1159.txt

MICHA� GRYGIELSKI

Style komunikacji rodzicielskiej a
identyfikacja dzieci z rodzicami


LUBLIN 1994 
TOWARZYSTWO NAUKOWE KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO

SPIS TRE�CI
WST�P
Rozdzia� 1. TEORETYCZNE PODSTAWY BADA�Wieloznaczno�� terminu "identyfikacja" ................
G��wne koncepcje identyfikacji dziecka z rodzicami ........
1.2.1. Koncepcja Zygmunta Freuda ..................
Koncepcja Anny Freud ........ . . ;...........
1.2.2.
1.2.3. .
1.2.4.
1.2.5.
1.2.6.
1.2.7.
1.2.8.
1.2.9. 1.2.10.
Koncepcja Stuarta M. Stoke'a . . . ; .. ...........
Koncepcja Neyitta Sanforda ...................
Koncepcja O. Hobarta Mowrera ................
Koncepcja Roberta R. Searsa ..................
Koncepcja Talcotta Parsonsa ..................
Koncepcja Johna W. M. Whitinga ...............
Koncepcja Alberta Bandury ...................
Koncepcja Philipa E. Slatera ..................
Problem uwarunkowa� identyfikacji dzieci z rodzicami w teoriach i badaniach psychologicznych .......................
Komunikacja rodzic�w z dzie�mi jako istotny element wzajemnej interakcji ....................................
Charakter komunikacji rodzic�w z dzieckiem a jego identyfikacja z rodzicami - hipotezy badawcze ....................
Rozdzia� 2. PROGRAM BADA� W�ASNYCH
2.1. Paradygmat bada� .............................
2.2. Osoby badane ................................
2.3. Techniki pomiaru zmiennych ......................
2.3.1.  Kwestionariusz Identyfikacji Dziecka z Rodzicami (KI) . .
2.3.2.  Kwestionariusze Stylu Komunikacji Rodzicielskiej (KK) . .
2.3.2.1.  Kwestionariusz Komunikacji Partnerskiej (KKP)
2.3.2.2.  Kwestionariusz Komunikacji Otwartej (KKO) . .
2.3.2.3.  Kwestionariusz Komunikacji Uwa�nej (KKU) . .
2.3.2.4.  Kwestionariusz Komunikacji Ekspresyjnej (KKE)
2.3.2.5.  Kwestionariusz Komunikacji Uczuciowej (KKL)
2.3.2.6.   Kwestionariusz Zorientowania Komunikacji
Rodzicielskiej (KKZ) .................
2.3.2.7.  Kwestionariusz Komunikacji Rodzic-Dziecko
(KKR-D) ........................
2.4. Procedura bada� ..............................Rozdzia� 3. WYNIKI PRZEPROWADZONYCH BADA� ORAZ
ICH PSYCHOLOGICZNA INTERPRETACJA ..... . , , 115
3.1. Komunikacyjne korelaty identyfikacji z matk� .............. 115
3.1.1. Style komunikacji rodzicielskiej a uznawanie matki za
autorytet ................................ 115
3.1.2. Style komunikacji rodzicielskiej a akceptowanie przez dziecko
�yciowej postawy matki ....................... 119
3.1.3. Style komunikacji rodzicielskiej a uznawanie matki za wz�r
osobowy ................................ 123
3.1.4. "Style komunikacji rodzicielskiej a pragnienie dziecka blisko�ci
z matk� ................................. 126
3.1.5.  Style komunikacji rodzicielskiej a podzielanie przez dziecko
�wiatopogl�du matki ......................... 130
3.2. Komunikacyjne korelaty identyfikacji z ojcem .............. 133
3.2.1.  Style komunikacji rodzicielskiej a uznawanie ojca za wz�r
osobowy ................................ 133
3.2.2.  Style komunikacji rodzicielskiej a akceptowanie przez dziecko
hierarchii warto�ci ojca ....................... 137
3.2.3.  Style komunikacji rodzicielskiej a pragnienie dziecka blisko�ci
z ojcem ................................. 140
3.2.4.  Style komunikacji rodzicielskiej a podzielanie przez dziecko
�wiatopogl�du ojca .......................... 143
3.2.5.  Style komunikacji rodzicielskiej a uznawanie ojca za autorytet 146
3.3. Podsumowanie wynik�w - komponenty jrtylu komunikacji rodzicielskiej
a identyfikacja dziecka z rodzicami . . . ,,' ............... , , 150
3.3.1.  Partnerstwo ........... ; . . ............. . ^; 158
3.3.2.  Otwarto�� ............ ..;...:".. . . . . ;. : , . . ;?. 159
3.3.3. Uwaga ................. ..;.%. . . . . -'s ��. . . . f. 160
3.3.4.  Ekspresja ................ . >" , . .... ,'... . . . . ;  l6l
3.3.5. Wyra�anie uczu� ......................... ... l6l
3.3.6.  Koncepcyjna orientacja komunikacji rodzicielskiej ..... ,;.  163
3.3.7.  Spo�eczna orientacja komunikacji rodzicielskiej ........ 163
3.4. Dyskusja ..................................... 164
ZAKO�CZENIE ..................................... 173
BIBLIOGRAFIA ..................................... 177WST�P
W czasach dokonuj�cych si� przemian kulturowych szczeg�lnego znaczenia nabiera kwestia trwa�o�ci uniwersalnych warto�ci duchowych, norm i r�l spo�ecznych, obyczaj�w itp. S� to czynniki kszta�tuj�ce to�samo�� zar�wno indywidualn�, jak i zbiorow�. Decyduj� one o poczuciu ci�g�o�ci w�asnej linii �yciowej jednostki, jak r�wnie� o ci�g�o�ci historii grup spo�ecznych. Grupa spo�eczna utrzymuje sw� to�samo�� m.in. dzi�ki sta�ej ��czno�ci ze swym dziedzictwem duchowym i przekazywaniu go kolejnym generacjom. Jako�� tego procesu przekazywania "substancji duchowej" z pokolenia na pokolenie wp�ywa na kondycj� psychiczn� nie tylko grupy, ale r�wnie� poszczeg�lnych os�b, realizuj�cych w niej swe role i zadania �yciowe.
Wprawdzie kultura dla zachowania swej �ywotno�ci musi wci�� ewoluowa�, jednak�e dokonuj�ce si� w niej modyfikacje nie mog� niszczy� podstawowego kanonu idea��w i warto�ci, z kt�rego czerpie ona racj� swego istnienia i kt�ry stanowi o jej odr�bno�ci. Pojawiaj� si� wi�c pytania: w jaki spos�b dokonuje si� dziedziczenie kultury - przekazywanie idea��w, warto�ci i tradycji kulturowej z pokolenia na pokolenie, jakie czynniki sprzyjaj� temu, by proces ten przebiega� w spos�b optymalny?
Ka�de pokolenie staje wobec konieczno�ci utrzymania indywidualnej i spo�ecznej to�samo�ci, ale tak�e kszta�towania siebie i otaczaj�cej rzeczywisto�ci stosownie do wyzwa� czasu, w kt�rym przysz�o mu �y�. Wymaga to nie tyle wiernego kopiowania zastanych wzorc�w, ile raczej wybi�rczego asymilowania tre�ci kulturowych tak, aby s�u�y�y one przystosowaniu i pobudza�y do rozwoju.
Proces ten dokonuje si� m.in. dzi�ki identyfikowaniu si� z osobami prezentuj�cymi idea�y istotne dla danej kultury. Takimi osobami znacz�cymi mog� by� rodzice dla swoich dzieci. Oni to zwykle dostarczaj� dziecku pierwszych do�wiadcze� w kontakcie z otoczeniem. W interakcji z rodzicami dziecko kszta�tuje prototyp przysz�ych relacji spo�ecznych. Przez pierwsze kilkana�cie lat wi� dziecka z rodzicami dominuje nad jego relacjami z innymi osobami. Na gruncie tego pierwotnego przywi�zania dziecka do rodzic�w rozwija si� jego identyfika-8                    WSt�P             '         _______________________________________________________
cja z nimi, rozumiana jako tendencja do maksymalizowania swego podobie�stwa do rodzic�w (Slater 1961 s. 113). To d��enie dziecka do upodobnienia si� do rodzic�w sprawia, �e uznawane przez nich warto�ci, postawy, cele staj� si� cz�ci� jego osobowo�ci (Kagan 1958 s. 162).
