4. Paleozoik Kambr.pdf

W erze paleozoicznej pojawiły się masowo różnorodne formy życia. Początkowo

były to rośliny, grzyby i zwierzęta bezkręgowe żyjące w zbiornikach morskich.

Z nich ewolucyjnie wykształciły się rośliny lądowe oraz bezkręgowce i kręgowce

morskie i lądowe. Wszystkie te formy życia, zachowane jako skamieniałości, mają

cechy życia pierwotnego, bardziej prymitywnego niż formy współczesne. Cecha ta

znajduje też odzwierciedlenie w nazwie ery.

Skały paleozoiczne są na ogół oddzielone wyraźną niezgodnością kątową od

leżących niżej skał proterozoicznych (ryc. 18).

Era paleozoiczna rozpoczęła się 542 mln lat temu i trwała do 251 mln lat temu.

Wyróżnia się w niej 6 okresów (systemów) geologicznych. Trzy starsze okresy

(kambr, ordowik i sylur) zaliczane są do starszego paleozoiku, a pozostałe (dewon,

karbon i perm) do młodszego paleozoiku. Podział na starszy i młodszy paleozoik jest

uzasadniony przede wszystkim odmiennością świata organicznego. W starszym

paleozoiku dominują różnorakie grupy bezkręgowców morskich i rośliny wodne.

W młodszym paleozoiku, obok wymienionych poprzednio, żyły również bezkręgowce

lądowe, liczne kręgowce morskie i lądowe oraz wysoko zorganizowana roślinność

lądowa. Podział ery paleozoicznej na dwie części znajduje również uzasadnienie

w istnieniu dwóch cykli sedymentacyjno-diastroficznych: kaledońskiego i waryscyjs-

kiego (hercyńskiego).

Sama nazwa: era paleozoiczna oznacza „erę starego życia". Dolną granicę

paleozoiku, pokrywającą się z dolną granicą kambru, wyznacza masowe pojawienie

się bezkręgowców, które wytwarzały twarde szkielety zarówno zewnętrzne, jak

i wewnętrzne. Stratotyp tej granicy został wyznaczony na terenie Nowej Fundlandii

(wschodnia Kanada).

Górna granica ery paleozoicznej pokrywa się z górną granicą permu i została

wyznaczona na podstawie masowego wymierania wielu grup organizmów: otwornic,

Era paleozoiczna

Ryc. 18. Schematyczny profil geologiczny kanionu Kolorado. Widoczna wyraźna niezgodność

między skałami prekambru i kambru (wg A.J. Eardleya, uproszczone); 1 — gnejsy

i łupki krystaliczne, 2 — granitoidy (1 i 2 — archaik), 3 — diabazy, 4 — zlepieńce,

5 — piaskowce, 6 — piaskowce skośnie warstwowane, 7 — łupki ilaste, 8 — wapienie,

9 — dolomity

koralowców czteropromiennych, denkowców, blastoidów, goniatytów, trylobitów,

a także wielu grup paprotników. Stratotyp tej granicy nie został do tej pory

wyznaczony.

W czasie ery paleozoicznej zmieniał się rozkład kontynentów i oceanów. Po

rozpadzie górnoproterozoicznej Pangei na przełomie proterozoiku i paleozoiku

kontynenty oddaliły się od siebie, zajmując różne pozycje geograficzne w różnych

okresach geologicznych. Pod koniec paleozoiku bloki kontynentalne znów połączyły

się w jeden superkontynent, podobnie jak poprzedni nazywany Pangeą (II).

Ruchy kontynentów, przemieszczanie się z jednych szerokości geograficznych

w inne, powodowały zmiany klimatyczne na nich, a zmienny rozkład kontynentów

i oceanów wywoływał zmiany w cyrkulacji atmosferycznej i oceanicznej, także

wpływające na klimat. Podczas gdy na jednych kontynentach panował klimat

gorący (np. w karbonie w Europie), inne kontynenty były przykryte potężnymi

czapami lądolodów (np. Australia czy południowa Afryka). Cechy klimatu i jego

zmiany są doskonale zapisane w skalnych profilach geologicznych.

Era paleozoiczna 42

W erze paleozoicznej nastąpiły dwie wielkie orogenezy: kaledońska i wary-

scyjska. Spowodowały one powstanie licznych, wielkich i rozległych łańcuchów

górskich na wszystkich kontynentach. Powstawaniu orogenów towarzyszył

magmatyzm i metamorfizm regionalny.

KAMBR

(542-488,3 mln lat temu)

Nazwa okresu kambryjskiego pochodzi od nazwy prowincji rzymskiej Cambria,

która znajdowała się na obszarze dzisiejszej północnej Walii, gdyż tam skały

kambryjskie poznane zostały najwcześniej. Tam też znajdują się Góry Kambryjskie.

Po raz pierwszy nazwy „kambr" w znaczeniu geologicznym użył angielski geolog

Adam Sedgwick w 1835 r.

Kambr dzieli się na trzy oddziały: dolny, środkowy i górny (furong). Podział

na piętra nie jest ostatecznie ustalony (tab. 4).

Tabela 4. Podział stratygraficzny kambru

ŚWIAT ORGANICZNY

W kambrze nastąpiło gwałtowne przyspieszenie ewolucyjne i pojawiły się

wszystkie znane współcześnie typy zwierząt bezkręgowych.

Kambr jest pierwszym okresem w historii Ziemi o bogato rozwiniętym i silnie

zróżnicowanym świecie organicznym. Żyjące w tym okresie zwierzęta bezkręgowe

miały zdolność wytwarzania pancerzy, szkieletów, skorupek, muszli i innych

elementów twardych, dzięki którym wiele z nich zachowało się jako skamieniałości.

Masowe pojawienie się licznych grup organizmów w kambrze jest nazywane

ewolucyjną eksplozją kambryjską. W środkowej części kambru dolnego pojawiły

się trylobity — stawonogi, będące najlepszymi skamieniałościami przewodnimi

tego okresu.

Świat organiczny

Ze zwierząt jednokomórkowych tego okresu znane są otwornice zlepieńcowate

żyjące na dnie mórz. Niewielkie znaczenie stratygraficzne mają gąbki (Protospongia,

Allonia), natomiast ważną rolę skałotwórczą i jako skamieniałości przewodnie

odgrywają archeocjaty o szkielecie wapiennym zarówno osobnicze, jak i kolonijne,

żyjące tylko we wczesnym i środkowym kambrze (ryc. 19). Ważniejszymi ro-

dzajami są Ajacicyathus, Archaeocyathus, Jakutocyathus, Lenocyathus, Kotuycyathus

i Dokidocyathus.

ARCHEOCJATY

Ryc. 19. Archeocjaty, mięczaki i ramienionogi kambru

Jamochłony reprezentowane są przez rzadko występujące korale denkowe

(Cambrotrypa ). Spotyka się też, szczególnie w skałach dolnokambryjskich, ślady

żerowania pierścienic ( Sabellidites ), albo ślady ich zamieszkiwania ( Scolithos),

które niekiedy mają znaczenie przewodnie. Licznie występują ramienionogi

(ryc. 19), głównie bezzawiasowe o skorupkach fosforanowych czy chitynowych

(Lingulella, Obolella, Acrothele ), rzadziej (w młodszym kambrze) zawiasowe

( Orusia, Eoorthis, Archeorthis ) o skorupkach zbudowanych z węglanu wapnia.

Kambr

Z mięczaków (ryc. 19) pewne znaczenie stratygraficzne mają jednotarczowce

(.Stenotheca, Helcionella ), a największe — hyolity ( Hyolithes, Allatheca ) i ślimaki

(Aldanella). Do głowonogów zaliczana jest też niekiedy Volborthella , jednak

pozycja systematyczna tej skamieniałości nie jest całkowicie jasna.

Największe znaczenie stratygraficzne jako skamieniałości przewodnie mają

jednak stawonogi, a wśród nich pierwszoplanową rolę odgrywają trylobity,

będące w kambrze bardzo zróżnicowaną grupą zwierząt (ryc. 20). Wyznaczają one

PRZEKRÓJ POPRZECZNY

Ryc. 20. (A) Wybrane trylobity przewodnie dla kambru. (B) Rekonstrukcja środkowokambryjskiego

trylobita Olenoides serratus (Rominger) (wg H.B. Whittingtona, nieco uproszczone)

Świat organiczny

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: