Rozdział 2.pdf

Rozdział 2

Skala Gotowości Szkolnej

2.1. Opis metody

Skala Gotowości Szkolnej (SGS) jest metodą ob-

serwacyjną dla nauczycieli sześciolatków o cha-

rakterze skali szacunkowej. W Skali wymieniono

te zachowania i umiejętności, które są ważne dla

poznania osiągnięć, upodobań i zainteresowań,

a także trudności doświadczanych przez dzieci

w związku z osiąganiem gotowości szkolnej.

Przyjęto, że gotowość szkolna sześciolatka po-

winna być rozpatrywana poprzez działania dzie-

cka w środowisku przedszkola lub szkoły.

Skala Gotowości Szkolnej składa się z pięciu

części. W części (A) wymienione są zachowania

i umiejętności związane z poznawczą aktywnoś-

cią dziecka. Część (B) dotyczy zachowania dzie-

cka w grupie rówieśników. W części (C) uwagę

nauczyciela skierowano na przejawy samodziel-

ności dzieci i ich umiejętności radzenia sobie

w trudnych sytuacjach. Część (D) Skali dotyczy

aktywności zadaniowej dziecka, podejmowanej

samodzielnie lub w przebiegu zajęć pod kierun-

kiem nauczyciela. Część (E) metody odnosi się

do przygotowania dziecka do nauki czytania, pi-

sania i matematyki.

Zachowania i umiejętności zamieszczone

w Skali są zgodne z podawanymi w podręczni-

kach psychologii osiągnięciami rozwojowymi

dzieci w wieku 6-7 lat, kiedy kończą one wiek

przedszkolny i rozpoczynają młodszy wiek szkol-

ny (Kielar-Turska 2000, Matczak 2003). Autorzy

podręczników zwracają uwagę na duże różnice

w rozwoju dzieci – mogą one sięgać nawet do

4 lat. Zwracają także uwagę na specyfikę roz-

woju psychospołecznego dzieci na przełomie

tych dwóch wymienionych okresów, która wiąże

się z rozwojem inicjatywy i poczucia kompeten-

cji (Erikson 1997). Z właściwości rozwoju dzie-

ci w obu okresach wynika ważne zalecenie dla

rodziców, opiekunów i nauczycieli. Wymagania

stawiane dzieciom nie mogą być rygorystyczne,

a za brak umiejętności dziecko nie może być ne-

gatywnie oceniane przez dorosłych.

Dzieci sześcioletnie znajdują się w okresie in-

tensywnego rozwoju poznawczego, społecznego

i uczuciowego. Różnią się między sobą osiągnię-

ciami i sposobem zachowania w indywidualnych

i zespołowych zadaniach, w zabawie, w kontak-

tach z rówieśnikami i dorosłymi. Dlatego wśród

wymienionych w Skali umiejętności zamieszczo-

no też takie, które nie mogą być wymagane od

wszystkich dzieci sześcioletnich, np. umiejętność

liczenia do 100, ale mogą zostać zaobserwowa-

ne przez nauczyciela u niektórych dzieci. Odpo-

wiadanie na zróżnicowane potrzeby edukacyjne

dzieci jest ważnym zadaniem nauczyciela.

2.2. Historia metody

Pierwotna wersja Skali Gotowości Szkolnej

została opracowana w 2004 roku. Trafność do-

boru pozycji Skali była konsultowana przez pra-

cowników Centrum Metodycznego Pomocy Psy-

chologiczno-Pedagogicznej, którzy występowali

w roli sędziów kompetentnych.

Pierwsze badanie pilotażowe, którego celem

było sprawdzenie zgodności ocen nauczycie-

li, przeprowadzono w marcu 2005 roku. Skala

liczyła wtedy 138 pozycji, zebranych w 5 gru-

pach tematycznych. W badaniach wzięli udział

nauczyciele 10 warszawskich przedszkoli z róż-

nych dzielnic miasta. Zadaniem dwóch nauczy-

cieli pracujących z tą samą grupą dzieci było

przeprowadzenie dwutygodniowej obserwacji

i wypełnienie arkuszy SGS . W każdej grupie

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

obserwowano 10 dzieci, pięć dziewczynek i pię-

ciu chłopców. Stwierdzono zadowalające współ-

czynniki korelacji między wynikami obserwacji

dwóch nauczycielek.

Standaryzacyjne badanie SGS, przeprowa-

dzone między 8 a 24 maja 2006 r., było jednym

z zadań projektu „Badanie Gotowości Szkolnej

Sześciolatków” realizowanego w CMPPP.

Badanie standaryzacyjne poprzedzone zosta-

ło drugim badaniem pilotażowym SGS w styczniu

2006 roku. W badaniu pilotażowym wzięło udział

16 nauczycielek oddziałów przedszkolnych

w Brodnicy, Czerwionce-Leszczynach, Dęblinie

i Gdańsku. W badaniu uwzględniono zróżnicowa-

nie ze względu na region kraju i wielkość miej-

scowości – wyróżniając kategorie: duże miasto,

małe miasto i wieś. Uwzględniono także podział

placówek prowadzących oddziały sześciolatków

na szkoły i przedszkola. Zebrano dane dotyczą-

ce 256 dzieci.

Już na tym etapie analizy wyników stwier-

dzono istotną różnicę w ocenach nauczycieli na

korzyść dziewcząt. Celem zmian wprowadzo-

nych do metody było między innymi odrzucenie

stwierdzeń (pozycji) najbardziej różnicujących

oceny nauczycieli ze względu na płeć dzieci.

W puli pozostałych stwierdzeń, za pomocą

metody analizy statystycznej nazywanej analizą

czynnikową starano się odkryć wiązki pozycji,

dla których wyniki łączyły się ze sobą, i w ten

sposób utworzyć podskale SGS. Chodziło przy

tym o wiązki wspólne dla dziewcząt i chłopców,

mające tę samą zawartość treściową. W proce-

sie wyodrębnienia podskal posłużono się także

ich trafnością fasadową (znaczeniową). W ten

sposób stworzono strukturę SGS, składającą się

z sześciu podskal, pozwalającą na wzbogacenie

interpretacji wyników uzyskiwanych za pomocą

tej metody.

Przeprowadzona analiza wyników obu badań

pilotażowych oraz konsultacje i wnikliwe re-

cenzje SGS wpłynęły istotnie na treść metody

i formę arkusza zapisu wyników. Skala SGS zo-

stała skrócona ze 120 pozycji pozostawionych

po pierwszym pilotażu do 80 pozycji najbardziej

odpowiadających przyjętym kryteriom i podda-

na badaniom standaryzacyjnym. Uproszczono

też arkusz zapisu.

Pilotażowi poddano także Kwestionariusz dla

Rodziców, którego drugą część (B) stanowiły wy-

brane pozycje SGS wskazujące na zachowania

i umiejętności dzieci dostępne obserwacji rodzi-

ców. Liczył on 54 pozycje. Część (B) Kwestiona-

riusza dla Rodziców wprowadzono do projektu

badawczego jako niezależne kryterium trafno-

ści SGS. Zależało nam także na podkreśleniu

roli rodziców i włączeniu ich jako partnerów

w ocenę przygotowania dzieci do szkoły. Część

(B) Kwestionariusza dla Rodziców, polegająca na

szacowaniu częstości występowania wybranych

zachowań i umiejętności dzieci, została znacz-

nie skrócona. W wersji eksperymentalnej liczyła

ona 24 pozycje.

Eksperymentalna wersja SGS, zastosowa-

na w badaniach standaryzacyjnych, zawierała

ogólną ocenę przygotowania dziecka do szkoły,

którą nauczyciel zaznaczał na siedmiostopnio-

wej skali. Ogólną ocenę przygotowania dziecka

do szkoły zawierała też eksperymentalna wer-

sja Kwestionariusza dla Rodziców — tym razem

swoją ocenę, także w siedmiostopniowej skali,

podawał rodzic udzielający wywiadu. Ogólne

oceny gotowości szkolnej zostały wykorzystane

w charakterystyce wyników próby standaryza-

cyjnej oraz w analizie trafności diagnostycznej

i kryterialnej SGS.

2.3. Omówienie treści metody

(podskale)

Struktura podskal SGS, otrzymana w drodze

analizy wyników badań pilotażowych, została

zweryfikowana po przeprowadzeniu licznych

analiz statystycznych wyników badań standary-

zacyjnych zrealizowanych w maju 2006 na ogól-

nopolskiej, dobranej w sposób warstwowo-loso-

wy próbie 4000 dzieci. Po weryfikacji usunięto

z SGS kilka pozycji i obecnie Skala składa się z 72

stwierdzeń (jedna pozycja występuje w dwóch

podskalach).

Utworzono następujące podskale (w nawia-

sach liczba pozycji):

1. Umiejętności Szkolne (20),

2. Kompetencje Poznawcze (12),

3. Sprawność Motoryczna (8),

4. Samodzielność (12),

5. Niekonfliktowość (12),

6. Aktywność Społeczna (9).

W tabeli 1 zestawiono zadania rozwojowe związane z pierwszym etapem edukacji szkolnej (Ste-

fańska-Klar 2000), odpowiadające im części SGS i podskale SGS oraz odnoszące się do nich sfery

rozwoju dziecka. W nawiasach podano liczby pozycji Skali.

Tabela 1. Zestawienie zadań rozwojowych ze strukturą SGS (części i podskale) i sferami rozwoju dziecka

Zadania rozwojowe

związane z

młodszym wiekiem

szkolnym

Części SGS

Podskale SGS Sfery rozwoju

Zdobywanie wiedzy

i umiejętności

poznawczych

(A) poznawanie środowiska

i siebie, rozumienie świata

(15)

Kompetencje

Poznawcze (6)

Poznawcza

Umiejętności Szkolne

(9)

Współdziałanie

z rówieśnikami

(B) zabawa i nauka

w grupie rówieśników,

zdobywanie umiejętności

społecznych

(21)

Sprawność Motoryczna

(4)

Fizyczna

Aktywność Społeczna

(6)

Emocjonalno–

–społeczna

Niekonliktowość (11)

Osiąganie

samodzielności

trudnych sytuacjach (8)

Samodzielność (8) Emocjonalno–

–społeczna

Realizowanie nowych

form aktywności

— nauki i pracy

(D) aktywne podejmowanie

zadań i praca pod

kierunkiem nauczyciela (7)

Samodzielność (4) Emocjonalno–

–społeczna

Niekonliktowość (1)

Aktywność Społeczna

(3)

Opanowanie

czytania i pisania

(E) przygotowanie do

nauki czytania, pisania,

matematyki (21)

Umiejętności Szkolne

(11)

Poznawcza

Kompetencje

Poznawcze (6)

Sprawność Motoryczna

(4)

Fizyczna

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

Na podstawie analiz wyników, w tym analizy

czynnikowej, stwierdzono, że:

− pozycje części (A) weszły w skład dwóch pod-

skal SGS: Umiejętności Szkolne i Kompeten-

cje Poznawcze,

− sześć pozycji części (B) zostało zakwalifiko-

wanych do podskali Aktywność Społeczna,

cztery pozycje z tej części weszły w skład

podskali Sprawność Motoryczna, a jedenaście

w skład podskali Niekonfliktowość,

− pozycje części (C) utworzyły podskalę Samo-

dzielność,

− pozycje części (D) trafiły do trzech podskal

SGS: Aktywność Społeczna, Niekonfliktowość

i Samodzielność,

− pozycje części (E) weszły w skład podskal

SGS: Umiejętności Szkolne, Kompetencje Po-

znawcze i Sprawność Motoryczna.

Poniżej scharakteryzowana zostanie za-

wartość treściowa utworzonych podskal SGS.

Wymienimy wchodzące w ich skład zachowa-

nia oraz umiejętności dzieci wraz z podaniem

umiejscowienia odpowiadających im pozycji na

arkuszu Skali. Odpowiedź „tak” ma na arkuszu

wartość 1, „raczej tak” — 2, „raczej nie” — 3,

„nie” — 4. Znak (U!) oznacza pozycję z ujemną

punktacją 1 .

i działań z nią związanych, myślenia operacyj-

nego i przyczynowo-skutkowego, rozwoju psy-

chomotorycznego.

Podskalę Umiejętności Szkolne tworzą zatem

wymienione poniżej zachowania i umiejętności

dzieci i odpowiadające im pozycje SGS, które

oznaczono tak, jak na arkuszu zapisu:

• dziecko potrafi skupić się na wykonywanej

czynności

− A10 potrafi porównać dwa obrazki różniące

się szczegółami

− A11 słucha uważnie, nie wyłącza się

− A12 łatwo się rozprasza (U!)

• dziecko rozumie związki przyczynowo-skut-

kowe między zdarzeniami

− E1 potrafi opowiedzieć historyjkę obraz-

kową

− E2 w opowiadaniu ujmuje związki przyczy-

nowo-skutkowe

• dziecko rozumie relacje i pojęcia związane

z przestrzenią

− A2 odróżnia kierunki lewo-prawo

− A3 rozumie pojęcia związane z przestrze-

nią, np. nad, pod, za, obok

− A4 wskazuje kierunki na kartce papieru,

np. góra, dół, lewo, prawo

• dziecko zna pojęcia związane z kategorią

czasu

− A5 zna pory roku i związane z nimi zjawiska

− A6 potrafi powiedzieć, jaki jest dzień tygo-

dnia i jaki będzie następny

• dziecko wykonuje operacje logiczne i mate-

matyczne

− A14 potrafi umieścić nowy obiekt w już uło-

żonym szeregu

− E15 zna i stosuje liczebniki porządkowe

− E16 dodaje i odejmuje przedmioty, liczmany

• dziecko wykonuje przekształcenia na mate-

riale językowym

− E3 dzieli zdanie na wyrazy

− E4 dzieli wyraz na sylaby i łączy sylaby

w wyraz

− E5 ma umiejętność analizy i syntezy fone-

mowej

Umiejętności Szkolne

Podskala Umiejętności Szkolne (USZ) zawie-

ra pozycje umieszczone w części (A) i (E) SGS.

Treść zachowań i umiejętności, które składają

się na omawianą podskalę, nie ma jednolitej

interpretacji teoretycznej. Odpowiadają one

zadaniom stawianym przed dziećmi w ramach

edukacji przedszkolnej i zarazem oczekiwa-

niom nauczycieli. Przykładami takich zadań są:

obserwacja cyklicznych zmian w przyrodzie,

działania związane z liczeniem, opowiadanie

obrazków i historyjek obrazkowych, ćwiczenie

umiejętności fonologicznych, przerysowywanie

szlaczków. Zachowania i umiejętności dotyczą

różnych aspektów rozwoju dzieci: uwagi, repre-

zentacji pojęciowej (liczba, przestrzeń, czas)

1 Patrz rodział 5.4 Obliczanie wyników

• dziecko podejmuje próby samodzielnego

czytania (E6)

• dzicko wykonuje zadania grafomotoryczne

− E11 składa układanki typu puzzle

− E13 przerysowuje szlaczki i proste figury

geometryczne

− E14 rysuje szlaczki literopodobne

• dziecko wyraża elementy samowiedzy i próby

samooceny

− A8 dużo mówi o sobie, np. o tym, co lubi

robić

− A9 potrafi trafnie powiedzieć, co wie

i umie

• dziecko opanowało umiejętności czytania

i matematyczne powyżej oczekiwanych

− E7 ma umiejętności czytania powyżej ocze-

kiwanych

− E17 dodaje i odejmuje w pamięci

− E20 liczy w pamięci w zakresie 100

− E21 ma umiejętności matematyczne powy-

żej oczekiwanych

Kompetencje Poznawcze

Podskala Kompetencje Poznawcze (KP) zosta-

ła utworzona z pozycji umieszczonych w części

(A) i (E) SGS i obejmuje te zachowania i umie-

jętności sześcioletniego dziecka, które dotyczą

jego zainteresowań i osiągnięć poznawczych. Są

to: poszukiwanie i gromadzenie doświadczeń,

łączenie ich w ogólniejsze kategorie poznawcze

(np. pojęcia), odkrywanie zależności między do-

świadczeniami i komunikowanie swoich doświad-

czeń innym. Zarówno umiejętności dzieci, jak

i obserwacyjne wskaźniki tych umiejętności, są

związane z różnymi obszarami działań dziecka:

z poznawaniem świata przyrody, świata społecz-

nego i symbolicznego. Wiele z tych umiejętności

wykracza poza rozwojowy i edukacyjny kanon

przygotowania sześciolatka do edukacji w szko-

le, np. umiejętności matematyczne dodawania

i odejmowania do 100. Nauczyciel nie może

oczekiwać, że pojawią się u większości dzieci,

ale powinien umieć je dostrzegać.

Na Kompetencje Poznawcze dziecka uwzględ-

nione w omawianej podskali składają się nastę-

pujące zachowania i umiejętności i odpowiada-

jące im pozycje SGS:

• dziecko przejawia zainteresowania poznaw-

cze, ujmuje relacje między zdarzeniami i za-

chowaniami

− A1 próbuje wyjaśniać obserwowane zjawiska

− A7 przewiduje zachowania innych dzieci

− A13 definiuje nazwy przez odniesienie do

ogólniejszej kategorii

− E18 w zabawie często wybiera gry liczbowe

− E19 chętnie rozwiązuje zagadki matema-

tyczne

• dziecko ma zasób wiadomości wykraczający

poza bezpośrednie doświadczenie (A15)

Sprawność Motoryczna

Podskala Sprawność Motoryczna (SM) została

utworzona z pozycji umieszczonych w części (B)

i (E) SGS i dotyczy aktywności i sprawności ru-

chowej dziecka, koordynacji ruchowej i spraw-

ności manualnej oraz zadowolenia dziecka

z udziału w zajęciach ruchowych:

• dziecko lubi aktywność ruchową

− B4 lubi zajęcia gimnastyczne i sportowe

− E8 lubi prace ręczne

• dziecko ma dobrą koordynację ruchową

− B5 sprawnie łapie i odrzuca piłkę

− B6 umie jeździć na rowerze/wspina się na

drabinki

− B7 przechodzi po „równoważni”

• dziecko jest sprawne manualnie

− E9 buduje z drobnych klocków

− E10 lepi figurki z plasteliny (np. ludziki,

zwierzęta)

− E12 prawidłowo trzyma ołówek (uchwyt,

napięcie mięśni)

Samodzielność

Podskala Samodzielność (SA) została utworzo-

na z pozycji umieszczonych w części (C) i czę-

ści (D) SGS. Podskala obejmuje te zachowania

i umiejętności dzieci, które polegają na zarad-

ności, samodzielnym poszukiwaniu rozwiązania

trudnych sytuacji, dążeniu do niezależności. Do

tej podskali włączono zachowania świadczące

PODRĘCZNIK

Skala Gotowości Szkolnej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: