Szkoła specjalna.pdf

Nr 4 (231) 2005

Tom LXVI

WRZESIEÑ

PADZIERNIK

SZKO£A

SPECJALNA

DWUMIESIÊCZNIK AKADEMII PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

im. Marii Grzegorzewskiej

SPIS TREŒCI

OPRACOWANIA NAUKOWE

243 – Aleksandra Maciarz

Spo³eczny wymiar niepe³nosprawnoœci intelektualnej

247 – Ma³gorzata Papliñska

„Zanurzanie dzieci w brajlu“ jako element holistycznej nauki jêzyka - rozwi¹zania sto-

sowane w Stanach Zjednoczonych

258 – Anna Pro¿ych

Znaczenie œrodowiska edukacyjnego w procesie rozumienia mowy u dzieci z wa-

d¹ s³uchu

262 – Justyna Strykowska

Czynniki wp³ywaj¹ce na poziom niedostosowania spo³ecznego dzieci w m³odszym

wieku szkolnym

270 – Anna Kar³yk

Diagnoza przemocy domowej wobec dziecka

Z PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ

285 – Tomasz Tokarski

Nauczanie gry na organach na podstawie w³asnych doœwiadczeñ z edukacji mu-

zycznej dzieci niewidomych

292 – Tomasz Kacperski

Nauczanie jêzyka obcego osób ze sprzê¿on¹ niepe³nosprawnoœci¹

295 – Ma³gorzata Brzuchacz

Terapia psychomotoryczna ma³ych dzieci z zaburzeniami i utrudnieniami w roz-

woju psychoruchowym w hipoterapii

299 – Irena Wasyluk

Wspieraj¹ca rola muzyki w rewalidacji osób z g³êbokim upoœledzeniem umys³o-

wym

Z KRAJU I ZE ŒWIATA

303 – El¿bieta M. Minczakiewicz

Druhna hm Maria £yczko twórczyni „Nieprzetartego szlaku" (1923-2004)

308 – Katarzyna Kawka

Nadzieja na lepsze jutro dla dzieci z mózgowym pora¿eniem dzieciêcym – pompa

baklofenowa

311 – Anna Tomczyk-Churska

Umowa na skrawku papieru

SPRAWOZDANIA I OCENY

314 – Danuta Gorajewska

M. Fedorowicz, T. Kruszewski (red.) Biblioterapia – Z zagadnieñ pomocy niepe³no-

sprawnym u¿ytkownikom ksi¹¿ki. Wydawnictwo UMK, Toruñ 2005

316 – Ludwik Malinowski

Erich Dauzenroth: Janusz Korczak – ¿ycie dla dzieci. Wyd. WAM, Kraków 2005

318 – Ma³gorzata Fedorowicz

S³awomira Sadowska: Ku edukacji zorientowanej na zmianê spo³ecznego obrazu

osób niepe³nosprawnych. Wyd. Edukacyjne „Akapit", Toruñ 2005

Recenzowali: Prof. dr hab. Stefan M. Kwiatkowski

Prof. dr hab. Kazimierz J. Zab³ocki

Wydanie czasopisma dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji

Komitet Redakcyjny:

prof. Halina Borzyszkowska, prof. W³adys³aw Dykcik, prof. Tadeusz Ga³kowski,

prof. Aniela Korzon, prof. Czes³aw Kosakowski, Jacek Kwapisz (MENiS), prof. Aleksandra

Maciarz, prof. Irena Obuchowska, dr Adam Szecówka

Redakcja :

prof. Jadwiga Kuczyñska-Kwapisz (redaktor naczelna), dr Danuta Gorajewska (z-ca redak-

tor naczelnej), Renata Malecka (sekretarz)

Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej

im. Marii Grzegorzewskiej

Redaktor naczelna – dr Ewa Lewandowska-Tarasiuk

Adres Redakcji: Wydawnictwo APS, 02-353 Warszawa

ul. Szczêœliwicka 40, tel. 824-36-85, fax 658-11-18

e-mail: wydawnictwo@aps.edu.pl

nak³ad 1300 egz.

