1. Cel pracy 1
2. Słowo wstępne 1
3. PODSTAWY NAUKI O BEZPIECZEŃSTWIE – MODEL M – T – E 3
4. Podstawowe pojęcia i określenia 5
5. Główne przyczyny powstawania wypadków 11
5.1 Przyczyny wypadków wg GUS 11
5.2 Dane statystyczne w odniesieniu do wypadków przy pracy 15
5.3 Dane statystyczne w odniesieniu do awarii procesowych 17
6. Koszty wypadków 19
7. Charakterystyka zagrożeń i przebieg awarii 26
7.1 Czynniki mające wpływ na powstanie awarii 26
7.2 Mechanizm powstania awarii 28
7.3 Źródła wypływów 32
7.4 Efekty fizyczne zagrożeń chemicznych 34
7.4.1 Eksplozje 34
7.4.2 Pożary 35
7.4.3 Skażenia toksyczne 38
8. Ocena przyczyn i skutków wypadków 41
8.1 Metody proaktywne oceny przyczyn i skutków wypadków 42
8.1.1. Listy kontrolne 43
8.1.2 Klasyfikacje 44
8.1.3 Metoda DOW Index 45
8.1.4 Metoda MOND Index 46
8.1.5 Wstępna analiza zagrożeń PHA 47
8.1.6 Analiza „Co będzie jeśli” czyli „What If” 49
8.1.7 Studium zagrożeń i zdolności operacyjnych - HAZOP 50
8.1.8 Analiza „uszkodzenie – skutek” (FMEA) 53
8.1.9 Analiza drzewa błędów (FTA – Fault Tree Analysis) 55
8.1.10 Analiza drzewa zdarzeń – ETA (Event Tree Analysis) 58
8.1.11 Analiza przyczyn i skutków - CCA 60
8.1.12 Analiza błędu ludzkiego – HRA (Human Reliability Analysis) 62
8.2 Metody reaktywne oceny przyczyn i skutków wypadków 65
8.2.1 Model przepływu energii 66
8.2.2 Metoda STEP 68
8.2.3 Technika odchyleń 69
8.2.4 Model TOL 70
8.2.5 Model MORT 70
8.2.6 Diagram zdarzeń i przyczyn – E&CF 77
8.2.7 Metoda „anatomii wypadku” - AAM 78
8.2.8 Metoda JSA 80
8.2.9 Metoda rozwoju wypadku i barier - AEB 81
9. Wnioski 81
10. Przypadek studialny – wybuch gazu w PPHU „Gaz-Lux” S.C. na terenie bazy CPN w miejscowości Uroczysko Cygan. 82
WERSJA AKTUALNA NA DZIEŃ 27.07.2002 – późniejszych zmian w tej części nie było
dodatkowo część analityczna
Celem pracy jest przedstawienie głównych czynników powodujących zagrożenia w środowisku pracy a także techniki analityczne stosowanie do ograniczenia częstości ich występowania lub minimalizacji skutków.
Od zarania wieków człowiek ma do czynienia z wypadkami i katastrofami, w wyniku których zostały poniesione ogromne straty ludzkie, materialne bądź środowiskowe, bez względu na źródło pochodzenia zagrożeń, które je powodują. Mogły one pochodzić od zagrożeń naturalnych (określane potocznie jako siła wyższa) lub być przyczyną działalności człowieka, zwłaszcza u schyłku XX wieku, w którym odnotowuje się gwałtowny rozwój techniki i technologii. Nie trudno sobie wyobrazić awarię lub wypadek zagrażający życiu czy zdrowiu ludzi i środowisku naturalnemu. Takich katastrof – bo w przypadku bardzo poważnego skażenia środowiska czy śmierci wielu ludzi trzeba mówić o katastrofie – zdarzyło się w ostatnich kilkudziesięciu latach niepokojąco dużo. Szczególnie dotyczy to zakładów chemicznych wytwarzających lub przetwarzających duże ilości substancji niebezpiecznych.
Podczas analizy przyczyn wypadków i katastrof przemysłowych i porównywaniu ich do siebie nierzadko dochodzono do wniosku, że można było ich uniknąć a przynajmniej maksymalnie zminimalizować skutki. Często bowiem systemy ostrzegawcze sygnalizowały zagrożenie awarią i dopiero w toku analizy przyczyn katastrofy okazywało się, że alarmowały one o niespełnieniu jednego lub kilku podstawowych wymogów bezpieczeństwa, a co się z tym wiąże – zagrożenie mogło być w porę rozpoznane i zażegnane. W takim wypadku należało bowiem podjąć odpowiednie kroki dla zapobieżenia awarii i powstaniu strat.
Tak więc człowiek dostosował się do współistnienia z zagrożeniem i tolerowania go a także nauczył się zapobiegania powstawania strat, które miały nie tylko charakter materialny ale i społeczny. Były one zbyt duże aby je lekceważyć: przerwy w produkcji, zwolnienia pracowników jako zdrowotny skutek wypadku, koszty związane z naprawą sprzętu, zakupem nowych urządzeń, wypłacaniem odszkodowań itd.
W ten sposób bezpieczeństwo stało się podstawowym parametrem operacyjnym, którego spełnienie decyduje o prowadzeniu działalności przemysłowej. Dlatego też wprowadzono szereg działań natury legislacyjnej, prawnej a także naukowo – technicznej aby już na etapie projektowania i konstrukcji zapobiegać powstawaniu wypadków.
Realizacja tej polityki była możliwa tylko dzięki świadomości, iż problemy bezpieczeństwa w różnych obszarach techniki i technologii mają różny charakter i mogą być opisywane w jednakowy sposób. Powstała więc nowa dziedzina nauki zwana nauką o bezpieczeństwie.
Rys. . Schemat wzajemnego powiązania różnych nauk o pracy i innych, które dają największy wkład do wykrywania zagrożeń i ukształtowania warunków pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podstawą nauki o bezpieczeństwie jest stworzenie systemu, w którego skład wchodzi człowiek (M), technika (T) oraz środowisko (E) i występują wzajemne oddziaływania na siebie tych elementów. Jak w każdym systemie, oddziaływania takie mogą przynosić zarówno pozytywne skutki jak i straty. Nauka o bezpieczeństwie zwana również nauką o zapobieganiu stratom, zajmuje się właśnie stratami, które powstają właśnie na skutek niepożądanych zdarzeń w systemie M – T – E. Zdarzenia takie, zwane zdarzeniami wypadkowymi przynoszą negatywne skutki zarówno dla człowieka w postaci urazów i chorób zawodowych, jak i dla samej techniki, zwane uszkodzeniami oraz dla środowiska, prowadząc do jego degradacji.
Rys. . Schemat systemu M. – T – E
Środowisko (E) obejmuje istotne dla człowieka tzw. otoczenie, oznaczające materialne i społeczne środowisko pracy oraz stanowisko pracy i jest charakterystyczne dla bezpieczeństwa zawodowego w miejscu pracy, natomiast tzw. środowisko życia oraz środowisko naturalne jest charakterystyczne dla bezpieczeństwa procesowego. Pod względem funkcjonalnym środowisko z jednej strony wpływa na bezpieczeństwo techniki, np. poprzez oddziaływanie na stan psychofizyczny człowieka – operatora, zaś z drugiej strony jest odbiornikiem negatywnych skutków jej istnienia, szczególnie w przypadku awarii i katastrof środowiskowych.
Negatywne skutki powstające w systemie M - T - E pojawiające się w postaci strat ludzkich, środowiskowych oraz w samej technice, występują we wszystkich fazach cyklu życia produktów techniki i są one nie do uniknięcia. Można jednak wpływać na częstość ich występowania jak i na rozmiar i rodzaj skutków, dokonując odpowiedniej analizy ryzyka w celu zidentyfikowania możliwie wszystkich potencjalnych zagrożeń, występujących w danej działalności, prawdopodobieństwa ich wystąpienia oraz strat, jakie z tego tytułu mogą powstać.
Ocenę niepożądanych zdarzeń można rozpatrywać z punktu widzenia skutków lub przyczyn ich powstania. Metoda polegająca na analizie skutków jest metodą tradycyjną i zwana jest metodą reaktywną lub retrospektywną. Obejmuje ona wszelkie zagadnienia związane z analizą powypadkową i proponuje zalecenia do poprawy bezpieczeństwa i analizuje straty po ich wystąpieniu. Analiza potencjalnych przyczyn powstawania awarii lub wypadków zwana jest oceną ryzyka i jest metodą proaktywną lub prospektywną i jej celem jest przewidzenie wystąpienia ryzyka, zanim się ono wydarzy.
Zarówno ocena ryzyka jak i analiza wypadków stanowią ważne elementy składowe w zarządzaniu bezpieczeństwem. Bowiem wiedza przyczynach powstania wypadków oraz analiza ich skutków pozwala niejednokrotnie uniknąć podobnych, niepożądanych zdarzeń w przyszłości. Wiedza ta pozwala na wprowadzenie zmian w procedurach technologicznych, projektach instalacji, i urządzeń, w systemach szkolenia pracowników.
Bezpieczeństwo – brak możliwości powstawania strat.
Strata – nieuzasadniona, a zatem możliwa do uniknięcia część kosztów działania określonego systemu M-T-E w świetle znanych i dostępnych rozwiązań techniczno – organizacyjnych i wyrażona w dowolnych jednostkach finansowych. Wyróżnia się;
· straty ciągłe – występujące nieustannie w toku proces produkcyjnego]
· straty chwilowe – występujące w sposób nagły, incydentalny, są związane z jednoczesnym występowaniem zagrożeń oraz czynników aktywujących te zagrożenia.
Ryzyko – możliwość powstawania strat wyrażona przez prawdopodobieństwo występowania określonego rodzaju skutków w określonym czasie.
Zagrożenie – inherentna właściwość natury fizycznej, chemicznej czy biologicznej danej substancji, urządzenia lub sytuacji, zdolna do spowodowania strat; charakteryzuje się określonym potencjałem zagrożenia, tzw. czynnikiem. Jest to rozwijająca się sytuacja przedwypadkowa.
Zagrożenie potencjalnie wypadkowe jest to stan w rzeczy w obszarze techniki, technologii, organizacji czynności i zachowania się człowieka, sił przyrody, reakcji fizykochemicznych, czynnika inicjującego, które stanowią potencjalną możliwość powstania wypadku. Zagrożenie to może trwać bardzo długo, nie powodując wypadku urazowego.
Wyróżnia się następujące zagrożenie wypadkowe:
· w stanie biernym – zdarzenie potencjalne – gdy nie ma przesłanek do podejrzewania i wykrycia możliwości powstania wypadku,
· w stanie aktywnym – każde zagrożenie, które w każdej chwili może zostać zaktywizowane,
· dynamicznie zmieniające się w czasie, bez bezpośredniego działania człowieka – trudne do zauważenia, ale możliwe do wcześniejszego wykrycia, zanim zdarzy się wypadek.
Wyżej wymienione stany zdarzeń wypadkowe nie są stałe, stabilne, mogą się zmieniać i przechodzić jedne w drugie.
Z punktu widzenia pochodzenia danego zagrożenia możemy wyróżnić:
· zagrożenia naturalne – trzęsienia ziemi, tajfuny, powodzie – są trudne do przewidzenia i powodują niepożądane a nawet katastrofalne skutki
· zagrożenia technologiczne – związane z działalnością ludzką – ściśle powiązane z rodzajem produkcji/przemysłu, stosowanymi substancjami i procesami, rodzajami aparatury i wyposażenia oraz innymi uwarunkowaniami lokalnymi.
W ramach zagrożeń technologicznych można wyodrębnić dwie grupy:
· zagrożenia nadzwyczajne – związane z masowym wypływem materiału niebezpiecznego stwarzającego zagrożenia toksyczne i pożarowo – wybuchowe o groźnych skutkach natychmiastowych lub opóźnionych dla ludzi, środowiska i mienia, natychmiastowe lub opóźnione na terenie i/lub poza terenem jednostki organizacyjnej (zakładu/instalacji)
· zagrożenia ogólne – spotykane we wszystkich branżach przemysłowych związane z typowymi wypadkami przy pracy w związku z obsługą i konserwacją maszyn i narzędzi pracy, stosowaniem elektryczności i innych czynników energetycznych, oddziaływaniem czynników fizycznych i chemicznych środowiska pracy oraz stosowaniem określonych metod organizacji pracy
Zagrożenia naturalne
Zagrożenia technologiczne
...
inzynieria.biomedyczna