Andrzej Zbych - Stawka większa niż życie 01.pdf - Zbych Andrzej - cedrik59

ANDRZEJ ZBYCH

STAWKA WIĘKSZA

NIŻ ŻYCIE

DRUGIE URODZINY

Umówił się z Pierre'em, że zapadną w kartoflisku podczas drogi powrotnej. To była spora

szansa. Wachmani o tej porze są już zmęczeni, tłum przymusowych robotników, który

powinien maszerować w karnych trójkach, po dwunastu godzinach morderczej harówki

ciągnie osowiały; każdy myśli tylko o tym, aby jak najszybciej znaleźć się w domu, jeśli

domem można nazwać otoczony drutem kolczastym czworobok baraków, w których

zgromadzono kilkuset cudzoziemskich robotników, zatrudnionych w stoczni remontowej

Kriegsmarine w Królewcu. Jest więc szansa, że żaden ze współwięźniów nie zauważy

ucieczki, a jeśli nawet, to zapewne pomyśli, że tych dwóch zwariowało zupełnie, bo przecież

ucieczki kończą się zwykle jednakowo: po paru dniach, a po tygodniu najpóźniej,

przyprowadzają z powrotem takiego, któremu — jak mawia w takich okazjach lagerFuehrer

Artzt - znudziło się spokojne życie w tym cichym, przyjemnym obozie i który pragnie

zakosztować prawdziwego niemieckiego obozu koncentracyjnego...

Bo istotnie ten mały obóz, postawiony na ugorze pod Królewcem - ze strychu

najwyższego baraku widać krańcowy przystanek linii tramwajowej - nie jest prawdziwym

niemieckim obozem. Staszek spodziewał się, że może być znacznie gorzej, kiedy aresztowano

go w rodzinnej Kościerzynie. Już wtedy działał Stutthof Konzentrationlager, budzący

postrach wśród pomorskich Polaków. Ale miał szczęście. Zaplombowany bydlęcy wagon

minął Gdańsk, z którym tyle Staszka łączyło dobrych i złych wspomnień, i skierował się na

wschód.

Znalazł się w tym niewielkim obozie, gdzie oczywiście nie cackają się z nimi, kawki z

mleczkiem do łóżeczka nie podają, ale brukwiowej zupy z pływającymi gdzieniegdzie

okrawkami tłustego mięsa prawie do woli, chleba także sporo, pół kilograma dziennie. Rzecz

w tym -Staszek szybko się połapał — zew obozie umieszczono wyłącznie młodych, zdrowych

ludzi, dobierając ich nawet pod kątem przygotowania technicznego. Być może wyznanie

Staszka w kościerzyńskim gestapo, że przez cztery semestry studiował budownictwo

okrętowe na Politechnice Gdańskiej, wyznanie, dodajmy, złożone płynną niemczyzną,

zdecydowało o jego losie.

Wśród współtowarzyszy niedoli przeważali ludzie obyci z pracą w fabrykach, Staszek

zaprzyjaźnił się z Felkiem, który był majstrem u warszawskiego Gerlacha, a człowiek, obok

którego dostał pryczę, właśnie ten Pierre, z którym teraz omawiał ucieczkę, pracował przed

wojną u Panharda jako skrawacz-narzędziowiec. Wielka machina wojny totalnej,

proklamowanej przez wodza tysiącletniej Rzeszy, potrzebowała fachowców, bo wiele

stanowisk przy obrabiarkach, frezarkach i szlifierkach stało pustych - ludzi, którzy przy nich

pracowali, posłano na fronty. A ktoś musiał produkować części zamienne do podziobanych

przez angielskie pociski okrętów, więc stworzono ten obóz, o którym sami jego szefowie

mawiali, że należy do najbardziej luksusowych miejsc Trzeciej Rzeszy. Bicie nie wchodziło

tu do rytuału, oczywiście nierzadko człowiek obrywał kolbą, kiedy „post" miał akurat muchy

w nosie, ale były to raczej szturchnięcia niż ciosy, widocznie personel strzegący obozu

otrzymał instrukcje, aby pensjonariuszy tych czterech odrutowanych baraków w miarę

możliwości oszczędzać. Byli potrzebni przynajmniej do końca wojny. Rzesza postanowiła

wycisnąć z nich wszystko, co się da, zanim zdecyduje się na ich unicestwienie. Właściwie

można by w tym obozie doczekać końca wojny, bo oszczędzały ich nawet angielskie bomby,

spadające w nieregularnych odstępach czasu na Królewiec. LagerFuehrer Artzt, grubas bez

prawej ręki, którą zdążył już stracić gdzieś w kampanii francuskiej, usiłował być jowialny, co

mu zresztą przychodziło bez trudu.

- Widzicie - powiadał - jak was oszczędzamy. Anglicy bombardują niemieckie miasto, a

was umieściliśmy za miastem, żeby wam się, broń Boże, krzywda nie stała...

Oczywiście nic darmo. Względnie ludzkie warunki życia okupione są dwunastogodzinną

harówką. Do tego dochodzi blisko godzinę trwająca droga powrotna, bo rano zawożą ich

ciężarówkami.

Wielu się z tym pogodziło. Niektórzy nawet uznali, że wygrali los na loterii. Na przykład

ci z Warthegau lub Pomorza. Ci, którzy stamtąd pochodzą, mają prawo przekazać część

zarobionych marek pozostawionym rodzinom. Ich obecność tutaj chroni w jakimś stopniu,

przynajmniej tak sobie wyobrażają, najbliższych przed wysiedleniem. Ci chwalą sobie nawet

obóz, uważając go za najmniejsze zło, jakie mogło im się przytrafić.

Ale Staszek od ośmiu miesięcy, to znaczy od momentu, gdy się tu znalazł, myśli o

ucieczce. Co prawda on także pochodzi z Pomorza, ale nic nie może pomóc swoim bliskim,

których pochłonęła pierwsza fala hitlerowskiego terroru w jesieni trzydziestego dziewiątego.

Uciekł wtedy do Krakowa, potem do Warszawy.

Długo szukał kontaktu z jakąś organizacją, chciał iść do lasu, chciał się bić, ale

konspiracja dopiero się rodziła, obejmowała swym zasięgiem niewielkie grupy, a wieści o

regularnych leśnych oddziałach były bardziej pobożnym życzeniem niż rzeczywistością...

Kiedy wreszcie udało mu się nawiązać kontakt z organizacją, kiedy go zaprzysiężone i

myślał, że nareszcie będzie mógł robić to, co robić powinien, po tym, co stało się z jego

matką i ojczymem, z jego dalszymi krewnymi i bliskimi przyjaciółmi, kazano mu wrócić do

Kościerzyny. Miał tam się zamelinować, w razie potrzeby przyjąć Volkslistę i czekać na

dalsze rozkazy. Tłumaczył, że chce walczyć z bronią w ręku, że chce zabijać ludzi, którzy

zburzyli mu dom rodzinny... Na nic się to nie zdało. To był rozkaz. Powinien zrozumieć, że

organizacji potrzebni są ludzie świetnie znający język swego wroga, obeznani z terenem,

inteligentni i odważni, którzy w razie potrzeby potrafią zorganizować grupę konspiracyjną

czy siatkę wywiadowczą. Ale nie doczekał się żadnego rozkazu. W trzy tygodnie po

przyjeździe do Kościerzyny przyszło gestapo i wylądował w tym właśnie małym obozie.

Mieli pryskać razem z Felkiem, z tym od Gerlacha. Chłopak był cwany, ukradł któremuś z

robotników niemieckich jego papiery i czekał na sposobny moment. Staszek myślał właśnie,

żeby uczynić coś w tym rodzaju, gdy którejś nocy obudziła ich wizyta gestapowców. Poszli

wprost do Felka. W sienniku znaleźli te dokumenty. Felek więcej nie wrócił. Po tym

wydarzeniu skończyły się głośne rozmowy i półjawne planowanie ucieczek. Ktoś był

kapusiem, niestety nie udało się ustalić, kto. W każdym razie cel administracji obozu został

osiągnięty. Ludzie zamknęli się w sobie, długo się obwąchiwali, zanim jeden odezwał się do

drugiego. Tak jak sobie życzył lagerFuehrer Artzt: „Pracować, pracować, nie myśleć o

głupstwach...”

Musiało upłynąć parę miesięcy, zanim jego stosunki z Pierre'em, sąsiadem z pryczy obok,

zacieśniły się do tego stopnia, że zaczęli przebąkiwać o ucieczce. To Pierre właśnie, kiedy

pierwsze bariery wzajemnej nieufności zostały przełamane, powiedział Staszkowi:

-Wiesz, dlaczego wszyscy uciekający wpadali? Bo uciekali w niewłaściwą stronę. - I

potem wyjaśnił: - Uciekali Polacy to zrozumiałe... Oni mają najbliżej. Żaden Francuz nie

próbował, ani Czech, ani Jugosłowianin. A mimo to żadna ucieczka się nie udała...

Było szesnaście ucieczek. Większość w grupach dwu-, trzyosobowych, kilka

indywidualnych. Uciekinierzy zawsze wracali. Tylko raz ktoś nie wrócił, przywieziono jego

zwłoki.

- To proste - ciągnął Pierre. - Pomyśl, wszyscy uciekają na południe, w stronę swoich. Od

terenów, gdzie mogą trafić na pomoc Polaków, dzieli ich trzysta kilometrów.

- Więcej - sprostował Staszek. - Granica Rzeszy przebiega teraz niecałe pięćdziesiąt

kilometrów na północ od Warszawy.

-Tym bardziej. A trzeba uciekać nie tu - pociągnął gwoździem po blasze, która miała stać

się częścią kadłuba jakiegoś pancernika, bo ich rozmowa toczyła się przy pracy w stoczni,

ponieważ doszli do wniosku, że tylko tu, w ogłuszającym jazgocie pneumatycznych młotów i

piskach skrawanej stali, mogą mówić spokojni, że nikt ich nie podsłucha. - Więc trzeba

uciekać nie tu - powtórzył - lecz tu - wyrysował gwoździem strzałkę ustawioną pod kątem

prostym do poprzedniej, wskazującej drogę do Polski.

- Na wschód? - nie zrozumiał Staszek. - Zwariowałeś. Przecież tam są bolszewicy.

- Właśnie - pokiwał głową Pierre. - Granica jest stąd siedemdziesiąt - osiemdziesiąt

kilometrów. Pomyśl!

- A jak Rosjanie wydadzą nas Niemcom? Albo wsadzą za druty gdzieś na północy?

Długo nie wracali do tej rozmowy, to znaczy nie wracali do niej wprost, ale Pierre krążył

wokół sprawy jak ćma koło świecy. Staszek szybko zorientował się, w czym rzecz. Pierre był

komunistą i ciągnęło go na wschód. Pewnie by wolał wrócić do Francji, ale wiedział, że to

niemożliwe, więc wybierał Rosję. A on, Staszek? Nie wychowano go w miłości do

wschodniego sąsiada.

W swoim dwudziestodwuletnim życiu nie zdążył się zetknąć z ludźmi, którzy mieliby na

ten wielki, szamoczący się z trudnościami kraj inny pogląd niż on, to znaczy taki, jaki

wyniósł ze szkoły i lektury prasy. Ciekawił go ten kraj, słyszał o pięciolatkach, o

Dnieprogessie i Magni-togorsku, fascynowało go przeobrażanie rolniczego kraju w potęgę

przemysłową. Ale słyszał także o procesach i czystkach, o biedzie i kolektywizacji. Staszek

nie wiedział, ile prawdy było w tym, co czytał, ale powzięcie decyzji nie było sprawą prostą.

Ucieczka do Generalnej Guberni jest piekielnie trudna, prawie niemożliwa, ale uciekać do

Rosji... Dlatego, kiedy Pierre narysował mu strzałkę, wyznaczającą marszrutę na wschód,

zawołał w pierwszym odruchu: „Przecież tam są bolszewicy!”

- Czytałeś? - zapytał w parę tygodni później Pierre podczas półgodzinnej przerwy

obiadowej. - Czytałeś „MeinKampf"?

Siedzieli w maszynowni remontowanego statku. Obiadową zupę przywożono im do

stoczni. To pytanie tak zaskoczyło Staszka, że nie doniósł łyżki z jakimś krupnikiem do ust.

- Zwariowałeś? Po co miałem czytać to świństwo, z którego wynika, że jestem

podczłowiekiem.

- Gdybyś czytał - Pierre wyskrobał kaszę z dna miski, starannie wylizał łyżkę. - Gdybyś

czytał, wiedziałbyś, że do podludzi Adolf Hitler zalicza także Rosjan. I wiedziałbyś jeszcze,

że likwidacja państwa bolszewickiego jest jego głównym celem. Bez tego nigdy by nie

zdobył „przestrzeni życiowej dla wybranego narodu". Potrzebne mu żyzne stepy Ukrainy,

więc wojna z Rosją jest nieunikniona. Jeśli Rosja walczyłaby z Niemcami, poszedłbyś z

Rosją?

- Poszedłbym z samym diabłem.

- Masz moje słowo honoru, że wojna wybuchnie. Staszek chciał mu powiedzieć, że nie

bardzo w to wierzy, że przeczą temu ostatnie wydarzenia, ale nie zdążył, bo zawyła syrena

ogłaszająca koniec przerwy obiadowej. Do maszynowni wtoczył się majster, który popędził

ich do roboty. Dopiero po paru tygodniach nadarzyła się okazja do rozmowy. Pierre miał

teraz ułatwione zadanie. Koncentracja wojsk niemieckich w rejonie Królewca rzucała się w

oczy każdemu. Triumfował.

- A nie mówiłem, bracie? Teraz jest najwłaściwsza pora. Czołgi bez przerwy walą na

wschód. Wiedziałem, że to taktyka - z dwóch stron - i Niemcy, i Rosjanie potrzebowali czasu.

Stalin nie jest głupi. Wiedział, że w trzydziestym dziewiątym nie da rady Hitlerowi. Musiał

mieć trochę czasu. Dlatego zawarł ten pakt. Ja wiem, że cię to boli. U nas też wielu ludzi tego

nie rozumiało. Ale znasz takie przysłowie, że koszula bliższa ciału.

Więc ustalili plan ucieczki. Najlepiej po robocie, kiedy eskortujący ich wachmani też są

zmęczeni. Zapaść gdzieś w kartoflisku i przeczekać, aż minie ich grupa. Zanim dojdą do

obozu, upłynie pół godziny. Potem kolacja, a apel dopiero o dziewiątej, czyli razem dwie i pół

godziny. Ale to jeszcze nie koniec. Pierre załatwi, żeby któryś z Francuzów krzyknął, że ich

majster zatrzymał na nocną zmianę. Pojadą do stoczni ich szukać - znowu godzina. Razem

trzy i pół - do czterech godzin. Mają po parę marek, Pierre sprzedał wachmanowi piękny

mohairowy szal. Staszek - trzydniową porcję chleba. Wystarczy, żeby kupić bilet w stronę

Kłajpedy. Do samej Kłajpedy nie starczy forsy, więc dojadą do czwartej czy piątej stacji za

Królewcem. Tam wysiądą i ruszą na wschód. Dopiero wtedy zaczną ich szukać. Ale szukać

ich będą na południu.

Poszło nadspodziewanie łatwo. Była mgła i żaden z „postów” nie zauważył, że z grupy

ktoś ubył. Zresztą trudno było winić ich o to, ponieważ trójki dawno się już rozpadły,

robotnicy opatuleni, czym kto miał, szli niemal na oślep, naprzeciw wiatrowi, który kładł na

ich twarzach warstwę zimnej, marcowej mżawki.

Sytuację ułatwiało to, że ubiorem niczym nie różnili się od robotników niemieckich, te

same niebieskie kombinezony, naciągnięte na ubrania. Jedynym znakiem rozpoznawczym

były przyszyte do lewej kieszeni białe skrawki materiału z literą, która symbolizować miała

przynależność narodową więźnia. Jeszcze w kartoflisku zerwali te szmaty, stając się w tym

momencie uciekinierami i przestępcami w świetle prawa Rzeszy i wewnętrznego regulaminu

obozowego. LagerFuehrer Artzt za lekkie nadprucie białej szmatki z literką dawał trzy dni

karceru. Tak jak było umówione, wsiedli do tramwaju na krańcowym przystanku. Znali tę

drogę, można było do dworca głównego dojechać bez przesiadki. Udawali, że się nie znają,

niemczyzna Pierre'a mogłaby wzbudzić podejrzenia, choć tak się złożyło, że plan zrobienia

małego figla władzom Rzeszy uknuli właśnie po niemiecku, ponieważ był to jedyny język,

jakim mogli się od biedy porozumieć. Na dworcu Staszek stracił Francuza z oczu, ale bał się,

by rozglądaniem nie zwrócić na siebie uwagi Schupo, który przechadzał się po hali dworca z

rękami do tyłu. Kupił bilet do stacji, jaką poprzednio z Pierre'em ustalił, i minął obojętnie w

przejściu kolejarza, który kasując jego bilet nie zaszczycił go nawet spojrzeniem. Mieli

szczęście, pociąg był już podstawiony. Na peronie Pierre puścił do Staszka oko i wsiadł w

któryś z pierwszych wagonów. Staszek ulokował się z tyłu i czekał. Był jedynym pasażerem

w przedziale, potem zjawił się jakiś kolejarz wracający po pracy do domu, milkliwy na

szczęście. Zapalił papierosa, czym przyprawił Staszka o zawrót głowy, zauważył to i bez

słowa podsunął mu paczkę papierosów. Wysiadł na następnej stacji i Staszek mógł,

spojrzawszy na zegarek, stwierdzić, że jeśli wszystko pójdzie tak, jak zaplanowali, to zaczną

ich szukać dopiero za godzinę. Rozważał właśnie, co powie Rosjanom na granicy, jak ich

przekona, by nie odsyłali go Niemcom. Ocknął się, gdy spostrzegł, że pociąg stoi. Spojrzał na

zegarek i ogarnęło go przerażenie. Przespał stację Gnei-sau, gdzie miał spotkać się z

Pierre'em. Sądząc po godzinie, pociąg musiał dojeżdżać już do Kłajpedy. Wyjrzał oknem,

powoli podnosił się semafor. Kilkaset metrów dalej widniały światła i zabudowania sporego

na oko miasta. Zdecydował się w jednej chwili - skoczył, gdy pociąg drgnął.

Był na terenie jakiejś bocznicy, z prawej miał niskie zabudowania, prawdopodobnie

jakichś magazynów. Z lewej zagajnik z usypanymi na jego skraju wielkimi pryzmami węgla

czy koksu. Ruszył w tamtą stronę. Miał kompas i mapę, ale cóż to za mapa? Wycięta z

gazety„Kónigsberg Zeitung" mapa zwycięskiego marszu niemieckich wojsk. Ta część

Europy, która go interesowała, była zaledwie naszkicowana. Mógł się z tego domyślić

jedynie, że granica musi być gdzieś w pobliżu. W świetle małej kolejowej lampy

sygnalizacyjnej położył na dłoni kompas wyprodukowany własnym przemysłem:

namagnesowana igła na wieczku pudełka od pasty do butów.

Wiedział tylko tyle, że musi iść na wschód.

Schował do kieszeni kompas i wszedł w zagajnik.

Andrzej Zbych - Stawka większa niż życie 01.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: