Cioran Emile _ Wybor aforyzmow.pdf

Wybór aforyzmów E. M. Ciorana (ur. 1911),

jednego z najznakomitszych eseistów francuskich pochodzenia rumuńskiego, którego myśl filozoficzna

ukształtowała się pod wpływem Nietzschego i Schopenhauera oraz myślicieli Dalekiego Wschodu. Świat jest

pozbawiony sensu, a człowiek okrutny, drapieżny i egocentryczny - oto jądro doświadczeń filozofa. Myśl i emocje

wyraża Cioran chłodno, z maksymalną precyzją i lakonicznością.

WSTĘP

Emile Michel Cioran, jeden z najznakomitszych eseistów

francuskich, uprawiający aforystykę godną wielkiej tradycji La

Rochefoucauld i Chamforta, urodził się w 191 i r. w Sibiu,

w Transylwanii. Po studiach filozoficznych w Bukareszcie,

gdzie nawiązuje kontakt z bardzo żywym wówczas środowi-

skiem intelektualnym stolicy i zaprzyjaźnia się m.in. z M.

Eliade, wyjeżdża w 1937 r. na stypendium Instytutu Francu-

skiego do Paryża. Fakt ten zadecydować miał o całym jego

życiu i pisarstwie, nigdy już bowiem do Rumunii nie powróci,

w Paryżu zaś i po francusku opublikuje zbiory swych esejów

i aforyzmów: Precis de decomposition (Zarys dekompozycji),

Syllogismes de l'amertume (Sylogizmy goryczy), La tentation

d'exister (Pokusa istnienia), Histoire et utopie (Historia i uto-

pia), La chute dans le temps (Upadek w czas), Le mawais

demurge (Zły demiurg), De l'inconvenient d'etre ne (O niedo-

godności urodzenia się), Ścartelement (Rozćwiartowanie),

Exercices d'admiration (Ćwiczenia w podziwie), Aveux et

Anathemes (Wyznania i Anatemy).

To znalezienie się w odmiennej cywilizacji, konieczność pi-

sania w obcym języku nie stały się dla Ciorana doświadcze-

niem wyłącznie negatywnym, przeciwnie, wykorzenienie, chara-

kterystyczne dla emigranta, odczuwane było jedynie jako rady-

kalizacja wykorzenienia, jakie dane jest przeżywać każdej jedno-

stce. Izolacja, osamotnienie stają się szansą: pozwalają na

swobodne przemierzanie różnych kultur, brak przynależności

do ściśle określonej wspólnoty umożliwia szczególnie ostre

widzenie miejsca człowieka w świecie, odporność na kolektyw-

ne mity.

W Exercices d'admiration, w eseju poświęconym Borgeso-

wi, tak pisał: „Nie zakorzenić się, n i e przynależeć do

żadnej wspólnoty- taka była i jest moja dewiza. Zwró-

cony ku innym horyzontom, usiłowałem zawsze odgadnąć, co

dzieje się gdzie indziej. Gdy miałem dwadzieścia lat, Bałkany

nic nie mogły mi już ofiarować. Jest to dramat, ale i korzyść

urodzenia się w strefie kulturowej drugorzędnej i byle jakiej.

Obcy stał się moim bogiem. Stąd pragnienie wędrówki

poprzez literatury i filozofie, pożeranie ich z niezdrowym za-

pałem". W eseju zaś O korzyściach emigracji (w tomie La

tentation d'exister) z właściwą sobie ironią mówił o szansie,

jaką daje emigracja, a więc znalezienie się w sytuacji skrajnej:

„Nie jest łatwo być znikąd". Jedynym niebezpieczeństwem

może być przyzwyczajenie się do swego losu, stanie się „epi-

gonem swych własnych cierpień", zadomowienie w braku oj-

czyzny,

Najważniejszym i najtrudniejszym problemem stać się mia-

ło pisanie po francusku, w języku o sztywnej składni, wytwor-

nym, chłodnym i precyzyjnym, „mieszaninie kaftana bezpie-

czeństwa i salonu". „Nie ma w nim ani jednego słowa - pisał

Cioran w Dwóch typach cywilizacji {Histoire et utopie) -

którego znużona elegancja nie przyprawiałaby mnie o zawrót

głowy; żadnego śladu ziemi, krwi, duszy..." Lecz pisanie w ob-

cym języku spełnia te same zadania, co emigracja. Ta. „fascy-

nująca tortura" staje się wyzwoleniem, pozbyciem się swej

własnej przeszłości, a więc znów pozwala widzieć jaśniej

i ostrzej, niż gdy się jest zakorzenionym w jednej tradycji, czy

to kulturowej czy językowej.

Rodzaj filozofii, jaką uprawia Cioran, najlepiej określają

dwa jego aforyzmy: „...Najgorszą formą despotyzmu jest sy-

stem, w filozofii i we wszystkim" oraz „Wszystko, co mogłem

odczuć albo pomyśleć, było jedynie ćwiczeniem się w antyuto-

pii". Jest to myślenie za pomocą paradoksów, nie pretendujące

do rozstrzygania sprzeczności, sytuujące się w antyheglo-

wskiej tradycji Schopenhauera, Kierkegaarda, Nietzschego.

Jest to także myślenie całym sobą - a nie tylko intelektualne

ćwiczenie - zaangażowane w dramat ludzkiej egzystencji,

a jednocześnie pretendujące do jej oglądu z ironicznego dys-

tansu.

Poznanie staje się równoznaczne z introspekcją - to, co naj-

bardziej osobiste, jest bowiem tez tym, co najbardziej uniwersal-

ne - pisanie zaś tożsame z autoterapią: „pisać to leczyć się",

powie Cioran w wywiadzie udzielonym z okazji wznowienia w ję-

zyku niemieckim Precis de decomposition (E. M. Cioran, Entre-

tien a Tubingen, LHerne, Paris 1988), a w jednym z aforyzmów

napisze: „Książka to odłożone samobójstwo".

,Antyutopijność" jest najbardziej charakterystycznym wy-

różnikiem myśli Ciorana, niezliczone jej przykłady znajdzie

czytelnik w niniejszym wyborze aforyzmów. Bezlitosną drwinę

z ludzkich marzeń o lepszej przyszłości i o idealnym państwie

przynosi esej Mechanizm utopii {Histoire et utopie). Utopia

zostaje tam nazwana „zdegradowaną i unowocześnioną escha-

tologią", zdziwienie i sarkastyczną kpinę prowokują owe pań-

stwa „nie tknięte przez zło, gdzie błogosławi się pracę i gdzie

nikt nie boi się śmierci", gdzie ciemności są zabronione,

bowiem „dopuszcza się tylko światło", gdzie nawet dzieci nie

kradną jabłek z drzew.

Wizja świata, jaką nie bez przewrotności proponuje Cioran,

rozprawia się nieubłaganie z wszelkimi próbami oswojenia

historii i nadania sensu indywidualnej egzystencji. Kanonicz-

ne wątki filozofii postnietzscheańskiej, stawiające człowieka

wobec nicości i pustki wartości, prowadzą do rodzaju „wesołej

rozpaczy", aktywnego nihilizmu przeciwstawiającego pustce

świata ostrość widzenia, śmiałość analizy i pewność przegra-

nej. Patronuje jej bowiem nie romantyzm, lecz La Rochefou-

cauld i Swift, twórca „utopii bez nadziei", „Biblii człowieka

rozczarowanego", a także Marek Aureliusz i filozofie Dalekie-

go Wschodu, a więc terapie wyłączające świadomość i umożli-

wiające życie pozbawione nadziei.

Między nirwaną a ironią waha się eseistyka Ciorana, nie

troszcząc się o rozstrzygnięcie tej sprzeczności, życie pozosta-

je dlań bowiem zagadką, a próby jej rozwiązania są jedynie

profanacją owej nieredukowalnej tajemnicy.

Mimo pokus postawy buddyjskiej, ironia jednak przeważa

i to do niej należy ostatnie słowo. W zakończeniu wspomnia-

nego wywiadu Cioran powiada: „Śmiech jest zwycięstwem,

jedynym prawdziwym zwycięstwem nad życiem i nad śmier-

cią. Przedstawiają one bowiem widok odrażający. Świat stwo-

rzony, cóż to za ekstrawagancja!"

Jeśli zatem odrzucić należy pocieszycielskie złudy i senty-

mentalną skargę, to wobec bólu, cierpienia i bezsensu pozo-

staje jedyna możliwa postawa: destrukcyjna furia, bezwzględ-

ność sarkazmu godzącego w samą istotę życia nazywanego

w aforyzmach objawem braku smaku, złego gustu materii.

Skoro świat zdaje się być stworzony przez złego demiurga,

to jego głównym sprzymierzeńcem jest na ziemi człowiek.

Wizja natury ludzkiej, jaką wydobyć możemy z pism Ciorana,

jest nie mniej czarna niż jego wizja naturalnego ładu czy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: