PAUZANIASZ W�DR�WKA PO HELLADZIE KSI�GI VIII, IX, X EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL MAIL: HISTORIAN@Z.PL MMIII � SPIS TRE�CI: - KSI�GA VIII � ARKADIA - KSI�GA IX � BEOCJA - KSI�GA X - FOKIDA KSI�GA VIII Arkadia ROZDZIA� I 1 Cz�� Arkadii granicz�c� z Argolid� zajmuje ludno�� Tegei i Mantynei. W ten spos�b ludno�� tych miast i reszta Arkad�w zamieszkuje ca�� �rodkow� cz�� Peloponezu2. Nasad� Istmu zajmuje bowiem ludno�� Koryntu. S�siadami Koryntu s� od strony morza mieszka�cy Epidauros. Wzd�u� obszaru Epidauros, Trojdzeny, Hermionu i nadbrze�nej cz�ci Argolidy ci�gnie si� Zatoka Argolidzka. Z Argolid� granicz� s�siedzi Lacedemonu. Z nimi z kolei Mesenia, kt�ra schodzi do morza portami Motony, Pylos i Kyparysj�w. 2 Od strony portu Lechajonu s�siadami Koryntu s� Sykio�czycy - ostatni przedstawiciele Argolidy w tym kierunku. Za Sykionem s� ju� Achajowie, zajmuj�cy brzeg morski. Drugi koniec Peloponezu, le��cy naprzeciw Wysp Echinadzkich, zamieszkuj� Elejczycy. Cz�� Elidy od strony Olimpii i uj�cia Alfejosu graniczy z Meseni�. Od strony Achai Elida si�ga do Dyme. 3 Wszystkie tu wspomniane ludy maj� dost�p do morza. Tylko Arkadowie, mieszkaj�cy w �r�dl�dziu, s� od niego odci�ci. Dlatego Homer powiada, �e przybyli oni pod Troj� na statkach po�yczonych od Agamemnona, a nie na w�asnych okr�tach3. 4 Wedle tradycji arkadyjskiej4 pierwszym mieszka�cem tej ziemi by� Pelazgos. Prawdopodobnie nie nale�y tego rozumie� w ten spos�b, �e by� mieszka�cem jedynym, lecz �e byli z nim jeszcze inni. Bo przecie� kim mia�by rz�dzi�? Lecz przewy�- 1 �sma ksi�ga Pauzaniasza jest jedn� z najlepiej zachowanych i po �Elidzie" (ksi�gi V� VI) najobszerniejsz� cz�ci� dzie�a po�wiecon� opisowi jednej krainy. Do zawartych w niej opis�w odwo�uje si� cz�sto autor w innych cz�ciach dzie�a, nazywaj�c t� ksi�g� najcz�ciej �Opowiadaniem arkadyjskim" (logos arkadikos) por. IV 29, 12: V 15. 4: VI 2, 4; VII 8. 6. 2 Pauzaniasz w ten spos�b chce zaznaczy�, �e Arkadia jest wyj�tkow� w Grecji krain� ze wzgl�du na brak bezpo�redniego dost�pu do morza. 3 Por. Iliada II 612 i n. 4 Po dok�adnym okre�leniu granic Arkadii Pauzaniasz daje szerokie wprowadzenie w dzieje mieszka�c�w tej krainy a� do epoki hellenistycznej (do 6, 3), najwi�cej miejsca po�wi�caj�c mitycznym czasom kr�lewskim (do 5, 3). Opiera si� tu najprawdopodobniej na genealogii Ferekidesa � por. Diodor I 13. sza� innych wzrostem, si��, urod�, rozumem. Z tego w�a�nie powodu - jak mi si� wydaje - zosta� przez nich wybrany na kr�la. A Azjos5 tak o nim napisa�: Czarna ziemica wyda�a bogom r�wnego Pelazga po�r�d wierch�w lesistych, aby r�d ludzki zaistnia�. 5 Pelazgos, obj�wszy w�adz� kr�lewsk�, wpad� zaraz na pomys� budowy chat, �eby ludzie nie dr�eli z zimna, nie mokli na deszczu, nie cierpieli od skwaru. On to by� wynalazc� chiton�w z owczych sk�r, kt�rych do dzi� u�ywa uboga ludno�� na Eubei i w Fokidzie. Odzwyczai� ludzi od �ywienia si� zielonymi li��mi, traw� i korzeniami, nie tylko niezdatnymi do spo�ycia, ale nieraz wr�cz zab�jczymi. 6 Wprowadzi� jako po�ywienie owoce d�b�w, ale nie wszystkich, tylko �o��dzi d�bu jadalnego. Spos�b od�ywiania wprowadzony przez Pelazgosa stosowali niekt�rzy tak d�ugo, a� Pytia, nie pozwalaj�c Lacedemo�czykom naruszy� stanu posiadania Arkad�w, wypowiedzia�a te s�owa6: Wielu m��w w Arkadii jada �o��dzie d�bowe; oni stan� murem przed tob�; wszelako ci nie zazdroszcz�. Za panowania Pelazgosa nadano pono� ca�ej ziemi nazw� Pelazgii. ROZDZIA� II 1 Likaon, syn Pelazgosa, okaza� si� jeszcze genialniejszy w pomys�ach od ojca. Mianowicie, za�o�y� miasto Likozur�1 na g�rze Likajon, nada� Zeusowi przydomek Likajosa2, ustanowi� zawody Likaja. Wedle mego przypuszczenia zawody te ustanowione zosta�y wcze�niej ni� przez Ate�czyk�w Panatenaja3. Te ostatnie mia�y pierwotnie nazw� Atenaja [tj. Ate�skie], 5 Azjos z Samos - autor nie zachowanych poemat�w genealogicznych w stylu hezjodejskim. O jego �yciu niczego bli�szego nie wiemy. 6 Wyroczni� t� szerzej omawia Herodot (I 66). 1 Na temat tego miasta pisze Pauzaniasz szerzej w 38, 1. 2 Por. 38, 5. Przydomek Zeusa - Likajos (tj. Wilczy) - pocz�tkowo mia� znaczenie Likegenes (tj. �wietlisty), kt�re z biegiem czasu si� zatar�o. 3 Uczeni staro�ytni podawali r�n� kolejno�� ustanowienia poszczeg�lnych �wi�t greckich. Np. Arystoteles (Fragmenta, ed. V. Rose. Leipzig 1886, s. 637) wymienia je w nast�puj�cej kolejno�ci: a) eleuzynskie; b) Panatenaje; c) argiwskie (ustanowione przez Danaosa); d) likejskie: e) w Jolkos; f) istmijskie: g) olimpijskie: h) nemejskie: i) troja�skie (na cze�� Patroklosa): j) pytyjskie. Natomiast Helladios (Photius, Bihliotheca. ed. I. Becker. Berlin 1824, s. 533 a Panatenajami [tj. Wszechate�skimi] zosta�y pono� nazwane dopiero za czas�w Tezeusza, kiedy to ustanowi� je ca�y lud ate�ski, z��czony w jedno pa�stwo4. 2 Co do zawod�w olimpijskich, to tradycja ich pocz�tek cofa jeszcze do czas�w przedludzkich. Legenda g�osi, �e sami bogowie Kronos i Zeus walczyli tu w zapasach, a Kureci5 pierwsi wsp�zawodniczyli w biegu. Z tego wi�c powodu pragn� wy��czy� zawody olimpijskie z obecnego zestawienia. Wydaje mi si�, �e Kekrops, kr�l Aten, i Likaon s� sobie wsp�cze�ni. Ale my�l�, �e okazali niejednakow� m�dro�� w sprawach religijnych. 3 Ot� Kekrops pierwszy nazwa� Zeusa B�stwem Najwy�szym i uzna� za niew�a�ciwe sk�adanie ofiar z istot �ywych, sk�adaj�c na o�tarzu tylko placuszki miejscowe, kt�re Ate�czycy do dnia dzisiejszego nazywaj� pelanoj. Likaon natomiast na o�tarz Zeusa Likajosa poni�s� niemowl�, zabi� je w ofierze i skropi� o�tarz krwi�6. Dlatego - wedle tradycji � tu� po z�o�eniu tej ofiary uleg� zamianie w wilka [likos]. 4 Legenda ta trafia mi do przekonania, gdy� od dawna opowiadana jest przez Arkad�w, a ponadto ma cech� prawdopodobie�stwa. Ludzie bowiem w tych odleg�ych czasach bywali go��mi i biesiadnikami bog�w z racji swej sprawiedliwo�ci i zbo�no�ci. Je�li byli dobrzy, towarzyszy�a im jawna cze�� ze strony bog�w. Je�li dopu�cili si� przest�pstwa, spada� na nich od razu ich gniew. Ba, w tych czasach nawet ub�stwienia dost�pili pewni ludzie, kt�rym dzi� jeszcze sk�ada si� cze�� jak Arystajos7, Brytomartis krete�ska8, Herakles, syn b) wymienia jako najstarsze Panatenaje, a dopiero potem eleuzy�skie, w Jolkos, istmijskie, olimpijskie, nemejskie i pytyjskie. 4 Ustanowienie Panatenaj�w legenda staro�ytna przypisuje Erychtoniosowi, legendarnemu za�o�ycielowi Aten � por. Apollodor III 14, 6, 6; Plutarch, Tezeusz, 24. 5 Kureci - p�lboskie istoty mieszkaj�ce na Krecie, kt�re os�ania�y male�kiego Zeusa swoim ta�cem w zbroi. Ha�as, jaki tym czyni�y, mia� zag�uszy� p�acz dziecka � por. Hezjod, Fragmenta, ed. A. Rzach, Lipsiae 1902, frg. 198; Kallimach, Hymn do Zeusa, w. 52 i n. Legenda na ich temat zwi�zana jest z rytua�em krete�skim. Cz�sto uto�samiano ich z Korybantami w kulcie Rei. 6 Jest to by� mo�e uzasadnienie praktyki ofiarowania nie tylko zwierz�t, ale r�wnie� ludzi. 7 Arystajos zosta� ub�stwiony za przys�ugi wy�wiadczone ludziom. Najcz�ciej uwa�any jest za syna Apollona i nimfy Kyrene. 8 Brytomartis krete�ska � por. II 30, 3 � bogini uto�samiana z Artemid�. Alkmeny, Amfiaraos9, syn Ojklesa, a opr�cz nich Polideukes i Kastori10. 5 Dlatego mo�na te� uwierzy�, �e Likaon sta� si� dzikim zwierz�ciem, a Niobe, c�ra Tantala, zamieni�a si� w kamie�. W czasach wsp�czesnych natomiast z�o zyska�o wielk� moc i rozpanoszy�o si� po ca�ej ziemi i po wszystkich miastach. Nikt ju� z ludzi nie bywa zaszczycany ub�stwieniem, chyba tylko w formie komplementu i pochlebstwa nale�nego w�adcy, a znowu wobec niesprawiedliwych gniew bog�w dzia�a powoli i czeka, a� st�d odejd�. 6 Ponadto we wszystkich czasach tak bywa, �e dawno minione dzieje, a nawet wypadki wsp�czesne, trac� na wiarygodno�ci z winy tych, kt�rzy prawd� nadbudowuj� fa�szem. Oto na przyk�ad powiadaj�, �e ju� od czas�w Likaona wesz�o w zwyczaj, �e podczas uroczysto�ci ofiarnych ku czci Zeusa Likajosa kto� z cz�owieka stawa� si� wilkiem, ale nie na ca�e �ycie. Ot� w dziesi�tym roku od zamiany w wilka - je�li w tym czasie wstrzymywa� si� od spo�ywania ludzkiego mi�sa - zn�w z wilka stawa� si� cz�owiekiem. Je�li za� spo�y�, to na zawsze nim ju� pozostawa�. 7 Podobnie opowiadaj� tak�e o Niobe, �e na g�rze Sypylos leje �zy w lecie. S�ysza�em jeszcze inne ba�nie, jak cho�by t�, �e gryfy maj� c�tki takie, jak pantery11, lub te�, �e trytony12 9 Amfiaraos� por. I 34, 2, gdzie obok niego jest mowa o ub�stwieniu Protezylaosa i Trofoniosa. Staro�ytne przekazy nie s� zgodne co do tego, czy by� on od pocz�tku bogiem, czy najpierw herosem. Cz�ciej uwa�any za herosa. 10 Zwykle wymieniani w odwrotnej kolejno�ci tzw. Dioskurowie, bracia Heleny � por. Homer, Iliada III 237. W III 13, 1 Pauzaniasz wyja�nia, �e zostali oni ub�stwieni dopiero po walce z Idasem i Linkeusem. Wg Homera i Hezjoda � synowie Tyndareusa i Ledy, wg Pindara (Ody nemejskie X 80) Polideukes to syn Zeusa, Kastor za� Tyndareusa. Cz�sto uto�samiani z gwiazdozbiorem Bli�ni�t. 11 gryfy � Por. I 24, 6 � przez poet�w i artyst�w przedstawiane cz�sto jako �dmuchaj�ce w muszl�" demony, kt�rych wyobra�enie za po�rednictwem Krety Grecja zapo�yczy�a ze Staro�ytnego Wschodu (gryps = hebr. Kerub � por. Ksi�ga Rodzaju, 3, 24); najcz�ciej przedstawiane jako uskrzydlone lwy z g�ow� or�a. 12 trytony � ich nazwa wskazuje na przedgreckie pochodzenie i zwi�zek z wod� � por. Amfitryte, Trytogeneja. Wg Hezjoda Tryton to syn Posejdona i Amfitryty. Ich wyobra�enia przej�li Grecy z kultur Wschodu. Przedstawiane najcz�ciej jako p�ludzie-p�ryby. Od IV w. p.n.e. pojawia si� r�wnie� wyobra�enie trytona o dw�ch rybich ogonach. Centrum ich kultu znajdowa�o si� w Libii � por...
GAMER-X-2015