9. Perm i orogeneza waryscyjska.pdf

PERM

(299-251 mln lat temu)

Nazwa okresu pochodzi od miasta Perm położonego na południu obszaru przedu-

ralskiego (Rosja). Do literatury geologicznej wprowadził ją T.I. Murchison w 1841 r.

Utwory permskie były do niedawna dzielone na dwa oddziały i 7 pięter na

podstawie morskich profili tych utworów z obszaru przeduralskiego i stamtąd też

zostały zapożyczone nazwy pięter. Obecnie perm jest dzielony na trzy oddziały

i dziewięć pięter. W Europie zachodniej i środkowej podział utworów permskich

na jednostki chronostratygraficzne jest utrudniony z uwagi na lądowy bądź

salinarny typ osadów oraz na niewielką liczbę skamieniałości w osadach. Dlatego

w Europie zachodniej i środkowej perm jest dzielony na jednostki litostratygraficzne

(tab. 9).

Tabela 9. Podział systemu permskiego. U dołu podział tradycyjny

Okres/System

Epoka/Oddział

Piętro/Wiek

czangsing

loping

wucziaping

capitan

gwadelup

word

perm

road

kungur

cisural

artyńsk

sakmar

assel

Okres/System Epoka/Oddział

Wiek/Piętro

Jednostki litostratygraficzne

Europy zachodniej

późny/górny

tatar

cechsztyn

ohre

aller

leine

stassfurt

werra

Perm

kazań

ufa

sakson

czerwony

spągowiec

kungur

artińsk

sakmar

assel

wczesny/dolny

autun

Perm

123

loping

cisural

czerwony

spągowiec

Nazwy jednostek litos traty graficznych permu w Europie zachodniej i środkowej

pochodzą od nazw geograficznych lub regionów w Niemczech. Podział ten wynika

z faktu, iż skały czerwonego spągowca są lądowe, cechsztynu zaś morskie,

a w spągu cechsztynu, w łupku miedzionośnym, występują eksploatowane od

dawna osadowe rudy miedzi.

ŚWIAT ORGANICZNY

Świat organiczny permu stanowi kontynuację świata karbonu, jednakże jest

mniej różnorodny, z uwagi na warunki klimatyczne i sedymentacyjne.

Świat organiczny permu zachowany w skałach jest ubogi w porównaniu ze

światem organicznym w okresach wcześniejszych. Było to zapewne związane

z dużą powierzchnią obszarów lądowych o gorącym klimacie, często pustynnym,

oraz warunkami salinarnymi, panującymi w płytkich morzach istniejących na

blokach kontynentalnych półkuli północnej, a na kontynentach południowych

— ze znacznym udziałem lodowców.

Otwornice ( Fusulina, Pseudofusulina, Schwagerina, Neoschwagerina) są

w osadach permu liczne, szeroko rozpowszechnione, szczególnie w ciepłych i otwartych

morzach, i są ważne stratygraficznie, jednak z końcem okresu przeżywają silny kryzys.

Koralowce wyraźnie tracą na znaczeniu. Koralowce czteropromienne są

reprezentowane przez Pleurophyllum, Hapsiphyllum. Denkowce to głównie Michelina

i Syringopora. Obie te grupy wymierają jednak z końcem permu, natomiast

pojawiają się koralowce sześciopromienne.

Mszywioty są najczęstszymi skamieniałościami w cechsztynie Europy, a wśród

nich Fenestella (ryc. 99), wchodząca w skład raf mszywiołowo-glonowych.

Pterospińfer

Horrdonia horrida

Ryc. 99. Mszywioły i ramienionogi permu

124

Perm

Ramienionogi są także liczne i niektóre mają duże znaczenie stratygraficzne.

Reprezentowane są przez te same grupy co w karbonie. Przewodnimi formami są

Productus, Horridonia, Spirifer (ryc. 99). Pod koniec permu ten typ zwierząt

przeżywa poważny kryzys.

Mięczaki (ryc. 100) mają zróżnicowane znaczenie, ale zazwyczaj znaczne.

Częstymi skamieniałościami są małże, zarówno morskie (np. Schizodus, Pseudo-

monotis), jak i słodkowodne ( Carbonicola, Najadites). Mają one znaczenie zarówno

stratygraficzne, jak i skałotwórcze. Liczne są także ślimaki ( Bellerophon, Naticopsis),

lecz nie mają one znaczenia stratygraficznego. Wśród permskich głowonogów

największe znaczenie stratygraficzne mają amonitowate — goniatyty ( Paragast-

rioceras, Medlicottia, Popanoceras ), choć ich liczba zmniejszyła się w porównaniu

Popanoceras

sobolevskyanum

Ryc. 100. Małże i głowonogi permu (wg M. Szulczewskiego)

Neoproteus indicus

Agetochorista tillyardi

Ryc. 101. Trylobity i owady permu (wg M. Szulczewskiego)

Świat organiczny

125

Palaeoniscus freislebenense

Moschops capensis

Dimetrodon milleri

Mesosaurus brasiliensis

Ryc. 102. Kręgowce permu (wg M. Szulczewskiego)

z karbonem. Pod koniec permu goniatyty wymierają, pojawiają się natomiast

ceratyty ( Araxoceras, Prototoceras). Łodzikowate stają się jeszcze mniej

zróżnicowane niż w karbonie.

Stawonogi (ryc. 101) rozwijają się w sposób zróżnicowany. Trylobity

(Neoproetus, Pseudophillipsia ) są coraz rzadsze, a z końcem permu definitywnie

wymierają. Pospolitymi morskimi stawonogami były natomiast małżoraczki

i liścionogi, na lądzie zaś królowały owady. W facjach słodkowodnych niekiedy

liczne są skorupiaki ( Uronectes).

Szkarłupnie były mniej liczne niż w karbonie, a w utworach permu najczęściej

spotyka się liliowce. Rzadziej blastoidy i jeżowce.

Znaczenie stratygraficzne mają w dalszym ciągu konodonty (np. Diognathodus).

Wśród ryb (ryc. 102) występowały znane już wcześniej chrzęstnoszkieletowe

i kostnoszkieletowe, a wśród nich promieniopłetwe (np. Palaeoniscus). Płazy

były liczne i zróżnicowane, a większość z nich to labiryntodonty. Były one

jednak stopniowo wypierane przez gady, m.in. przez drapieżne pelykozaury, a później

gady ssakokształtne (ryc. 102). W permie następowało intensywne różnicowanie

i modyfikacja gadów, a budowa ich ciała zmieniała się od form masywnych do form

o lżejszych szkieletach. Były to gady zarówno roślinożerne, jak i drapieżne, osiągające

wielkość nawet do 3 m. Większość z nich żyła w środowiskach lądowych.

Flora permska (ryc. 103) początkowo

podobna była do karbońskiej. Występowały

mszaki, widłaki jednozarodnikowe ( Lyco-

podites) i różnozarodnikowe (Lepidodend-

ron, Lepidophlois ), choć rzadziej niż w kar-

bonie. Widliczkowe reprezentowały Sela-

ginellites. Powszechne były skrzypowe

('Calamites, Sphenophyllum, Neocalamites,

Eąuisetites, Lilpopia ), a także paprociowe

OOdontopteris, Pecopteris, Taeniopteris,

Weissites) i paprocie nasienne ( Callipteris,

Gigantopteris, Glossopteris, Gangamop-

teńs, Neuropteris, Sphenopteris, Schuetzia).

Kordaity (Cordaites) występują rzadziej

niż w karbonie. W późnym permie, kiedy

nastąpiła zmiana klimatu na bardziej suchy,

skrzypowe i paprocie drzewiaste zostały

zepchnięte na dalszy plan, a główną rolę

odgrywały nagonasienne. Rozwijały się

obficie także rośliny szpilkowe ( Ernes-

tiodendron, Lebachia, Voltzia, Walchia, Ulmannia ), pojawiły się sagowce ( Pterop-

hyllum) i miłorzębowe ( Sphenobaiera ), będące zapowiedzią nowej flory, charak-

terystycznej dla mezozoiku. Na Gondwanie panowała specyficzna flora glossopterisowa.

Ryc. 103. Glossopteris — rekonstrukcja

rośliny i jej fragmenty (wg M. Szulczew-

skiego)

Paleogeografía i klimat

127

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: