Im. Ks. Józefa Tischnera
Prof. dr hab. Witold POKRUSZYŃSKI
TEORIA BEZPIECZEŃSTWA
Temat: NOWE ROLE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA
(9)
KRAKÓW 2008
ZAGADNIENIA:
1. WPROWADZENIE.
2. REDEFINICJA ROLI ORGANIZACJI DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA.
3. ROLA ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ( ONZ ).
4. ROLA SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO ( NATO ).
5. ROLA ORGANIZACJI BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE (OBWE ).
6. WPŁYW AKTORÓW POZAPAŃSTWOWYCH NA BEZPIECZEŃSTWO.
7. PODSUMOWANIE.
LITERATURA:
1. R. Zięba, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
2. R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego: koncepcje – struktury - funkcjonowanie. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.
3. R. Zięba, Unia Europejska jako aktor stosunków międzynarodowych. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.
4. J. Simonides, Organizacja Narodów Zjednoczonych: bilans i perspektywy. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006.
5. A. Ziółkowski, NATO w XX wieku. Dom Wydawniczy BELLONA, Warszawa 2002.
6. T. Łoś-Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych, istota, mechanizmy działania, zasięg. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
7. E. Cziomer, L.W. Zyblikiewicz, Zarys spółczesnych stosunków międzynarodowych. WPN Warszawa-Kraków 2001.
1. WPROWADZENIE
Organizacje do spraw bezpieczeństwa odgrywają ważną rolę w rozwiązywaniu kryzysów międzynarodowych. Efektywność ich działań zależy od wielu czynników, takich jak możliwości finansowe, dysponowanie odpowiednimi instrumentami, wysoki poziom aprobaty dla ich działań w środowisku międzynarodowym. W ostatnich latach pojawiło się także kilka negatywnych zjawisk, które wpływają na obniżenie skuteczności działań struktur międzynarodowych na rzecz bezpieczeństwa.
Jednym z nich jest traktowanie instytucji międzynarodowych jako kolejnego instrumentu realizacji polityki zagranicznej wielkich mocarstw. Zjawisko to nabiera negatywnego wydźwięku, kiedy organizacja jest postrzegana jako instrument realizacji interesów jednego lub kilku najsilniejszych państw.
Kolejnym negatywnym zjawiskiem jest duża swoboda interpretacji prawa międzynarodowego. Prawo międzynarodowe jest specyficznym katalogiem zasad współpracy w środowisku międzynarodowym. Opiera się bowiem na dobrowolnych zobowiązaniach i nie jest poparte autorytetem skutecznego aparatu przymusu.
I wreszcie trzecim negatywnym zjawiskiem to przypadki całkowitego nierespektowania zaleceń i zobowiązań międzynarodowych. Rodzą się pytania: po co pracować nad regulacją różnych dziedzin współpracy międzynarodowej, skoro państwa nie muszą ich później przestrzegać? Dlaczego nasze państwo ma przestrzegać zobowiązań, skoro inne ich nie przestrzegają? O powadze tej kwestii świadczy chociażby nieustannie podnoszony problem tzw. „ klubu nuklearnego „, czyli państw, które legalnie mają broń jądrową.
Powyższe problemy stanowią zagrożenia dla roli organizacji międzynarodowych zajmujących się bezpieczeństwem międzynarodowym. Aby zminimalizować słabości, z którymi borykają się dzisiaj główne organizacje międzynarodowe zajmujące się zapewnieniem pokoju i bezpieczeństwa, warto ograniczyć efektywność tych struktur.
2. REDEFINICJA ROLI ORGANICACJI DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA
Na pojawienie się nowych zagrożeń międzynarodowych i związanych z tym wyzwań, dla funkcjonowania organizacji do spraw bezpieczeństwa , pojawiły się także nowe tendencje współpracy organizacyjnej w obszarze bezpieczeństwa.
Po zakończeniu zimnej wojny większość organizacji ds. bezpieczeństwa stanęła w obliczu konieczności zmiany celów i założeń współpracy. Wraz ze zniknięciem zagrożenia spowodowanego rywalizacją zimnowojenną pojawiła się konieczność redefinicji roli organizacji międzynarodowych, których cele i zasady odnosiły się do rywalizacji międzyblokowej. Dodatkowo, konieczność redefinicji funkcji spełnianych przez te struktury wymogła niestabilna sytuacja polityczna w Europie Środkowej i Wschodniej, czego dobitnym przykładem był konflikt w byłej Jugosławii. Konflikt ten zwrócił także uwagę społeczności międzynarodowej na nieskuteczność rozwiązań w dziedzinie bezpieczeństwa wypracowanych w okresie zimnej wojny. Obecnie dalszy proces redefinicji ról i funkcji organizacji ds. bezpieczeństwa powodowany jest rosnącą liczbą zagrożeń ze strony aktorów pozapaństwowych ( ugrupowania terrorystyczne ) i pojawieniem się nowego typu źródeł konfliktu ( dysproporcje ekonomiczne w obrębie i między państwami, fundamentalizm religijny, niekontrolowany przepływ kapitału, nielegalny handel bronią, przestępczość zorganizowana ).
Czynnikiem wpływającym na konieczność zmiany profilu działania jest również poszerzanie niektórych struktur bezpieczeństwa o nowe państwa i konieczność dopasowania się do nowych wyzwań z tym związanych.
Adaptacja do nowych warunków współpracy międzynarodowej przebiega dwutorowo. Po pierwsze, obejmuje wysiłki na rzecz ponownego zdefiniowania roli organizacji w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego i opracowanie nowych instrumentów i kryteriów ich zastosowania ( np. nowe rodzaje operacji pokojowych ). Po drugie, organizacje koncentrują się na adaptacji i zwiększeniu efektywności działań starych mechanizmów reagowania w sytuacjach kryzysowych. A teraz omówimy na czym polegają obecnie role głównych organizacji międzynarodowych do spraw bezpieczeństwa międzynarodowego.
3. ROLA ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ( ONZ )
Na początek trochę genezy powstania Organizacji Narodów Zjednoczonych ( ONZ ) aby lepiej zrozumieć jej rolę zarówno w początkach istnienia, jak i na progu XXI wieku. A oto kilka faktów z przeszłości. Jeszcze trwała II w. ś. i daleko jej było do zakończenia, gdy koło Nowej Funlandii, na pokładzie krążownika „ Prince of Wales „, odbyło się spotkanie w dniach 9-14 sierpnia 1941 roku prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki Franklina D. Roosevelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla. Wynikiem rozmów było ogłoszenie 14 sierpnia 1941 roku wspólnie przyjętej deklaracji, która została nazwana „ Kartą Atlantycką „. W tym dokumencie, przedstawiono zasady organizacji powojennego świata, w tym m.in. zapowiedziano utworzenie „ stałego powszechnego systemu bezpieczeństwa na szeroką skalę oraz wyrażono wolę współpracy Wolnych Narodów zarówno w czasie wojny, jak i pokoju dla realizacji tych celów”. Po ogłoszeniu „ Karty Atlantyckiej”, we wrześniu 1941 r. przyłączyły się do niej Polska, Belgia, Czechosłowacja, Grecja, Holandia, Jugosławia, Luksemburg, Norwegia, Związek Radziecki, Francuski Komitet Narodowy.
Natomiast, 1 stycznia 1942 r. w Waszyngtonie, przedstawiciele 26 państw podpisało „ Deklarację Narodów Zjednoczonych „, w której uznali konieczność utworzenia w możliwie najkrótszym czasie powszechnej organizacji międzynarodowej, opartej na zasadzie równości suwerennej wszystkich miłujących pokój, wielkich czy małych, a mającej za cel utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
W dokumencie tym po raz pierwszy pojawia się zaproponowany przez prezydenta Roosevelta termin „ Narody Zjednoczone”. Przez następne lata wojny przedstawiciele Wielkiej Trójki ( USA, ZSRR, Wielka Brytania ) prowadzili liczne konferencje mające na celu utworzenie organizacji międzynarodowej, rozważano także różne warianty powojennego systemu bezpieczeństwa. Jedna z konferencji przeprowadzona w dniach 3-11 lutego 1945 r. w Jałcie na Krymie, gdzie Roosevelt, Churchill i Stalin uzgodnili zasady głosowania w Radzie Bezpieczeństwa oraz podstawowe zasady powiernictwa. Ponadto postanowili zaprosić Chiny i Francję do zorganizowania konferencji założycielskiej oraz zdecydowali o terminie jej powołania i trybie przeprowadzenia. Efektem tego spotkania było zorganizowanie 25 kwietnia 1945 r. w San Francisco konferencji założycielskiej, w której udział wzięli delegaci z 50 państw. Oficjalnie nazwano Konferencją Narodów Zjednoczonych w sprawie Organizacji Międzynarodowej. Uzgodniono wówczas kartę zawierającą XIX rozdziałów i 111 artykułów, która została przyjęta jednomyślnie 25 lipca 1945 r. i podpisana następnego dnia. Jednak bez udziału Polski, która nie została zaproszona do udziału ze względów politycznych. Udział Polski uzależniono od uprzedniego rozszerzenia Tymczasowego Rządu RP o przedstawicieli reprezentowanych w rządzie londyńskim, był to sprzeciw mocarstw zachodnich. Postanowiono zarezerwować miejsce, jako członka pierwotnego Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Formalnie Organizacja Narodów Zjednoczonych ( UN – United Nation ), jako sukcesorka przedwojennej Ligi Narodów, powołana przez rządy 51 państw ( również Polskę ) powstała 24 października 1945 roku.
W artykule 1. rozdz. 1. Karty NZ przyjęto podstawowe cele ONZ:
Ø utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa z zastosowaniem skutecznych zbiorowych środków dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i eliminowania ich zgodnie z prawem M. N.;
Ø tłumienie aktów agresji i innych naruszeń pokoju;
Ø rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami opartych na poszanowaniu zasad równouprawnienia i samostanowienia narodów;
Ø rozwijanie, w drodze międzynarodowej współpracy, zagadnień o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i humanitarnym, jak również popieranie i poszanowanie praw człowieka bez względu na różnicę rasy, płci i wyznań;
Ø ustanowienie ośrodka harmonizowania działalności NZ.
Dla realizacji wymienionych celów Organizacja Narodów Zjednoczonych powołała stosowne organa. Do najważniejszych należą:
Ø Zgromadzenie Ogólne ( ZO );
Ø Rada Bezpieczeństwa ( RB );
Ø Rada Gospodarcza i Społeczna ( RGiS );
Ø Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ( MTS );
Ø Sekretariat i Sekretarz Generalny;
Ø Rada Powiernicza ( RP ).
Najważniejszym ciałem, odpowiedzialnym za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa jest Rada Bezpieczeństwa. Jest to organ stały, składa się z 5. Członków ( Chiny, Francja, USA, Wielka Brytania i Rosja ), a także 10. niestałych członków, którzy są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne, co dwa lata. Każdy członek Rady reprezentowany jest przez jednego delegata i ma jeden głos. Jedynie stali członkowie mają prawo weta.
Rada Bezpieczeństwa ponosi odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa zbiorowego, zagwarantowanego Kartą NZ oraz jest głównym organem bezpieczeństwa międzynarodowego. W związku z tym, ma prawo działać na rzecz zapobiegania wszelkiego rodzaju zagrożeniom i naruszeniom pokoju, a także podejmować akcje zmierzające do likwidacji jego naruszania.
W swoim zakresie ma kompetencje do pokojowego rozwiązywania sporów w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, arbitrażu, pojednania, postępowania prawnego czy odwołania się do organów regionalnych, których dalsze trwanie może zagrażać pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu. Dlatego też Radzie Bezpieczeństwa zostały przyznane szczególne kompetencje.
Dyskusję nad rolą Organizacji Narodów Zjednoczonych po zakończeniu zimnej wojny determinuje fakt, że jest to jedyna organizacja ds. bezpieczeństwa o zasięgu globalnym. Dlatego podlega dużej presji ze strony środowiska międzynarodowego w sprawie zwiększenia efektywności jej działań. Rezultatem prac nad możliwością zwiększenia odpowiedzialności tej struktury jest Deklaracja Milenijna Narodów Zjednoczonych, uchwalona w trakcie Szczytu Milenijnego ONZ 6-8 września 2000 roku. Autorzy tego dokumentu zadeklarowali położenie większego nacisku na respektowanie prawa międzynarodowego oraz zwiększenie skuteczności działań ONZ na rzecz rozwiązywania sporów poprzez wyposażenie tej organizacji w zasoby i instrumenty potrzebne do zapobiegania konfliktom, pokojowego rozstrzygania sporów, prowadzenie operacji pokojowych oraz budowania pokoju w sytuacjach pokonfliktowych i odbudowy terenów dotkniętych konfliktem.
Pod koniec 2003 roku Sekretarz Generalny ONZ powołał panel wysokiego szczebla, którego zadaniem było opracowanie kolektywnego działania na rzecz bezpieczeństwa, opartych na analizie bieżących zagrożeń oraz istniejącego instrumentarium ONZ.
Konkretyzacją zapisów Deklaracji Milenijnej jest raport Sekretarza Generalnego Kofiego Annana z marca 2006 roku Inwestujmy w ONZ dla wzmocnienia światowej organizacji. Jest to w istocie plan gruntownej przebudowy struktur tej organizacji. Zawiera propozycje reform w dziedzinie zasobów ludzkich, wskazuje sposoby usprawnienia i zwiększenia odpowiedzialności na poziomie menedżerskim, wskazuje możliwości zapewnienia nowoczesnych technologii informacyjnych, udoskonalenia budżetu i wprowadzenia opłacalnych sposobów na udzielania pomocy i usług. Dodatkowo potwierdza wcześniejsze deklaracje dotyczące standardów etycznych i przejrzystości funkcjonowania ONZ oraz przeciwdziałania słabościom, jakie zostały ukazane w trakcie realizacji programu Ropa na żywność oraz podczas trwania misji pokojowych ( np. wykorzystywanie seksualne ). Strukturą, która przechodzi głębszą redefinicję roli międzynarodowej niż ONZ, jest Sojusz Północnoatlantycki ( NATO ).
4. ROLA SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO ( NATO )
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego ( North Atlantic treaty Organization ( NATO ) jest organizacją wojskową, powstałą w 1949 roku i dziś skupia 26 państw. To oznacza, że w 2009 roku NATO będzie obchodziło swój jubileusz 60. rocznicę swego istnienia.
Tylko niewielu politologów - jeśli ktokolwiek w ogóle - mogło przypuszczać, że powołane jako Sojusz obronny w najgorszych czasach zimnej wojny, NATO przetrwa mimo zaniku przyczyn jego powołania i mimo wielu innych wyzwań. Przy różnych okazjach, w okresie całej swej historii NATO było wstrząsane różnymi wydarzeniami, które bądź umacniały jego jedność, bądź też groziły osłabieniem wewnętrznej spójności Lu dezintegracją. Wystarczy tu wymienić choćby wycofanie się Francji w latach 60. ubiegłego wieku ze struktur wojskowych NATO, czy rozmieszczenie w latach 80. Przez ZSRR rakiet eurostrategicznych, wycelowanych w Europę Zachodnią i konieczność udzielania przez Sojusz adekwatnej odpowiedzi.
Największym wyzwaniem dla NATO było rozwiązanie Układu Warszawskiego i Związku Radzieckiego. Sojusz NATO mógł triumfować bo przecież nastąpiło, jak określił to Prof. Zbigniew Brzeziński: wielkie bankructwo komunizmu, upadł wróg militarny i ideologiczny, lecz paradoksalnie mogło to się stać za przyczyną kryzysu.
Założenia, że świat jednobiegunowy, wolny od rywalizacji wielkich bloków ideologiczno-mlitarnych, będzie światem pokoju, szybko zostały zweryfikowane przez rozwój wydarzeń międzynarodowych. W miejsce konfrontacji globalnej i groźby wojny nuklearnej, której próg został znacznie obniżony, pojawiły się nowe zagrożenia; konflikty etniczne i lokalne, fundamentalizm religijny, terroryzm, militarne wyzwania polityczne, społeczne i gospodarcze ( np. ropa i gaz ).
Proces redefinicji roli międzynarodowej NATO został wymuszony zmianami środowiska międzynarodowego oraz zmianami charakteru zagrożeń. Oprócz zapewnienia bezpieczeństwa państwom Europy Zachodniej dodatkowym motywem współpracy była chęć utrzymania zaangażowania USA w regionie. Obecnie ten aspekt stopniowo traci na znaczeniu, ze względu na brak realnego...
extensa7220