19 . POLITYKA SPOŁECZNA
Źródłem polityk społecznej są kwestie społeczne (np. w XIX wieku wystąpiła kwestia robotnicza, lecz mogą być też również kwestie płac, ochrony zdrowia, edukacyjne i dochodowe). Nie każdy problem społeczny jest kwestią społeczną.
Definicja prof. Jana Danieckiego:
Kwestia społeczna – problem o najwyższym stopniu dotkliwości dla szerokich rzesz społecznych (co najmniej kilkaset osób), który generuje sytuacje krytyczne w życiu jednostek i zbiorowości, powodując zarazem trwałe zakłócenia w funkcjonowaniu państwa. Kwestii społecznych nie da się usunąć bez aktywności państwa.
Kwestie społeczne mogą mieć dwojaki zakres:
1. Kwestie przedmiotowe – powstają w wyniku nie zaspokojenia jakiejś potrzeby.
2. Kwestie podmiotowe – powstają, gdy występuje stan niezaspokojenia różnych potrzeb w stosunku do jakiejś grupy społecznej. (np. kwestia ludzi starszych, ludności wiejskiej, niepełnosprawnych, rodzin, mniejszości narodowych czy religijnych).
Dualne pojmowanie polityki społecznej:
1. Jako nauka – musi zdiagnozować kwestie społeczne, musi je opisać, wyjaśnić dlaczego powstają i jak je rozwiązać.
2. Jako działalność – działalność prowadzona przez państwo oraz samorządy terytorialne.
Polityka społeczna – (w ujęciu współczesnym) to działalność państwa, samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych, zmierzające do kształtowania: ogólnych warunków pracy i bytu ludności, struktur społecznych, stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej sprzyjających zaspakajaniu potrzeb społecznych na dobrym poziomie.
Poziom zatrudnienia = liczba zatrudnionych
W Polsce jest ok. 13mln. ludzi zatrudnionych a ok. 24mln. w wieku produkcyjnym.
Wiek produkcyjny:
· kobiety: 18 – 59 lat
· mężczyźni 18 – 64 lat
Stopa zatrudnienia = [liczba osób zatrudnionych]/[liczba osób w wieku produkcyjnym]x100 %
W Polsce stopa zatrudnienia wynosi 57%.
Kraje o najwyższej stopie zatrudnienia:
Szwajcaria 90,8%
Norwegia 88,9%
Dania 87,2%
USA 84,2%
Szwecja 83,1%
Wielka Brytania 81,7%
Ok. 40% ludzi pozostaje bez zatrudnienia. Są wśród nich:
· studenci i uczący się,
· pozostający na zasiłku,
· bezrobotni,
· ludzie na wcześniejszych emeryturach,
· część niepełnosprawnych (jest ich 5,5mln. a pracuje ok. 400tys.),
· ukryte bezrobocie na wsi.
Jest to zjawisko dezaktywacji społeczeństwa polskiego i marnotrawienie zasobów krajowych, gdyż ludzie ci nie tworzą produktu krajowego, a ponadto pobierają świadczenia od państwa.
Polityka zatrudnienia w okresie transformacji:
1. Ustawa z dnia 29-12-1989roku O zatrudnieniu – po raz pierwszy zdefiniowano pojęcie bezrobocia.
2. Ustawa z dnia 16-10-1991roku O zatrudnieniu i bezrobociu – starano się wprowadzić rozwiązania służące łagodzeniu skutków bezrobocia oraz ograniczeniu jego rozmiarów.
3. Ustawa z dnia 14-12-1994 O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu – nie wprowadzała żadnych radykalnych zmian.
4. Ustawa z dnia 20-04-2004 O promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Struktura zatrudnienia:
W Polsce w Europie
- sektor rolniczy* 27% 5%
- sektor przemysłowy 27% 30 – 35%
- sektor usługowy 44% 65 – 75%
*sektor rolniczy = rolnictwo, łowiectwo, rybołówstwo
Przyczyny bezrobocia:
A. Obiektywne – niezależne od sytuacji w kraju.
B. Charakterystyczne – dotycząc tylko Polski:
· Osłabienie tempa wzrostu gospodarczego i zarysowanie się coraz silniejszych tendencji stagnacyjnych,
· Wyż demograficzny,
· Wygasanie klauzul ochronnych w dziedzinie zatrudnienia,
· Zwolnienia grupowe,
· Dążenie przedsiębiorstw do obniżania kosztów pracy,
· Niedopasowanie strukturalne podaży i popytu na rynku pracy.
Stopa bezrobocia = [liczba osób bezrobotnych]/[liczba osób w wieku produkcyjnym] x 100%
Zmiany w poziomie bezrobocia po 1990 roku:
Od I 1990 roku (bezrobocie 0,3%) do VII 1994 (16,9%) wzrost bezrobocia, przyczyny to przede wszystkim zwolnienia grupowe oraz likwidacja nierentownych zakładów pracy.
Od VII 1994 do VIII 1998 (9,5%) spadek spowodowany wzrostem gospodarczym.
Od VIII 1998 do 2004 (ponad 20%) bezrobocie cały czas wzrasta.
Cechy bezrobocia:
· Sezonowość zjawiska,
· Zróżnicowanie terytorialne w przekroju wojewódzkim i powiatowym,
· Trudna sytuacja młodzieży i absolwentów, wynikająca często z niechęci pracodawców do zatrudnienia osób nie mających stażu pracy, mimo posiadania odpowiednich kwalifikacji,
· Wysokie bezrobocie na wsi,
· Trudność w znalezieniu pracy przez osoby po 50 roku życia,
· Wysoki poziom bezrobocia długookresowego,
· Niski poziom wykształcenia i brak kwalifikacji.
Rodzaje bezrobocia:
a) Tradycyjne – wynika z naturalnej płynności pracowników, w gospodarce zawsze występuje pewna liczba osób zmieniających pracę i pozostająca w związku z tym krótkookresowo bez zatrudnienia.
b) Strukturalne – jest wynikiem upadku jednych a rozwoju drugich branż i gałęzi. Występuje wówczas, gdy nierównowaga na rynku pracy jest efektem niedopasowania struktury podaży pracy (głównie pod względem kwalifikacji, wykształcenia, zawodu, miejsca zamieszkania) i struktury popytu na pracę.
c) Technologiczne – związane jest z zastępowaniem pracy żywej praca uprzedmiotowioną (wdrażanie postępu technicznego i technologicznego).
d) Koniunkturalne – spowodowane jest wahaniami koniunktury gospodarczej. Zatrudnienie osiąga najwyższy poziom w fazie rozkwitu, a najmniejszy w fazie kryzysu.
e) Sezonowe – wynika z sezonowości zapotrzebowania na pracę w gałęziach gospodarki, których działalność jest uzależniona od pór roku.
Skutki bezrobocia:
1. Pozytywne:
- sprzyja mobilności zawodowej i przestrzennej,
- wyzwala konkurencje pomiędzy poszukującymi pracy,
- obniża nadmierną fluktuację zatrudnionych,
- podnosi poszanowanie i dyscyplinę pracy,
- przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia ukrytego umożliwiając racjonalizację struktury zatrudnienia,
- osłabia presję na wzrost płac.
2. Negatywne
- marnotrawstwo istniejących w gospodarce zasobów pracy,
- obniżenie dochodu społeczeństwa,
- obciążenie budżetu państwa spowodowane wypłata zasiłków dla bezrobotnych, wydatkami na ich szkolenie, pożyczkami dla bezrobotnych, pracami interwencyjnymi, robotami publicznymi, wydatkami z pomocy społecznej oraz utrzymaniem instytucji obsługujących osoby bezrobotne,
- skutki psychospołeczne (np. wzrost konfliktów w rodzinie, osłabienie więzi społecznych, stresy związane z degradacją pozycji społecznej, negatywne zmiany w sferze psychicznej, utrata tożsamości apatia, frustracja),
- Skutki zdrowotne (np. większa podatność na choroby, wyższa umieralność),
- Narastanie zjawisk patologii społecznej,
- Wzrost napięć politycznych i konfliktów społecznych,
- Emigracja osób nie mogących znaleźć zatrudnienia w kraju.
Specyfika polskiego bezrobocia (cechy):
- ludzie młodzi (do 34 roku życia),
- duży procent bezrobotnych kobiet (w 1997 60% ogółu),
- dominacja wśród bezrobotnych osób z podstawowym wykształceniem lub zasadniczym zawodowym,
- bezrobocie długotrwałe (powyżej 1 roku),
- zróżnicowanie przestrzenne – tereny z najwyższym bezrobociem to:
+ północno-wschodnie obszary rolnicze,
+ województwa dolnośląskie, łódzkie – obszary uprzemysłowione lecz z przemysłem przestarzałym.
W końcu 2000 roku najwyższe stopy bezrobocia notowano w:
* warmińsko-mazurskim 24,5%
* zachodniopomorskim 20,5%
* lubuskim 20,5%
* kujawsko-pomorskim 19,4%
Najniższa stopa bezrobocia występowała w:
* mazowieckim 11,1%
* małopolskim 11,9%
* wielkopolskim 12,3%
*śląskim 12,8%
...
politycznie