J.R.R. TOLKIEN Niedoko�czone opowie�ci Tom III (Prze�o�y� RADOS�AW KOT) NOTKI O UTWORACH Cz�� trzecia I KL�SKA NA POLACH GLADDEN Jest to "p�na" opowie��, co oznacza wszak�e tyle tylko, i� powsta�a w ostatnim okresie tw�rczo�ci mojego ojca po�wi�conej �r�dziemiu (dok�adna data nie do ustalenia), w tym samym czasie co "Kirion i Eorl", "Bitwy u Brod�w na Isenie", "Duedainowie", jak i filologiczne rozprawy wykorzystane w "Historii Galadrieli i Keleborna", w wiele lat po publikacji W�adcy Pier�cieni. Tekst "Kl�ska na Polach Gladden" istnieje w dw�ch wersjach: nie dopracowanego maszynopisu ca�o�ci (wyra�nie pierwszy etap pracy nad opowie�ci�) i uwzgl�dniaj�cego wiele poprawek, "czystego" maszynopisu, kt�ry urywa si� w miejscu, kiedy to Elendur nak�ania Isildura do ucieczki. Redaktor nie mia� tu wiele do roboty. II KIRION I EORL. PRZYJA�� GONDORU Z ROHANEM S�dz�, �e urywki te pochodz� z tego samego okresu co "Kl�ska na Polach Gladden", kiedy to ojciec wielce interesowa� si� wcze�niejszymi dziejami Gondoru i Rohanu. Niew�tpliwie mia�y stanowi� zacz�tek obszernej opowie�ci rozwijaj�cej w�tki zawarte w Dodatku A do W�adcy Pier�cieni. Ca�o�� by�a dopiero w pierwszym stadium opracowywania, mocno nie uporz�dkowana i roi�a si� od sugestii mo�liwych wersji, jak i nie zawsze czytelnych wtr�ce� i dopisk�w. III WYPRAWA DO EREBORU W li�cie z 1964 roku m�j ojciec pisa�: Istnieje, rzecz jasna, wiele nie zawsze widocznych powi�za� miedzy Hobbitem a W�adc� Pier�cieni. Wi�kszo�� z nich wprawdzie zaznaczy�em lub wr�cz wyja�ni�em w tek�cie, p�niej jednak zosta�y one wykre�lone dla og�lnej przejrzysto�ci narracji. Tak w�a�nie mia�a si� rzecz z relacj� Gandalfa o jego podr�ach badawczych oraz o wi�zach ��cz�cych go z Aragornem i Gondorem; z pe�nym przedstawieniem dzia�a� Golluma a� do schronienia si� onego w Morii i tak dalej. Ostatecznie spisa�em pe�n� wersj� opowie�ci o wydarzeniach poprzedzaj�cych dzie�, kiedy to Gandalf spotka� si� z Bilbem, skutkiem czego dosz�o do "Zabawy z dawna oczekiwanej", a uczyni�em to z punktu widzenia Gandalfa. Pierwotnie fragment ten mia� si� znale�� we W�adcy Pier�cieni jako cze�� toczonej w Minas Tirith rozmowy tycz�cej r�nych zasz�o�ci, ostatecznie jednak zaistnia� tylko we fragmencie w Dodatku A (Powr�t Kr�la, str. 469-471), chocia� omini�to kwesti� trudno�ci, kt�re spotka�y Gandalfa ze strony Thorina. Ta w�a�nie relacja Gandalfa znalaz�a si� na stronach Niedoko�czonych opowie�ci. Zamieszanie, kt�re panuje w tekstach �r�d�owych, opisane zosta�o w Dodatku do tego rozdzia�u, gdzie pomie�ci�em r�wnie� obszerne wyj�tki z wcze�niejszej wersji. IV POSZUKIWANIA PIER�CIENIA Istnieje wiele notatek traktuj�cych o wydarzeniach roku 3018 Trzeciej Ery, znanych zreszt� z Kroniki Kr�lestw Zachodnich oraz z relacji Gandalfa (i innych) sk�adanych przed Rad� u Elronda. Zapiski te maj� wiele wsp�lnego ze wspomnianymi powy�ej "zaznaczeniami" i "wyja�nieniami". Nada�em im wsp�lny tytu� Poszukiwania Pier�cienia, opisuj�c przy okazji te bardzo nie uporz�dkowane manuskrypty (chocia� brak �adu nie jest tu �adnym wyr�nikiem), kt�re wszak�e nader trudno by�oby precyzyjnie datowa� (osobi�cie s�dz�, �e wywodz� si� wszystkie z tego samego okresu, podobnie jak i trzeci podrozdzia�: O Gandalfte, Sarumanie i Shirze). Na pewno powsta�y po wydaniu W�adcy Pier�cieni, widniej� bowiem na nich odno�niki do konkretnych stron ksi��ki, inaczej jednak umiejscawiaj� w czasie niekt�re wydarzenia wspomniane w Kronice Kr�lestw Zachodnich, Narzuca si� wyja�nienie, �e by�o to po wydaniu pierwszego tomu W�adcy Pier�cieni, a jeszcze przed ukazaniem si� tomu trzeciego, kt�ry zawiera� dodatki. BITWY U BROD�W NA ISENIE Tekst ten, razem z umieszczonymi w Dodatku do rozdzia�u relacjami tycz�cymi historii Isengardu oraz militarnej struktury stworzonej przez Rohirrim�w, jest cz�ci� p�nych, wybitnie analitycznych rozpraw historycznych. Jego przygotowanie do druku by�o stosunkowo �atwe, jest wszak�e w najbardziej dos�ownym znaczeniu tekstem nie doko�czonym. Cz�� czwarta I DRUEDAINOWIE Pod koniec �ycia ojciec wyjawi� wiele nowych szczeg��w tycz�cych Dzikich Ludzi z Lasu Druadan w An�rien i pos�g�w Pukeli przy drodze wiod�cej do Dunharrow. Podana tu relacja o Druedainach �yj�cych w Pierwszej Erze w Beleriandzie i opowie�� "Wierny kamie�" pochodzi z d�ugiego i nie doko�czonego traktatu zajmuj�cego si� w pierwszym rz�dzie sprawami wzajemnych zale�no�ci miedzy j�zykami �r�dziemia. Jak si� oka�e, Druedainowie mieli odegra� swoj� rol� w historii wcze�niejszych er, jednak�e z oczywistych powod�w nie zosta�o to nawet wzmiankowane w opublikowanym tek�cie Silmarilliona. II ISTARI Wkr�tce po przyj�ciu W�adcy Pier�cieni do wydania pojawi�a si� propozycja, aby na ko�cu trzeciego tomu do��czy� indeks i wiele wskazuje na to, �e latem 1954 roku m�j ojciec rozpocz�� prace nad owym indeksem (dwa pierwsze tomy skierowane zosta�y ju� w�wczas do druku). W li�cie z roku 1956 pisa� o tym, co nast�puje: "Mia�em sporz�dzi� indeks imion w�asnych, kt�ry wraz z dodatkami etymologicznymi zapowiada� si� na ca�kiem spory s�ownik j�zyka elf�w. [...] Opracowanie pierwszych dw�ch tom�w zaj�o mi szereg miesi�cy (i to w�a�nie stanowi�o g��wn� przyczyn� op�nienia publikacji trzeciego tomu), a� sta�o si� jasnym, �e ca�e dzie�o by�oby ponad miar� obszerne i kosztowne". Tak zatem indeks pojawi� si� dopiero w drugim wydaniu W�adcy Pier�cieni w roku 1966, jednak brudnopis pierwszej wersji indeksu zachowa� si� do dzi�. Pos�u�y� mi za pierwowz�r do indeksu pomieszczonego w Silmarillionie, wraz z t�umaczeniem imion w�asnych i wyja�nieniami. Przyda� si� te� przy sporz�dzaniu indeksu do niniejszej ksi��ki. Brudnopis zawiera r�wnie� wykorzystany w tym rozdziale "szkic o Istarich", fragment nijak z samym indeksem nie wsp�graj�cy, jednak�e takie przemieszanie zapisk�w by�o typowe dla sposobu pracy mego ojca. Pozosta�e cytaty pomieszczone w tym rozdziale opatrzy�em mo�liwie precyzyjnie ustalonymi datami ich powstania. III PALANTIRI W drugim wydaniu W�adcy Pier�cieni (1966) ojciec poczyni� istotne zmiany w rozdziale Palantiri (w tomie Dwie Wie�e) oraz kilka dalszych, zwi�zanych z poprzednimi, w rozdziale Stos Denethora (w tomie Powr�t Kr�la). Zosta�y one jednak uwzgl�dnione dopiero w drugim rzucie poprawionego wydania (1967). Tekst pomieszczony w niniejszej ksi��ce jest wyj�tkiem z zapisk�w na temat palantiri, powsta�ych w zwi�zku z owymi zmianami. Moja interwencja ograniczy�a si� w tym przypadku wy��cznie do zebrania lu�nych fragment�w w jeden tekst. MAPA �R�DZIEMIA Z pocz�tku zamierza�em do��czy� do tej ksi��ki mapk� zawart� we W�adcy Pier�cieni, uzupe�niaj�c j� tylko o dalsze nazwy. Pomy�la�em wszak�e, �e lepiej by�oby wykorzysta� moj� oryginaln� map� i poprawi� przy tej okazji kilka pomniejszych b��d�w (nie czuj� si� bowiem w�adny, by zmienia� te wi�ksze spo�r�d pomy�ek). Tak i przerysowa�em j� mo�liwie najdok�adniej, pomniejszaj�c o po�ow� wobec pierwowzoru. Mapka obejmuje te� mniejszy obszar, brakuje na niej wszak�e tylko Portu Umbar i Przyl�dka Forechel *, mog�em za to u�y� wi�kszego kroju liter, na czym przejrzysto�� mapy tylko zyska�a. * Mam niemal ca�kowit� pewno��, �e akwen opisany na oryginalnej mapie jako "Lodowa Zatoka Forechel" jest tylko ma�� cz�ci� ca�ej zatoki (w Dodatku A do W�adcy Pier�cieni okre�lonej jako "ogromna") rozci�gaj�cej si� dalej na p�nocny wsch�d. Jej p�nocne i zachodnie brzegi tworzy Przyl�dek Forechel, kt�rego bezimienne zwie�czenie widnieje na oryginale mapy. Na jednym ze szkic�w ojca p�nocne wybrze�e �r�dziemia wyci�ga si� wielkim �ukiem w kierunku wsch�d-p�noc-wsch�d, poczynaj�c od tego� przyl�dka, i si�ga oko�o 700 mil [ponad tysi�c kilometr�w] na pomoc od Karn Dum. Uwzgl�dni�em na tej mapie wszystkie co istotniejsze nazwy miejsc wymienione w niniejszej ksi��ce, a nie pojawiaj�ce si� we W�adcy Pier�cieni, jak Lond Daer, Druwaith laur, Edhellond, P�ycizny czy Greylin, doda�em te� kilka, kt�re winne (lub mog�yby) zosta� uwzgl�dnione na oryginalnej mapie, jak nazwy rzek Harnen i Kamen, Annuminas, Wschodnia Bruzda, Zachodnia Bruzda, G�ry Angmar. Omy�kowe ukazanie we W�adcy Pier�cieni jedynie obszaru Rhudaur poprawi�em dodaj�c nazwy Kardolan i Arthedain, uwzgl�dni�em te� wysepk� Himling u p�nocno-zachodnich wybrze�y, kt�ra pojawia si� wy��cznie na szkicu ojca i na mojej pierwszej przymiarce do tematu. Himling to wcze�niejsza forma nazwy Himring (wielkie wzg�rze, na kt�rym Maedhros, syn Feanora, wzni�s� fortec� opisan� w Silmarillionie) i chocia� nie ma na ten temat �adnej jednoznacznie brzmi�cej wskaz�wki, oczywistym jest, i� szczyt owego wzg�rza wystawa� jaka wyspa ponad wody kryj�ce zatopiony Beleriand. Nieco bardziej na zach�d widnieje wi�ksza wyspa zwana Tol Fuin, kt�ra musia�a stanowi� niegdy� najwy�sze partie Taur-nu-Fuin. W zasadzie (chocia� nie zawsze) stara�em si� stosowa� sindari�skie nazwy (o ile by�y znane), dodaj�c wszak�e zazwyczaj t�umaczenie, je�li takowe cz�sto pojawia si� w tek�cie. Mo�na zauwa�y�, �e Pustkowie Pomocne zaznaczone na g�rze moich oryginalnych map mia�o w za�o�eniu stanowi� zapewne odpowiednik obszaru okre�lanego Forodwaith *. * Forodwaith pojawia si� tylko raz w Dodatku A do W�adcy Pier�cieni. Odnosi si� w�wczas do pradawnych mieszka�c�w P�nocnych Ziem. Od nich to wywodzili si� �nie�ni Ludzie z Forochel. Jednak sindari�skie s�owo (g)waith oznacza�o zar�wno krain�, jak i jej mieszka�c�w (por. Enedwaith). Na jednym ze szkic�w ojca nazwa ta zdaje si� r�wnoznaczna z "Pustkowiem Pomocnym", gdzie indziej zosta�a jednak przet�umaczona jako "P�nocne Ziemie". Uzna�em za po��dane zaznaczenie ca�ego przebiegu Wielkiego Go�ci�ca ��cz�cego Arnor z Gondorem, chocia� odcinek mi�dzy Edoras a Brodami na Isenie odtworzy�em na podstawie domys��w (podobnie jak i domy�la� si� mo�na tylko dok�adnego po�o�enia Lond Daer i Edheltondu). Pod koniec chcia�bym jeszcze podkre�li�, �e wiernopodda�cze wzorowanie si� na mapie (pomijaj�c kwestie nazw i liternictwa), kt�r� nakre�li�em w po�piechu dwadzie�cia pi�� lat temu, nie oznacza jeszcze, i� uwa�a...
marc144