OPRACOWANIA NAUKOWE

ALEKSANDRA MACIARZ

DSWE TWP we Wroc³awiu

SPO£ECZNY WYMIAR NIEPE£NOSPRAWNOŒCI

INTELEKTUALNEJ

Na przestrzeni ostatnich czterdziestu lat dokonały się duże zmiany

w poglądach uczonych i polityków społecznych na istotę, przyczyny

oraz skutki niepełnosprawności intelektualnej. Termin „niepełnospraw-

ność intelektualna” wyparł terminy, które nabrały pejoratywnego zna-

czenia, takie jak „niedorozwój umysłowy”, „upośledzenie umysłowe”,

„oligofrenia”. Stało się to w znacznej mierze dzięki zmianie nazwy przez

Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badań nad Upośledzeniem Umy-

słowym na Międzynarodowe Stowarzyszenie do Badań nad Niepełno-

sprawnością Intelektualną. Osoby określane dotąd jako upośledzone

czy niedorozwinięte włączono do wielkiej rodziny osób niepełnospraw-

nych (Żółkowska 2004, s. 25).

œcie od wy³¹cznie biologicznego ujêcia niepe³nosprawnoœci intelektualnej i uj-

mowanie jej z perspektywy spo³eczno-kulturowej. W ramach tej perspektywy

mo¿na wyró¿niæ trzy wymiary: etiologiczny, symptomologiczny i przystoso-

wawczy.

Pierwszy wymiar – etiologiczny – zawiera siê w wyodrêbnieniu kulturowej

postaci niepe³nosprawnoœci intelektualnej, która powstaje w wyniku deprywa-

cji kulturowej dziecka w œrodowisku rodzinnym, od wczesnych faz jego rozwo-

ju. Przyjêto wiêc, ¿e w etiologii niepe³nosprawnoœci intelektualnej patologiczne

zjawiska œrodowiska rodzinnego maj¹ znaczenie nie tylko biologiczne (uszko-

dzenia mózgu), ale tak¿e psychospo³eczne (zahamowanie rozwoju). Zadowala-

j¹cy poziom spo³eczno-kulturowy rodziny odgrywa podstawow¹ rolê w profi-

laktyce niepe³nosprawnoœci intelektualnej.

Drugi wymiar symptomologiczny wi¹¿e siê z uznaniem niedojrza³oœci

spo³ecznej cz³owieka za kryterium diagnostyczne niepe³nosprawnoœci inte-

lektualnej. Niedojrza³oœæ spo³eczna rozumiana jest jako funkcjonalna nie-

zdolnoœæ do rozs¹dnego kierowania swoimi sprawami, nieumiejêtnoœæ

utrzymania siebie bez wydatnej pomocy otoczenia oraz wywi¹zywania siê

z obowi¹zków obywatelskich. Kryterium diagnostyczne niedojrza³oœci spo-

³ecznej nabiera szczególnego znaczenia w wieku doros³ym, kiedy to „zwra-

ca siê uwagê, w jakim stopniu osobnik jest zdolny do samodzielnego stano-

wienia o sobie, utrzymania siebie oraz wywi¹zywania siê z odpowiedzialno-

SZKO£A SPECJALNA 4/2005

243

I stotê zmian w pogl¹dach na niepe³nosprawnoœæ intelektualn¹ stanowi odej-

ALEKSANDRA MACIARZ

œci wobec poszczególnych osób i grupy spo³ecznej, w której przebywa”

(Clarke, Clarke 1969, s. 66). Osi¹gniêcie wy¿szego, ni¿ wskazany w diagno-

zie, poziomu samodzielnoœci spo³ecznej pozwala jej treœæ uznaæ za nieade-

kwatn¹ i zmieniæ j¹ lub uniewa¿niæ.

To dynamiczne podejœcie do niepe³nosprawnoœci intelektualnej stworzy³o no-

we wyzwania dla specjalistów rehabilitacji i dla rodzin osób niepe³nospraw-

nych. Skoro diagnoza okreœla jedynie aktualny stan sprawnoœci danej osoby

i mo¿e ulec zmianie, to konieczne staje siê podejmowanie kompleksowych dzia-

³añ stymuluj¹cych pozytywne zmiany. Sfer¹ najwiêkszych szans na te zmiany

jest spo³eczna samodzielnoœæ osoby z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. W re-

alizacji tych szans priorytetow¹ rolê odgrywa rodzina. To g³ównie rodzice i pe-

dagodzy specjalni stwarzaj¹ dziecku warunki do pokonywania niepe³nospraw-

noœci i rozszerzenia ich samodzielnego uczestnictwa w ¿yciu spo³ecznym (por.

Kosakowski 2000, s. 21).

W dwóch ostatnich edycjach podrêcznika Amerykañskiego Towarzystwa

ds. Niedorozwoju Umys³owego ( American Association on Mental Retardation –

AAMR) wprowadzono w definicji niepe³nosprawnoœci intelektualnej zamiast

„dojrza³oœci spo³ecznej” okreœlenie „umiejêtnoœci przystosowawcze”, a na-

stêpnie „zachowanie przystosowawcze”. W ramach tego zachowania wyró¿-

niono trzy kategorie umiejêtnoœci przystosowawczych, s¹ to (za: ¯ó³kowska

2004, s. 30):

1. Pojêciowe (rozumowe), w tym: mowa czynna i bierna, czytanie oraz pisanie,

rozumienie znaczenia pieniêdzy, samokierowania ( self-direction );

2. Spo³eczne , w tym: interpersonalne, odpowiedzialnoœæ, poczucie w³asnej god-

noœci, ³atwowiernoœæ, naiwnoœæ, prostodusznoœæ, postêpowanie zgodne z za-

sadami przestrzegania prawa, unikanie bycia ofiar¹ tyranizowania ( avoid vic-

timization );

3. Praktyczne , w tym: czynnoœci osobiste zwi¹zane z ¿yciem codziennym – je-

dzeniem, ubieraniem siê, poruszaniem, czystoœci¹; czynnoœci instrumentalne

– przygotowanie posi³ków, przyjmowanie leków, korzystanie z telefonu, go-

spodarzenie pieniêdzmi, korzystanie ze œrodków transportu; czynnoœci zwi¹-

zane z utrzymaniem gospodarstwa; zawodowe umiejêtnoœci i utrzymanie

bezpiecznego œrodowiska (za: ¯ó³kowska 2004, s. 30).

Rodzina odgrywa podstawow¹ rolê w nabywaniu wymienionych umiejêtno-

œci przystosowawczych osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹. St¹d przeby-

wanie tych osób w zamkniêtych oœrodkach rehabilitacji sta³o siê wrêcz szkodli-

we dla nich. Nale¿y w pe³ni zgodziæ siê z pogl¹dem S. Kowalika (2001), uznaj¹-

cym za niemo¿liwy do utrzymania segregacyjny system instytucji zajmuj¹cych

siê rehabilitacj¹ osób z niepe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹.

Trzeci wymiar przystosowawczy wynika z przyjêtej przez Œwiatow¹ Organi-

zacjê Zdrowia koncepcji niepe³nosprawnoœci cz³owieka, w której obok biolo-

gicznego uszkodzenia i funkcjonalnej niepe³nosprawnoœci wyró¿niono upoœle-

dzenie spo³eczne. Uwa¿a siê, ¿e osoba niepe³nosprawna mo¿e staæ siê upoœle-

dzona spo³ecznie z powodu zbyt wysokiego poziomu wymagañ stawianych jej

przez otoczenie i rodzaju przystosowania oczekiwanego w tym otoczeniu. Upo-

244

SZKO£A SPECJALNA 4/2005

SPO£ECZNY WYMIAR NIEPE£NOSPRAWNOŒCI INTELEKTUALNEJ

œledzenie spo³eczne jest konsekwencj¹ interakcji osoby niepe³nosprawnej z oto-

czeniem, w którym ma ona trudnoœci przystosowawcze i wyró¿nia siê odmien-

nymi cechami. W interpretacji tej dominuje koncentracja na adaptacji osoby nie-

pe³nosprawnej w jej œrodowisku i preferowaniu koniecznoœci „(...) rozwijania

szerokiego wachlarza instrumentów i programów usprawniaj¹cych, skupiaj¹-

cych siê na jak to jest nazywane zachowaniach adaptacyjnych, to znaczy takich

indywidualnych cechach, które pasuj¹ do istniej¹cych wymagañ otoczenia

i z którymi jednostka musi sobie poradziæ” (Gustavsson, Zakrzewska-Manterys

1997, s. 12).

Nale¿y jednak zwróciæ uwagê, ¿e upoœledzenie spo³eczne osób niepe³no-

sprawnych najczêœciej wystêpuje w spo³eczeñstwach niedemokratycznych,

nastawionych na totalitarne cele, pozbawione humanitarnych postaw. Adap-

tacja osób niepe³nosprawnych w œrodowiskach tego rodzaju spo³eczeñstw

z góry nara¿ona jest na niepowodzenie. Równie¿ adaptacja ta pozbawiona

jest szans w tych spo³eczeñstwach lokalnych, które deprecjonuj¹ i marginali-

zuj¹ indywidualne potrzeby swoich niepe³nosprawnych cz³onków. Zatem

po¿¹dane zmiany przystosowawcze prowadz¹ce do likwidacji zjawiska upo-

œledzenia spo³ecznego osób niepe³nosprawnych powinny obejmowaæ przede

wszystkim œrodowisko ich ¿ycia poprzez normalizacjê ich materialnych

i spo³ecznych warunków egzystencji, by niepe³nosprawnoœæ tych osób prze-

sta³a generowaæ ich spo³eczne upoœledzenie. Jak twierdzi T. ¯ó³kowska

(2004, s. 292) „(...) idee normalizacji nie zak³adaj¹ »uczynienia ludzi normal-

nymi«, za³o¿enie to nie powoduje, ¿e osoby niepe³nosprawne intelektualnie

musz¹ siê ca³kowicie podporz¹dkowaæ obowi¹zuj¹cym w spo³eczeñstwie

normom zachowania”. Realizacja idei normalizacji wymaga dokonania wie-

lu zmian w:

z otoczeniu materialnym – prowadz¹cych do przystosowania tego otoczenia do

potrzeb osób niepe³nosprawnych (np. architektury, tras i œrodków lokomocji,

powszechnie dostêpnych urz¹dzeñ technicznych i przedmiotów codziennego

u¿ytku),

z œrodowisku spo³ecznym (np. w³¹czaj¹ce postawy wobec osób niepe³nospraw-

nych, autonomiczne, partnerskie i podmiotowe traktowanie ich, naturalne

udzielanie im wsparcia w tych czynnoœciach i sytuacjach, w których, mimo za-

stosowanych u³atwieñ, maj¹ trudnoœci).

Czyli w myœl idei normalizacji d¹¿y siê, by niepe³nosprawni na miarê swoich

mo¿liwoœci mogli prowadziæ codzienne ¿ycie w naturalnym rytmie (dnia, tygo-

dnia, roku) na równi z pe³nosprawnymi, uczestnicz¹c we wszystkich zdarze-

niach i formach ¿ycia swojej spo³ecznoœci (spo¿ywanie posi³ków w okreœlonych

porach, œwiêtowanie i wypoczynek w okreœlone dni, korzystanie z urlopów,

organizowanie okazjonalnych uroczystoœci rodzinnych i towarzyskich itp.).

Normalizacja œrodowiska ¿ycia osób niepe³nosprawnych wyklucza ich upoœle-

dzenie spo³eczne (Maciarz 2004, s. 700).

D¹¿enie do przystosowania (adaptacji) osób niepe³nosprawnych do warun-

ków materialnych i wymogów spo³ecznych œrodowiska, w którym one ¿yj¹, nie-

jako „unormalnienie” tych osób bez przystosowania tego œrodowiska do ich po-

SZKO£A SPECJALNA 4/2005

245

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: