1968-11 - Umarli wracaja co baz.pdf - ZOLTY TYGRYS - Rowiny7

Ryszard Wójcik

UMARLI WRACAJĄ DO BAZ

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1968 r.

Okładkę projektował: Mieczysław Wiśniewski

Redaktor: Ireneusz Łapiński

Redaktor techniczny: Jolanta Michałowska

Korektor: Mieczysław Chanowski

W STALOWEJ OBRĘCZY

16 września 1941. Kronsztad.

Od świtu w całym porcie wyją syreny alarmowe. Nad grzmotem artylerii przeciwlotniczej piętrzy się

ogłuszający łoskot wybuchających bomb. Na niebie, ogołoconym z radzieckich samolotów, kołują jak sępy

formacje Junkersów . Są tak pewne łupu i czują się na tyle bezpieczne, że nie zbaczają z kursu nawet pod

gradem pocisków. Co chwila nurkują, znacząc trasę swojego lotu wykwitającymi w dole gejzerami ognia i

oleistymi kłębami dymu. Płoną składy portowe, to tu, to tam wybuchają wciąż nowe wysepki ognia. Nad

widniejącym w dali Leningradem od tygodnia ściele się gęstniejąca zasłona dymów. Tam piekło rozpętało

się 8 września; wieczorem tego dnia Niemcy zrzucili na miasto ponad sześć tysięcy bomb zapalających,

wzniecając sto kilkadziesiąt pożarów. Tutaj — w Kronsztadzie — piekło dopiero się zacznie. Wprawdzie

opasana morzem twierdza wydaje się być bezpieczna, ale tam, na lądzie... Jednostki 42, 55 i 23 armii

radzieckiej, a także główne siły floty znalazły się w okrążęniu. Dziś nieprzyjaciel po krwawych walkach

złamał opór 8 armii i dotarł w rejonie Strelny do wybrzeży Zatoki Fińskiej.

Tam, na morzu, u bram miasta, okręty floty prowadzą nierówny pojedynek z okopanymi na lądzie

bateriami wroga. Niemieckie działa biją ogniem bezpośrednim po mieście, okładają pociskami baseny portu.

Bateriom kronsztadzkich fortów odpowiada ogniem dwunastocalowych luf stojący na kotwicy okręt liniowy

Oktiabrskaja Rewolucja i — basem swoich siedmiocalówek — ciężki krążownik Maksym Gorki . Do wczoraj

z Morskiego Kanału wspomagał je skutecznie okręt liniowy Marat ...

Zbliża się epilog wielkiej bitwy na wodach Bałtyku. Bitwy, która trwa już trzeci miesiąc i — jak dotąd

— przynosi Niemcom krwawe sukcesy.

Intensywne naloty bombowe na Kronsztad to złowroga oznaka pogarszającej się z dnia na dzień

sytuacji. Wokół Leningradu zacisnął się już stalowy pierścień blokady. Radziecka Flota Bałtycka,

wykrwawiona w nieustannych, uporczywych działaniach obronnych, kąsana przez przeważające siły

nieprzyjaciela, powietrzne i morskie, opuściła przed trzema tygodniami najważniejszą po Kronsztadzie bazę

morską na Bałtyku — Tallinn. Ewakuacja Tallinna przebiegała w skrajnie niekorzystnych dla jego obrońców

warunkach. Oba brzegi Zatoki Fińskiej znalazły się już wtedy w rękach Niemców, tory wodne zostały przez

nich zaminowane, w dogodnych do ataku pozycjach zaczaiły się niemieckie okręty podwodne i kutry

torpedowe, a na niebie królowała bezkarna Luftwaffe. Radzieckie lotnictwo, przeznaczone do osłony floty,

pod naporem niemieckich wojsk, osaczających Leningrad, zmuszone było wycofać się do baz położonych

tak daleko na wschód, iż wyruszający z Tallinna konwój znalazł się już poza jego zasięgiem. Było to

prawdziwie tragiczne szamotanie się w gęstniejącej z każdą godziną sieci. Należało także ewakuować

bronione zaciekle bazy na półwyspie Hanko i fortyfikacje na Wyspach Moonsundzkich. Wobec postępów

nieprzyjaciela na lądzie straciły one swą kluczową pozycję, polegającą na szachowaniu wejścia do Zatoki

Fińskiej. Gdy wreszcie podjęto spóźnioną decyzję o ewakuacji tych baz — droga powrotna do Leningradu

stała się zdradliwą pułapką. Straty były ogromne.

Ewakuowano Tallinn, wycofywano się po kolei z Wysp Moonsundzkich, czyniono przygotowania do

opuszczenia półwyspu Hanko. Wycofane z ognia jednostki i sprzęt pospiesznie przerzucano do

leningradzkiego „kotła”. Tam — na lądzie — w murach miasta i na jego bliskich przedpolach miała się

rozegrać rozstrzygająca bitwa frontu północnego.

PIĘŚĆ CZY ROZWARTE PALCE

Wszystko, co pływało na morzu — okręty, ludzi i sprzęt — podporządkowano jednemu zadaniu:

obronie Leningradu. Z pokładów ścigaczy i torpedowców schodzili na ląd marynarze — maszyniści,

minerzy, łącznościowcy, okrętowi artylerzyści... Trafiali wprost do okopów, a często, gdy nieprzyjaciel

przerywał pierścień obrony, z marszu szli do ataku. Topniały w bitwie i rozpraszały się na niezliczonych

pozycjach najlepsze kadry floty. W samym tylko wrześniu dowództwo floty skierowało na ląd ponad

trzydzieści tysięcy ludzi — dokładnie połowę stanu. Sztab Frontu argumentował nieustępliwie: aby utrzymać

miasto, trzeba zacisnąć wszystkie siły w stalową pięść. Metoda działania „rozwartymi palcami” — obrony

wszystkich możliwych odcinków frontu — nie zdała egzaminu. Zbyt wiele kosztowało utrzymywanie do

ostatka rozproszonych baz na Bałtyku. Za ich ewakuację płacono później po stokroć wygórowaną cenę.

Lądowi sztabowcy gotowi byli teraz do końca wyczerpać ludzkie zasoby floty. Nie było czasu na dyskusje.

Nad flotą zawisło widmo kompletnej zagłady.

I oto zacumowane u nabrzeży, zakotwiczone w basenach portowych Kronsztadu, wprowadzone do

wąskich koryt leningradzkich kanałów i odgałęzień Newy — stoją ze skierowanymi w niebo lufami dział na

poły opustoszałe okręty bałtyckiej armady.

Nie stoją bezczynnie. Większość z nich zamieniono w pływające baterie artyleryjskie, inne — mniejsze

— spełniają rolę punktów kierujących ogniem artylerii, jeszcze inne utrzymują komunikację na Newie i

wodach pobliskich jezior. W krytycznych dniach zacieśniającej się wokół miasta blokady środkami floty

udało się przewieźć wielkie zapasy żywności, składowane w fortach Kronsztadu. Zadanie to wykonały

transportowce pod nieustannym ostrzałem niemieckiej artylerii, lawirując między bombami i minami,

zrzucanymi do Zatoki po nocach przez niemieckie samoloty.

Flota nie chciała i nie mogła skapitulować. Zmieniła się tylko jej rola w obronie oblężonego miasta.

Teraz, gdy sytuacja zmuszała do zaniechania działań zaczepnych, trzeba było się przystosować do warunków

oblężenia. Ukryte w zakamarkach portu jednostki bojowe starannie maskowano, pokłady okrętów

pokrywano grubymi stalowymi pancerzami, pomosty i nadbudówki okrywano belami bawełny, przekonano

się bowiem, że bawełna stanowi znakomitą osłonę przed odłamkami. Dla oka niemieckiego pilota

zamaskowane okręty stanowiły trudne do rozpoznania cele. Na podstawie lotniczych obserwacji Niemcy

doszli do pochopnego wniosku, którego nie omieszkali obwieścić całej Europie — że dla radzieckiej floty

wojennej na Bałtyku nastały ostatnie dni. Sądzili, że po krwawej ewakuacji Tallinna i ciągłych

bombardowaniach Kronsztadu większość radzieckich okrętów została zatopiona, a pozostałe są bądź

poważnie uszkodzone, bądź znajdują się w tak szczelnym zamknięciu na redach Kronsztadu i w ujściu

Newy, iż nie ma mowy o ich aktywnych działaniach. Jednakże sami widocznie nie bardzo w to wierzyli,

skoro postanowili wycofać z Bałtyku dwa liniowe okręty — Tirpitz i Scharnhorst . W ślad za nimi opuściła te

wody cała flotylla torpedowców. Dziwne również było i to, iż z jakichś względów poniechali otwartych

działań przeciw radzieckim okrętom, mimo iż armii niemieckiej musiało bardzo zależeć na szybkim

zagwarantowaniu łączności morskiej z Finlandią.

„JEDYNIE OKRĘTY PODWODNE...”

Na posiedzeniu Rady Wojennej floty kontradmirał Rall, analizując sytuację radzieckiej marynarki na

Bałtyku, powiedział do zebranych oficerów:

— Nie mając zagwarantowanej swobodnej komunikacji na morzu, frontowa maszyneria Niemców

doznawać będzie na lądzie ustawicznych awarii. Jest to bardzo czuły, newralgiczny punkt tego teatru działań

wojennych. — Końcem pałeczki admirał powiódł w stronę wybrzeży Szwecji. Ruch ten nie wymagał

żadnych komentarzy. Wszyscy zdawali sobie doskonale sprawę z wielkiego znaczenia, jakie ma dla

Niemców ta droga. Przewozili nią z neutralnej Szwecji najcenniejsze surowce strategiczne w zamian za

złom, wywożony z okupowanych terenów. — Ale... — admirał popatrzył znacząco po zebranych — uderzyć

w ten punkt mogą jedynie nasze okręty podwodne...

Stwierdzenie to było krótkie, lakoniczne. Właściwie nie wymagałoby komentarzy, gdyby nie fakt, iż dla

obecnych musiało zabrzmieć jak całkowicie nierealny frazes. Któż mógł bowiem w tych warunkach myśleć

poważnie o rozwarciu stalowych szczęk pułapki i o wyjściu do działań na pełne morze? Podobny plan mógł

się zrodzić tylko w urojeniach fantasty.

16 września.

Niemieckie bombowce polują na Marata . Zbyt wiele zalał sadła za skórę atakującej piechocie,

ostrzeliwując z dział przedpola Strelny. Artyleria wroga wymacała go wczoraj w Kanale Morskim. Płytko,

nie bardzo było gdzie manewrować — pociski zaczęły kłaść się w celu. Na przystani węglowej trafiony

celną salwą dogorywał Pietropawłowsk . Z kolei gejzery wybuchów objęły Maksyma Gorkiego . Torpedowiec

Stiereguszczyj również otrzymał kilka trafień...

I oto pokiereszowany Marat rzuca kotwicę w Kronsztadzie. Tu artyleria przeciwlotnicza zdaje się

stanowić dostateczną osłonę. Ale nie jest tak dobrze... Niebo kotłuje się od wybuchów, równomierny łoskot

dział przeciwlotniczych słabnie wobec coraz gęstszych detonacji bomb. Coraz bliżej, coraz bliżej...

Nad dachami warsztatów portowych pojawiły się nagle dwa Junkersy , a później cała dziesiątka. Lecą

nisko, bardzo nisko, w kierunku Marata . Jeszcze nie dziś, dopiero za kilka dni dokonają swego dzieła. Okręt,

trafiony tysiąckilogramową bombą, zachłyśnie się potężnym wybuchem własnych komór amunicyjnych...

Teraz Junkersy wykryły inny cel: okręty podwodne!

Stoją bezradnie, jak zagonione do saka ryby, wzdłuż wysokich nabrzeży. Ale w ich obłe, długie cielska

niełatwo trafić. Kołyszą się od bliskich wybuchów, wyrzucone z dna tony iłu oblepiają pokłady, na których

ogłuszeni, czarni od błota marynarze przywarli do plujących ogniem cekaemów. Za chwilę rozpocznie się

następny nalot.

Dowódca jednego z tych okrętów czuje się szczególnie bezsilny. Jednostka, którą dowodzi, od

pierwszego dnia wojny jest faktycznie stosem pływającego złomu. Bez jednego wystrzału, bez jednej choćby

minuty walki...

BEZZĘBNY SZCZUPAK

Szcz-303 należy do najstarszych okrętów na Bałtyku. Prawdę mówiąc, jeszcze przed wybuchem wojny

skierowano go na emeryturę. Miał być okrętem szkoleniowym. Ale i w tej roli nie mógł już pełnić służby.

Pływanie na nim wiązało się z coraz większym ryzykiem. Trzeba było przeprowadzić kapitalny remont.

Dokonano wielu przeróbek, wymieniono wiele mechanizmów, jednakże gdy doszło wreszcie do pierwszej

próby, załoga daleka była od zachwytu.

— Spróbuj pływać taką trumną! — mówiono. Kiedyś okręt nosił mniej groźną nazwę — „Jazgarz”,

teraz nazwano go bardziej wojowniczo; „Szczupak”.

— Cóż z tego — wzdychali marynarze — kiedy ten szczupak słabszy od jazgarza...

W chwili wybuchu wojny remont doprowadzony był zaledwie do połowy, a lista wykrywanych wciąż

nowych defektów, zamiast maleć, z każdym dniem wydłużała się. Ostatecznie specjaliści orzekli, że okręt

może uratować jedynie „normalny” remont na pochylni w stoczni. „Normalny” remont — w warunkach

zagrażającego miastu całkowitego okrążenia!

Dowódca Szcz-303 , Trawkin, nie mógł nawet marzyć o zaplanowanych próbnych manewrach na

pełnym morzu — Niemcy obsiali z samolotów minami magnetycznymi wszystkie wyjścia z bazy. Koledzy

Trawkina zdążyli przynajmniej do tego momentu zmierzyć się z nieprzyjacielem, niektórzy mieli już na

koncie bojowym pewne sukcesy, a ten nieszczęsny „Jazgarz” ani rusz nie chce się zamienić w zwinnego,

drapieżnego szczupaka!

Artyleria nadbrzeżna z Kronsztadu ponad wodami Zatoki salwą przydusza do ziemi atakującą

niemiecką piechotę. Przez lornetkę widać dymy nad płonącym u ujścia Newy Pietropawłowskiem .

Okaleczony bombami Marat chowa się pod niepewną osłonę kronsztadzkich baterii przeciwlotniczych.

Sytuacja rozwija się bardzo niepomyślnie dla floty. Niektórzy powiadają, że na nic się ona teraz nie przyda

— losy bitwy o Leningrad zostaną rozegrane nie tutaj, w zaryglowanych minami i sterroryzowanych z

powietrza zatoczkach i basenach portów, ale tam — w okopach u bram miasta.

— My się tu opalamy — mówili do siebie z wyrzutem marynarze — a oni tam...

Pokazywali przy tym widoczne gołym okiem dymy na lądzie. Wielu zgłasza się na ochotnika do

oddziałów szturmowych. Być może już za kilka godzin znajdą się na pierwszej linii ognia, idąc z karabinem

do ataku. Nie wiadomo, co stanie się ze „Szczupakiem”, co będzie z całą Flotą Bałtycką. Teraz obowiązuje

jeden nakaz: „Wszystko dla frontu, wszystko dla miasta”.

Mijają kolejno dni największego napięcia, najkrwawszych, decydujących walk: 21, 22, 23 września...

W dniu 23 września zmasowany atak 185 samolotów niemieckich miażdży Marata . Ginie dowódca i

wielu marynarzy. Ciężko trafiony zostaje również Maksym Gorki . Ale z pozostałych okrętów co najmniej

trzysta dział wspomaga działania własnej piechoty. Nie zabrakło w tym pojedynku także dział historycznej

Aurory . Wymontowane z okrętu i umieszczone na Wzgórzach Pułkowskich, wypisały i one swą rubrykę w

rachunku tej bitwy.

26 września niemiecki atak został powstrzymany. Linia frontu znieruchomiała. Skrępowany ciasną

obręczą okrążenia Leningrad znalazł się na wiele miesięcy w blokadzie.

TRUDNIEJ ŻYĆ NIŻ UMIERAĆ

Połowa października .

W nie opalonym wnętrzu teatru, nad głowami stłoczonych ludzi, gęstnieją obłoczki oddechów. Szatnia

nieczynna. Widzowie, przeważnie marynarze, siedzą na sali w czapkach-uszankach i wojskowych

płaszczach. Członkowie orkiestry, opatuleni w szaliki i palta, chuchaniem usiłują rozgrzać zmarznięte palce.

Za chwilę rozpocznie się kolejne przedstawienie Traviaty . Oto zabrzmiały już pierwsze dźwięki uwertury.

Prawie w tej samej chwili gdzieś za ścianą sali, jakby zza kulis, rozlega się dudniący łoskot zenitówek...

Siedzący w drugim rzędzie kapitan lejtenant Łoszkariow chwyta za rękę inżyniera Korża:

— To szaleństwo!

Na scenę wybiega lekkim, tanecznym krokiem Violetta — wesoła, roześmiana, taka jaka bywała w

dziesiątkach innych przedstawień, w lekkiej przewiewnej sukience, z obnażonymi ramionami, delikatna,

ulotna. W taki mróz! Jej dziewczęcy głos wypełnia po chwili salę. Zdumiona widownia zastygła w podziwie.

Na drugi dzień dowódca dywizjonu okrętów podwodnych, kapitan 2 rangi Tripolski, przywołuje do

siebie inżyniera Korża i oznajmia krótko:

— Wykona pan pilne zadanie. Miasto potrzebuje naszej pomocy. Niech pan dobierze sobie dwóch

motorzystów, takich co mają więcej siły, i proszę udać się na cmentarz serafimowski. Mają tam jakieś

kłopoty z koparką.

— Tak jest! — odpowiada krótko Korż, którego głos bynajmniej nie zdradza entuzjazmu.

Pod zlodowaciałym pokładem S-7 niełatwo wyszukać dwóch ludzi, którzy mieliby za wiele sił.

Tygodnie głodu zrobiły swoje. Wreszcie jednak znaleźli się. Z trudem pokonując potężne zaspy śniegu na

drodze do miasta, pytają inżyniera:

— Co tam jest do roboty? Jakie to pilne zadanie?

— Nawaliła jakaś koparka. Mieliście już z czymś takim do czynienia?

— Na okrętach podwodnych koparek nie ma...

Korż wolałby przerwać tę rozmowę. Może źle zrozumiał polecenie? Koparka — to jasne, ale co u licha

ma z tym wspólnego cmentarz?

Kroczą dalej ulicami zasypanego śniegiem miasta. Mijają niekończący się pochód cywilów. Ludzie

parami i pojedynczo ciągną za sobą sanie, dziecięce saneczki, zaimprowizowane z kawałków drewna płozy...

Jedni wiozą wydobyte z gruzów i pogorzelisk kawałki drzewa, inni jakieś tłumoki. Co pewien czas spod

koców i szmat widać zwisającą rękę lub nogę. W pewnej chwili marynarzom udaje się zatrzymać

ciężarówkę. Umazany smarem, zły kierowca na uginających się nogach wychodzi z szoferki.

— Czego, u diabła, drzecie gęby? Tak się wami pali do towarzystwa? — Ruchem ręki odsunął plandekę

okrywającą budę. — No, czego stoicie? Włazić!

Obaj motorzyści cofnęli się: platforma wypełniona była trupami.

Odtąd nie próbowali zatrzymywać przejeżdżających samochodów.

Na zaśnieżonym cmentarzu ludniej było niż na Newskim Prospekcie. To tu właśnie, do ostatniej

przystani, docierały saneczki pojedynczych cywilów, tu zostawiały swój niesamowity ładunek wypełnione

po brzegi ciężarówki. W miejscu, do którego zaprowadził przybyłych zarządca cmentarza, zobaczyli długi,

głęboki rów z opuszczonymi na dno żuchwami potężnej koparki. Drugi kraniec rowu już się wypełnił

trupami cywilów i wojskowych.

Z ramienia nieruchomego stalowego kolosa zwisały porwane liny...

— A więc to jest ta nasza robota! Nasze „pilne zadanie” — powiedział inżynier Korż.

Obaj motorzyści bez słowa przystąpili do naprawy lin.

AKCJA „ŻN”

„Bezzębny Szczupak” ( Szcz-303 ) został w ostatnich dniach października przyholowany na nowe

miejsce postoju. Zdemontowany okręt Trawkina, wraz z innymi okrętami, znalazł zaciszny kąt na Newie, tuż

u samej burty zakotwiczonej naprzeciw Ermitażu Gwiazdy Polarnej . Było to oczywiście względne „zacisze”;

pociski niemieckiej artylerii dolatywały i tutaj, wyrywając z nabrzeża kawały granitu, wzbijając wysokie

fontanny na Newie, ale marynarze uważali ten kąt za bezpieczny i... nie mylili się bardzo: ani jeden z

zacumowanych tu okrętów nie doznał poważniejszych uszkodzeń, mimo iż Niemcy robili wszystko, aby

lokatorom tego „schroniska” spędzać sen z powiek. Nocami ich pojedyncze samoloty zrzucały w górze rzeki

dryfujące miny, które spływając z prądem, miały burzyć mosty i zagrażać cumowanym u nabrzeży okrętom.

Na rzece dostrzeżono to w porę: przed każdym okrętem, przed każdą pływającą bazą wystawiono

posterunki, których zadaniem było niszczenie podejrzanego celu nawodnego. Przeznaczono ponadto dla

osłony stare drewniane barki, które spełniały rolę skutecznych tarcz, zagradzając drogę minom.

W obszernym salonie Gwiazdy Polarnej — niegdyś, przed rokiem 1917, komfortowego carskiego

jachtu — zbierali się teraz na narady dowódcy okrętów podwodnych i dowódcy sąsiadujących baz:

Smolnego , Irtysza , Oki , Ageny . Na jednym z takich zebrań flagowy mechanik brygady inżynieryjnej,

Bujwolow, w krótkich, zwięzłych słowach naszkicował najbliższą perspektywę uwięzionej w Leningradzie

floty.

— Towarzysze — powiedział, patrząc zebranymi prosto w oczy. — Na wiosnę okręty podwodne, wyjdą

w morze. Taka jest dyrektywa sztabu. Zresztą, któż z was nie pragnie opuścić tego więzienia?

Rzeczywiście, któryż dowódca okrętu chciałby tkwić ze swoją załogą bezczynnie, niby ryba złowiona

do saka, tuż o krok od morza, po którym kręciły się prawie bezkarnie niemieckie transporty, dowożąc do

armii oblegającej Leningrad wojsko i zaopatrzenie pierwszej potrzeby? Żaden z tych ludzi nie wątpił, że

1968-11 - Umarli wracaja co baz.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: