Wykłady.doc

Wykład 1. 7 października 2010

Rozumienie pojęcia teorii polityki

I.        Błędne rozumienie pojęcia teorii

11 błędnych rozumień wg Sztompki:

1-5 przeciwieństwa, teoria jako:

1. fałszywy obraz świata, utożsamianie teorii z niemożliwymi do zrealizowania dyrektywami działania;
2. coś przeciwstawianego doświadczeniu, wiedza niezgodna z doświadczeniem;
3. wiedza niekonkretna, abstrakcyjna;
4. przeciwieństwo wiedzy zdroworozsądkowej, wiedza potoczna;
5. przeciwieństwo wiedzy pewnej;

6-11 błędne utożsamienia teorii:

6. z historią nauki;
7. z metodologią – metodologia to sposób badania, teoria to przedmiot badania;
8. z dyrektywami metodologicznymi;
9. ze schematem pojęciowym;
10. z wiedzą opisową, opisem zjawisk, interpretacją opisu (opis nie jest teoretyczną funkcją nauki);
11. z wiedzą o rzeczach ostatecznych.

Karl Popper: nawet udowodnione twierdzenie nie przestaje być hipotezą, bo nic nie jest ostatecznie pewne, wiedza jest zmienna.

II.      Możliwości rozumienia teorii

Trzy elementy składowe teorii:

1. ogólne założenia fundamentalne o charakterze ontologicznym;
2. założenia o charakterze epistemologicznym;
3. założenia o charakterze metodologicznym.

a.       Aspekty strukturalne

Teoria – zbiór powiązanych ze sobą wyrażeń. Cechy tych wyrażeń:

·         twierdzenie teoretyczne musi mieć charakter ogólny, dotyczący klas zjawisk, a nie pojedynczych przypadków;

·         twierdzenie musi mieć postać okresu warunkowego „jeśli…, to…”;

·         musi występować systematyczność treściowa lub logiczna, usystematyzowane powiązanie treściowe i logiczne.

b.      Aspekty funkcjonalne

Teoria – twierdzenie, które realizuje określone funkcje, zbiory twierdzeń dające odpowiednie rezultaty. Funkcje rezultatów:

1. autonomiczne, wewnątrznaukowe (teoria pełni rolę w ramach jakiejś nauki):

·         Systematyzacja wiedzy;

·         Ujawnianie powiązań między zjawiskami;

·         Umożliwianie dostrzegania tych powiązań;

·         Dostarczania problemów badawczych;

·         Przeformułowywanie problemów;

·         Ułatwianie weryfikacji twierdzeń.

2. zewnętrze, instrumentalne:

·         Umożliwienie zrozumienia rzeczywistości (funkcja eksplanacyjna);

·         Zaspokajanie potrzeby przewidywania (funkcja predyktywna, prognostyczna);

·         Wykorzystanie praktyczne (funkcja praktyczna, instrumentalna).

c.       Określenia teorii

Jonathan Turner: teoria to rodzaj procesu myślowego zmierzającego do wyjaśnianie zjawisk.

Ernest Nagel: teoria empiryczna to uporządkowany zbiór zdań ogólnych zinterpretowanych w pewnej dziedzinie empirycznej, umożliwiający wyjaśnianie i przewidywanie faktów należących do tej dziedziny. Teorie w naukach społecznych umożliwiają przewidywanie.

Stefan Nowak: teorie to spójne systemy praw nauki zintegrowane wedle pewnej jednolitej zasady dla wyjaśnienia i ewentualnego przewidywania faktów należących do tej dziedziny.

Olgierd Cetwiński: teoria to usystematyzowany treściowo i formalnie zbiór warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających, tzn. wchodzących w skład eksplanansu, jako zdanie ściśle ogólne.

Schemat przewidywania

Wykład 2, 21 października 2010

d.      Warunki, które teoria powinna spełniać

·         Prawomocności – to, co wymaga odpowiedzi musi wynikać z pytania; teoria musi dawać odpowiedź na to, o co pytamy;

·         Sprawdzalności empirycznej – twierdzenia składające się na teorię muszą mieć sens empiryczny; możliwość budowania definicji operacyjnych;

·         Prawdziwości – twierdzenie musi być w dostatecznym stopniu udowodnione;

·         Zupełności pragmatycznej – odpowiedzi na pytania, na które odpowiada teoria muszą być  wyczerpujące;

·         Spójności semantycznej – teoria musi operować ujednoliconymi pojęciami; muszą odnosić się do jednego modelu pojęciowego;

·         Unifikacji – teoria musi odnosić się do innych teorii.

Nauka o polityce a teoria polityki – nauka o polityce obejmuje wiele teorii, w tym wykluczające się i niespójne. Lepsza teoria to taka, która wyjaśnia więcej przy pomocy mniejszej ilości twierdzeń.

George Homans: Przy pomocy kilku twierdzeń można wyjaśnić wszystko. Np.: człowiek dąży do otrzymywania nagród i unikania kar, a działanie jest wynikiem bilansu.

III.    Problem wielości teorii

Teorie należy traktować komplementarnie.

Karol Marks: na działania polityczne wpływa sytuacja społeczno-ekonomiczna.

Vilfredo Pareto: na działania polityczne wpływają czynniki psychologiczne.

Max Weber: działania polityczne można wyjaśnić w odniesieniu do kultury.

Wyjściem z sytuacji wielości teorii jest programowy eklektyzm (rozumowanie postmodernistyczne).

Poprzez teorie do nauki o polityce przenosi się wyniki badań innych nauk, pod warunkiem, że służą wyjaśnianiu kwestii politycznych. Pozwalają rozdzielić to, co z historii można przenieść na grunt nauki o polityce.

Nauka o polityce to inny punkt widzenia rzeczywistości, nie historyczny.

Teoria polityki nie obejmuje istotnej funkcji nauki: opisowej (idiograficznej), ponieważ opis to nie teoria.

Dyscypliny naukowe wyodrębniają przedmiot i metody. Politologię wyodrębnia brak konkretnej metody. Politologia posługuje się metodami historycznymi, obserwacją, porównaniem oraz metodami zaczerpniętymi z innych nauk.

Nauka może zostać wyodrębniona, gdy jest zdolna do tworzenia teorii, wyjaśniania jakiegoś wycinka rzeczywistości.

Teoria jako wiedza wyjaśniająca rzeczywistość polityczną

I.        Funkcja wyjaśniająca teorii

Wyjaśnianie polega na pokazaniu przyczyn; łańcucha przyczynowo-skutkowego.

Wyjaśnianie przyczynowo-skutkowe

Przyczyna – ogół zdarzeń i stanów rzeczy składających się na warunki wystarczające odpowiedniemu skutkowi i będące tego warunku koniecznym składnikiem.

Rodzaje łańcuchów przyczynowo-skutkowych:

1. B → Z zjawisko B powoduje skutek Z (rzadko)

2. B ˄ A → Z zjawisko B jest konieczne, ale niewystarczające (częściej)

3. B → Z, A → Z skutek Z może być spowodowany zarówno przez zjawisko B jak i A(rzadko)

4. (B Δ D) ˅ A → Z zjawisko B jest sprzyjające; nie wystarcza, ale nie jest też konieczne

Wielość wyjaśnień:

·         Badacze powołują się na przyczyny bezpośrednie i pośrednie;

·         Przyczyny są częścią warunku wystarczającego (rodzaj 4);

·         Sytuacje, w których jednocześnie zaszły różne przyczyny wystarczające (rodzaj 3);

·         Różnice w rozumieniu pojęć.

Wyjaśnianie genetyczne – odwoływanie się do odległych przyczyn, innego okresu. Pomija szereg ogniw, jest niekompletne, podatne na zakłócenia.

Pozytywizm: nie da się mówić o przyczynach i skutkach, bo nie można zaobserwować związku; zawsze jest to tylko interpretacja. Można formułować wyłącznie twierdzenia o współwystępowaniu lub następstwie zjawisk.

Wyjaśnianie teleologiczne – odwoływanie się do celu lub skutku.

Wyjaśnienie funkcjonalne – odwoływanie się do funkcjonalnego lub dysfunkcjonalnego charakteru zjawiska.

Wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne – prawo ogólne ma charakter prawa probabilistycznego (statystycznego); nie jest to prawo bezwyjątkowe. Schemat nomologiczno-dedukcyjny jest złożony; praw może być kilka.

II.      Pozostałe funkcje

·         Funkcja prognostyczna – schemat przewidywania jest taki sam jak wyjaśnienie.

Eksplanans: 1. Jeżeli zajdzie zjawisko A to zajdzie Z; 2. Założenie, że zjawisko A zaszło

Eskplanandum: Zajdzie Z

Sposoby przewidywania:

1. Ekstrapolacja trendów – założenie, że to, co wydarzyło się w przeszłości będzie trwało w przyszłości;

2. W oparciu o znajomość planów i celów – założenie, że ludzie będą dążyć do realizacji celów;

3. Założenie, że pewne wartości, normy, wzory działania i środki będą względnie trwałe.

Prognozy samorealizujące się – wskazują na to, że ludzie pod wpływem prognozy podejmują takie działania, jakich by nie podjęli bez znajomości jej. Prognoza jest fałszywa w momencie wypowiedzenia, następuje działanie i w jego wyniku prognoza okazuje się prawdziwa.

Prognozy samounicestwiające się – prognoza w momencie wypowiedzenia jest prawdziwa, następuje działanie, w efekcie którego prognoza nie sprawdza się.

·         Funkcja praktyczna – upublicznianie wyników badań wpływa na podejmowane działania.

Wykład 3, 28 października 2010

III.    Podstawowe spory metodologiczne

a)      Spór o przedmiot

1. 1. Płaszczyzna ontologiczna – co jest ostatecznym składnikiem społeczeństwa:

·   Pojedyncze jednostki;

·   ...