Identyfikacja nie jest mechanicznym na�ladowaniem zewn�trznych zachowa� matki lub ojca. Nie polega te� na modelowaniu, czyli przejmowaniu zachowa� stanowi�cych symboliczne r�wnowa�niki zachowa� rodzic�w (Bronfenbrenner 1970 s. 10). Istot� identyfikacji jest w��czanie do w�asnej osobowo�ci cech innej osoby, ale nie na zasadzie zwyk�ego do��czania kolejnych cech, prosto przeniesionych od tej osoby, lecz wkomponowywania ich w struktur� osobowo�ci, z nadaniem im w�asnego, nowego charakteru. Z tego wzgl�du identyfikacja uwa�ana jest za podstawowy proces kszta�towania si� osobowo�ci (Freud 1935; Gray, Klaus 1956 s. 89; Mussen, Distler 1960 s. 89; Di Vesta, Thompson 1970 s. 406-407; Bandura 1971 s. 215; Chodorow 1978; Lynn 1981).
Aczkolwiek identyfikacje mog� by� nie�wiadome w swej genezie i nie�wiadomy mo�e by� proces introjekcji, to jednak inne aspekty identyfikacji mog� by� dost�pne �wiadomo�ci. Odnosi si� to zw�aszcza do motyw�w i skutk�w identyfikacji. Dziecko mo�e by� �wiadome swych d��e� do upodobnienia si� do rodzic�w, a tak�e wzrastaj�cego podobie�stwa do nich oraz zachodz�cych modyfikacji -w obr�bie w�asnego "ja". �wiadomy mo�e by� tak�e - cz�sto towarzysz�cy identyfikacji - proces na�ladowania, czyli imitacja rodzic�w. Dost�pne �wiadomo�ci s� wi�c wszystkie aspekty identyfikacji i towarzysz�ce im procesy, kt�re s� zreflektowane w "ja" (Meissner 1972 s. 252). Zw�aszcza identyfikacja rozumiana jako d��enie do upodobnienia si� do osoby obranej za wz�r jest dost�pna �wiadomo�ci, co ma istotne znaczenie epistemologiczne, gdy� dzi�ki temu mo�e by� ona ujmowana za pomoc� metod badawczych opartych na opisach siebie.
Identyfikacja rozpoczyna si� ju� w pierwszych latach �ycia dziecka. Rozwija si� na gruncie przywi�zania do osoby sprawuj�cej sta�� opiek� nad nim (Gaylin 1976 s. 100). Si�a i charakter przywi�zania do tej osoby wp�ywaj� na proces identyfikacji dziecka z ni� i z innymi osobami znacz�cymi w ci�gu ca�ego �ycia, jako �e proces ten jest wielofazowy - wykracza poza dzieci�stwo i z r�n� intensywno�ci� i w r�nym charakterze zachodzi w dalszych okresach rozwojowych (Stoke 1954 s. 227).________________________________________________________________________WSt�P                      9
Najbardziej prze�omowe zmiany nast�puj� w okresie dorastania, gdy
�w rozwoju poznawczym, doprowadzaj�cym do pojawienia si� struktur formalnych my�lenia, mo�liwe staje si� dokonywanie refleksji nad w�as- A nymi procesami psychicznymi. Identyfikacja staje si� w�wczas wybi�rcza, a idea�y przejmowane przez m�odzie� maj� charakter bardziej autonomiczny, tzn. mog� by� wzgl�dnie niezale�ne od innych w�a�ciwo�ci osoby, kt�ra je prezentuje. Wi��e si� to ze wzrastaj�cym udzia�em refleksji w procesie identyfikacji.
Podstawow� w�a�ciwo�ci� tego okresu rozwojowego jest w��czanie si� dorastaj�cej osoby w spo�ecze�stwo doros�ych. D��y ona do partnerstwa i wzajemno�ci w relacjach z osobami doros�ymi. Jest ekspansywna i zorientowana ku przysz�o�ci, dlatego jej aktywno�� psychiczna zorganizowana jest wok� tworzenia plan�w na przysz�o��
- projektu w�asnego �ycia, b�d�cego w swej istocie systemem warto�ci, wyznaczaj�cym hierarchi� cel�w i repertuar �rodk�w osi�gania ich. Plany te, zwykle nieco i...