; dostarczanie im pewnych wskazań do sposobu funkcjonowania, który zwiększy szansę na stworzenie produktywnej grupy.
Ø Wypracowywanie zasad pracy w grupie i ustanowienie norm grupowych.
Ø Zapoznawanie uczestników z podstawowymi zjawiskami dotyczącymi procesu grupowego.
Ø Wspomaganie uczestników w wyrażaniu ich obaw i oczekiwań, praca na rzecz rozwoju zaufania w grupie.
Ø Modelowanie konstruktywnych zachowań.
Ø Bycie wobec uczestników otwartym i psychologiczne obecnym.
Ø Rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności za pracę grupy.
Ø Pomoc uczestnikom w określeniu przez nich konkretnych celów.
Ø Otwarte postępowanie wobec zgłaszanych przez uczestników pytań i problemów.
Ø Zapewnienie takiego stopnia ustrukturalizowania pracy, który z jednej strony zapobiegnie chaosowi, a z drugiej nie będzie wzmacniał postaw zależnościowych.
Ø Wspieranie uczestników w tym, aby dzielili się swymi myślami i odczuciami dotyczącymi zdarzeń w grupie.
Ø Uczenie podstawowych umiejętności komunikacyjnych, takich jak aktywne słuchanie i otwarte odpowiadanie innym osobom.
Ø Odczytywanie potrzeb grupy i prowadzenie pracy w taki sposób, by potrzeby te były zaspokajane.
STADIUM PRZEJŚCIOWE – II etap
Przejściowe stadium rozwoju grupy cechują przejawy leku i uruchamianie mechanizmów obronnych, co uwidacznia się w różnych formach oporu. W okresie tym uczestnicy:
Ø Obawiają się co odkryją i jak o sobie będą myśleli, jeśli zwiększą świadomość siebie, martwią się też tym, czy inni ich zaakceptują, czy raczej odrzucą.
Ø Sprawdzają prowadzącego i innych członków grupy, aby określić, w jakiej mierze grupa jest bezpiecznym miejscem.
Ø Toczą w sobie zmaganie między pragnieniem pozostania w bezpiecznym ciepełku, a chęcią podjęcia ryzyka i wyraźnego zaangażowania się.
Ø Angażują się w walkę o władzę i kontrolę nad sytuacją, a przez to wchodzą w konflikty między sobą i z prowadzącym.
Ø Obserwują prowadzącego, aby wiedzieć, czy jest on godny zaufania.
Ø Uczą się, w jaki sposób mają tu wyrażać siebie, aby inni byli gotowi ich słuchać.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY – II etap
Na tym etapie podstawowym zadaniem uczestników jest rozpoznanie i poradzenie sobie z wieloma formami zahamowań i oporu. Obejmuje to:
Ø Rozpoznawanie i wyrażanie wszelkich własnych negatywnych uczuć.
Ø Szanowanie własnych oporów, ale zarazem przepracowywanie ich.
Ø Gotowość do ujawniania i badania swych reakcji na to, co dzieje się w grupie.
Ø Gotowość do przepracowywania konfliktów zamiast unikania ich.
Niektóre z problemów, jakie w tym czasie mogą pojawić się wśród uczestników to:
Ø Część członków grupy może zostać zaszufladkowana zgodnie z „typami problemowych zachowań”, a inni sami sobie mogą przyklejać ograniczające etykietki.
Ø Uczestnicy mogą odmawiać ujawniania uporczywie utrzymujących się negatywnych uczuć, co będzie przyczyniało się do utrzymania klimatu nieufności.
Ø Jeżeli konfrontacje są w kiepski sposób prowadzone i nie dokończone, uczestnicy mogą wycofać się na pozycje obronne, a istotne problemy pozostaną ukryte.
W grupie mogą powstać kliki i podgrupy, co będzie sprzyjało temu, że negatywne odczucia będą wyrażane poza grupą, a pomijane milczeniem podczas sesji.
ZADANIA PROWADZĄCEGO – II etap
Największym wyzwaniem, wobec którego staną trenerzy w tym okresie pracy grupy, jest konieczność interweniowania w uważny, wrażliwy, stosowny do czasu i okoliczności sposób. Głównym zadaniem jest więc danie klientom takiego wsparcia i zachęty, by mogli spojrzeć wprost na swe negatywne uczucia i pojawiające się konflikty, oraz by byli w stanie zobaczyć swe opory jako przejaw mechanizmów obronnych, które maskują wewnętrzny lęk. Grupa powinna wyjść z obszaru konfliktów i konfrontacji i wejść na poziom efektywnej współpracy. Aby sprostać temu wyzwaniu, wprowadzający ma do spełnienia następujące zadania:
Ø Nauczenie uczestników, jak ważne jest rozpoznawanie sytuacji konfliktowych i gruntowne ich przepracowywanie.
Ø Towarzyszenie klientom w odkrywaniu przez nich ich własnej obronności – w zachowaniach i postawach.
Ø Uczenie członków grupy szacunku dla oporu i konstruktywnego postępowania z jego rozmaitymi przejawami.
Ø Modelowanie zachowań związanych z bezpośrednim reagowaniem na wszelkie krytyki i konfrontacje – dotyczące zarówno spraw osobistych jak i zawodowych.
Ø Uczenie się rozumienia zachowań uczestników bez przyczepiania im etykiet.
Ø Towarzyszenie klientom w osiąganiu przez nich większej autonomii i niezależności.
Ø Zachęcanie uczestników do wyrażania na bieżąco reakcji w związku ze sprawami dziejącymi się „tu i teraz” w grupie.
STADIUM KONSTRUKTYWNEJ PRACY – III ETAP
Grupę osiągającą etap konstruktywnej pracy cechuje głównie:
Ø Wysoki poziom zaufania i spójności.
Ø Otwarta komunikacja; uczestnicy wyrażają dokładnie to, czego doświadczają.
Ø Podejmowanie przez uczestników części zadań związanych z prowadzeniem grupy; interakcje między nimi są podejmowane swobodnie, nie wymagają na ogół pomocy i interwencji prowadzącego.
Ø Gotowość do odważnego ujawniania trudnych treści; ludzie chcą się odsłaniać, dają się poznać innym. Uczestnicy wnoszą na spotkania grupy osobiste tematy, które chcą lepiej zrozumieć i gruntownie omówić.
Ø Zauważanie i rozpoznawanie sytuacji konfliktowych między uczestnikami.
Ø Swobodny przepływ informacji zwrotnych; są one dawane spontaniczne, a przyjmowane w sposób nieobronny i akceptujący.
Ø Konfrontowanie bez przyklejania etykiet, sądów i ocen.
Ø Gotowość uczestników do pracy między sesjami grupy, by wypełniać zadania wynikające z sesji oraz zmieniać swe zachowania w realnym życiu.
Ø Atmosfera wsparcia dla podejmowanych przez poszczególne osoby wysiłków w kierunku zmiany; w efekcie są one gotowe odważnie próbować nowych zachowań.
Ø Klimat nadziei na to, że zmiana jest możliwa, jeżeli podejmie się odpowiednie działania; uczestnicy nie czują się bezradni.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY – III etap
Dla tego etapu pracy grupy charakterystyczne jest przepracowywanie osobistych, znaczących problemów. Aby osiągnąć to stadium, uczestnicy mają do wypełnienia pewne zadania i role:
Ø Zgłaszanie w grupie tematów i problemów, którymi chcieliby się zająć.
Ø Udzielanie informacji zwrotnych i bycie otwartym na reakcje zwrotne od innych osób.
Ø Podejmowanie zadań związanych z prowadzeniem grupy, w szczególności poprzez wyrażanie swych odczuć i opinii w związku z pracą innych osób.
Ø Gotowość do praktykowania nowych umiejętności i zachowań w codziennym życiu i dzielenie się rezultatami z grupą.
Ø Dawanie innym osobom wsparcia, inicjowanie konfrontacji i otwarte przyjmowanie konfrontacji kierowanych do siebie.
Ø Dokonywanie bieżącej oceny poziomu własnej satysfakcji z pracy w grupie, a jeśli to potrzebne – podejmowanie aktywnych starań w celu zmiany poziomu swego zaangażowania.
Niektóre z problemów, jakie mogą się wyłonić na tym etapie to:
Ø Uczestnicy mogą „zmówić się” i pracować w bezpiecznym, relaksowym i komfortowym klimacie przyjemnych interakcji, znajomych relacji, unikając przy tym inicjowania konfrontacji i wzajemnego stawiania sobie wyzwań.
Ø Uczestnicy, uzyskując w trakcie sesji znaczące rozumienie i wgląd, mogą nie widzieć potrzeby swego działania poza grupą na rzecz zmiany.
Ø Niektórzy uczestniczy mogą wycofać się w związku z lękiem spowodowanym intensywnością pracy innych osób.
ZADANIA PROWADZĄCEGO – III etap
Oto główne zadania prowadzącego na tym etapie pracy grupy:
Ø Kontynuacja modelowania pożądanych zachowań; w szczególności konstruktywnych, pełnych troski i życzliwości konfrontacji oraz bieżącego ujawniania swych reakcji wobec grupy.
Ø Dbanie o równowagę między wsparciem a konfrontacjami.
Ø Wspieranie uczestników w gotowości do podejmowania ryzyka, pomoc w przenoszeniu gotowości do zmiany na ich codzienne sytuacje życiowe.
Ø Interpretowanie, we właściwym czasie, znaczenia wzorców zachowań klientów, tak by byli oni w stanie podjąć głębszą eksplorację siebie i rozważyć alternatywne sposoby zachowań.
Ø Pomoc klientom w uważnym sprawdzaniu, czego oczekują od grupy i zachęcanie ich do wyraźnego proszenia o to, co jest im potrzebne.
Ø Znajdowanie wspólnych dla grupy tematów, co może zwiększać w niej poczucie więzi i wspólnoty, a następnie łączenie pracy kilku osób, które mają podobne problemy.
Ø Przywiązywanie wagi do stosowania w życiu wniosków z uzyskiwanego wglądu i na tej podstawie praktykowania nowych umiejętności.
Ø Promowanie zachowań, które zwiększają poziom spójności grupy.
Ø Zwracanie uwagi na rozwój i ugruntowanie norm grupowych.
Ø Stała świadomość, jakie czynniki terapeutyczne w danej grupie działają na rzecz zmiany oraz interweniowanie w taki sposób, aby pomagać uczestnikom w uzyskiwania pożądanych zmian w uczuciach, myśleniu i działaniu.
STADIUM KOŃCOWE – IV etap
W końcowym stadium grupy widoczne stają się następujące typowe zjawiska i cechy:
Ø Może pojawić się smutek i lęk w związku z realnym faktem zbliżającego się rozstania.
Ø Prawdopodobne jest, że uczestnicy zrobią krok wstecz; mogą nie intensywnie angażować się w pracę w przewidywaniu końca grupy.
Ø Członkowie grupy decydują, jakiego rodzaju działania podejmą po zakończeniu jej pracy.
Ø Pojawiający się w grupie lęk może dotyczyć zarówno rozstania z innymi uczestnikami, jak i możliwości przeniesienia do codziennego życia cennych doświadczeń z grupy.
Ø Członkowie grupy mogą mówić, jakie mają w związku ze sobą nadzieje, obawy, co ich martwi lub niepokoi.
Ø Sesje grupy mogą być częściowo przeznaczone na przygotowanie się uczestników do spotkania ze znaczącymi osobami z ich życia. Często używane są scenki, w których próbuje się bardziej efektywnie postępować z innymi ludźmi.
Ø Uczestnicy mogą zaangażować się w ocenę i podsumowanie pracy w grupie.
Ø Mogą pojawić się rozmowy o spotkaniach po zakończeniu grupy, a także o planach na przyszłość, co sprzyja zachęcania uczestników do wywiązania się z ich zamiaru dokonania zmian w życiu.
ZADANIA UCZESTNIKÓW I POTENCJALNE PROBLEMY - IV etap
Głównym zadaniem, przed jakim stają członkowie grupy w tej fazie jest utrwalenie i konsolidacja nabytych treści, oraz przygotowanie się do ich przeniesienia do świata poza grupą. Jest to czas na przyjrzenie się doświadczeniom w grupie oraz nadanie im konkretnego znaczenia i pewnych ram poznawczych. Zadaniami uczestników na tym etapie są:
Ø Radzenie sobie z rozmaitymi uczuciami wiążącymi się z rozstaniem i końcem grupy.
Ø Przygotowanie się do przeniesienia nauki z grupy do codziennego życia;
Ø Przekazywanie sobie informacji zwrotnych, które dadzą innym lepszy obraz tego, jak byli postrzegani w grupie.
Ø Domykanie się nieprzepracowanych dotąd spraw i problemów; zarówno osobistych kłopotów, z jakimi przyszli do grupy, jak i ewentualnych wątków interpersonalnych w grupie.
Ø Ocena wpływu, jaki wywarła na nim grupa.
Ø...
pthe