RTĘĆ
Źródła emisji : przemysł elektrotechniczny, elektrochemiczny, papierniczy, farmaceutyczny, produkcja pestycydów, spalanie węgla i odpadów komunalnych.
Rtęć jest jedynym metalem , który warunkach normalnych ma postać ciekłą ( temp. topnienia -38°C ) prężność jej par w tych warunkach jest stosunkowo wysoka, po rozlaniu rtęci w pomieszczeniu szybko może dojść do wystąpienia wysokich, toksycznych stężeń par rtęci w powietrzu.
Związki nieorganiczne rtęci to głównie chlorki, azotany i siarczany. Sole rtęciawe Hg+ (trudniej rozpuszczalne w wodzie, słabiej się wchłanią), są mniej toksyczne niż sole rtęciowe (Hg2+).
Związki organiczne – b. toksyczne, np. związki alkilortęciowe (metylek rtęci).
Rtęć i jej związki do organizmu człowieka dostają się za pośrednictwem układu oddechowego, pokarmowego i skórę.
Stężenie rtęci w powietrzu atmosferycznym nieskażonym - kilka ng/ m3,
w miastach uprzemysłowionych - ok. 50 ng/ m3
w miejscach zagrożeń (np. w kopalniach rud rtęci) – ok. 5mg/ m3
w produktach żywnościowych - od kilku do ok. 50 mg/kg produktu, z tego znaczna część w postaci bardzo toksycznych związków metylortęciowych.
Wchłanianie związków np. alkilortęciowych z przewodu pokarmowego wynosi ok. 95%, a nieorganicznych połączeń rtęci ok. 7%.
Narządem, który kumuluje najwięcej rtęci są nerki niezależnie od postaci metalu pobieranego przez organizm.
Zawartość Hg we włosach jest proporcjonalna do zawartości we krwi - włosy są skutecznym indykatorem zagrożenia zdrowia.
Przy zawartość rtęci we włosach – 50-100μg/g ( we krwi – 200-300 ng) – występują pierwsze objawy toksyczne ( parestezje)
Rtęć reaguje z grupami – SH białek, zakłóca prawie wszystkie reakcje enzymatyczne i syntezę białka. W nerkach rtęć jest wiązana przez metalotioneinę.
SOLE NIEORGANICZNE RTĘCI
Przedostają się do organizmu człowieka głównie przez układ pokarmowy, a także przez skórę.
Po zresorbowaniu jon rtęciowy Hg +2 wiąże się z grupami –SH białek osocza i hemoglobiny. Jony te nie przenikają bariery krew-mózg, ani bariery łożyska.
Głównym narządem retencji są nerki. W chronicznym zatruciu solami rtęci dochodzi przede wszystkim do uszkodzenia tego narządu.
Występują także takie objawy jak: wzrost wydzielania śliny, zmiany zapalne dziąseł z czarną obwódką wokół zębów, zmiany na skórze (wypryski, owrzodzenia), obrzęki, bezsenność, utrata włosów.
W warunkach przemysłowych główną przyczyną zatruć jest wchłanianie par rtęci metalicznej przez drogi oddechowe. Pary te szybko i dużą wydajnością resorbują się przez pęcherzyki płucne.
Z przewodu pokarmowego rtęć metaliczna resorbuje się w znikomych ilościach.
Po przedostaniu się do strumienia krwi Hg0 utlenia się w krwinkach do Hg +2. Proces ten jest jednak niecałkowity i pewna ilość rtęci elementarnej pozostaje we krwi.
Rtęć elementarna (Hg0 ) przenika przez barierę mózgowo rdzeniową i barierę łożyska powodując odkładanie się rtęci w mózgu i tkankach płodu.
Przy zatruciu ostrym parami rtęci występują w płucach odczyny zapalne oraz zaburzenia ze strony układu nerwowego (wzmożona pobudliwość).
W przewlekłych zatruciach parami rtęci głównym narządem krytycznym jest ośrodkowy układ nerwowy.
Występują takie objawy jak: osłabienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, utrata wagi, zmiany zachowania, pobudzenie, depresja, drżenie kończyn, wzmożony ślinotok.
Rtęć przyjęta w postaci par ma okres półtrwania od kilku dni do kilkunastu miesięcy w zależności od narządu, najdłużej zalega w mózgu (okres półtrwania wynosi ponad rok) następnie w nerkach i jądrach.
Wydala się w formie jonów Hg +2 z kałem, moczem, potem i łzami. Pary rtęci metalicznej wykrywane są w powietrzu wydychanym, ale w znikomych ilościach.
ORGANICZNE POŁĄCZENIA RTĘCI
Przenikają do organizmu głównie przez układ pokarmowy, także przez oddechowy i skórę.
Związki alkilortęciowe gromadzą się w mózgu z dużą wydajnością. Stosunek stężeń metylortęci w mózgu do stężenia we krwi wynosi jak 5:1. Związki te są dobrze rozpuszczalne w lipidach i dlatego łatwo przenikają przez barierę krew – mózg i barierę łożyska.
Związki metylortęciowe były przyczyną kilku epidemii na świecie wśród ludzi spożywających ryby z wód skażonych związkami rtęci (Japonia, zatoka Minamata i Niigata), oraz pieczywo wypiekane z ziarna siewnego zaprawionego fungicydem metylortęciowym ( Irak).
CHOROBA MINAMATA
Pierwsze objawy ostrego zatrucia zw. metylortęciowymi : drętwienie warg, języka, mrowienia kończyn, drgawki, porażenia nerwów, uszkodzenia wzroku i nerek (wielomocz, białko i krwiomocz). Skutki późniejsze związane ze wzrostem stężenia rtęci w mózgu i dalszymi uszkodzeniami oun to postępujący bezwład ruchowy, zaburzenia mowy, słuchu , śmierć.
Gdy do zatrucia dochodzi w czasie rozwoju prenatalnego obserwowane są daleko posunięte zmiany mózgowe takie jak: niedorozwój mózgu, opóźnienie w rozwoju, paraliż kończyn, drgawki, niedorozwój narządu wzroku i słuchu.
Zatrucie organicznymi związkami rtęci zaraz po urodzeniu również powoduje zmiany patologiczne w mózgu m.in. w postaci degeneracji neuronów i zaniku kory mózgowej. Obserwuje się niezborność ruchów, zaburzenia czucia, słuchu, wzroku, drgawki kloniczne.
Zatrucie w dzieciństwie powoduje niedorozwój umysłowy i zaburzenia psychiczne. Dziecko jest nadpobudliwe, ma zmienne nastroje, cierpi na bezsenność, bóle głowy i kończyn, jest osłabione, występuje ślinotok.
Gdy zatruciu ulega człowiek dorosły obserwuje się przede wszystkim zaburzenia czynnościowe - bezwład ruchowy, niezborność i drżenie palców, później rąk, ramion, głowy, nóg, drętwienie warg i języka, mrowienie kończyn, zaburzenia mowy, słuchu, wzroku.
Związki metylortęciowe powodują zaburzenia w podziałach komórkowych (zakłócenia w wykształcaniu wrzeciona podziałowego, pękanie chromosomów), zaburzenia organo i histogenezy. Dawki metylku rtęci nieszkodliwe dla matki mogą już uszkadzać mózgowie płodu.
Zmiany w materiale genetycznym komórki uważa się za podstawowe przyczyny zwyrodnień fizycznych i innych zaburzeń w organizmie.
garnier101