ementor39.pdf

3 Od redakcji

3 Aktualności

metody, formy i programy kształcenia

4 Koncepcja open access z perspektywy ekonomicznej

analizy prawa – doświadczenia niemieckie

Włodzimierz Szpringer

14 Własność intelektualna – cenne niematerialne aktywa

organizacji

Waldemar Walczak

24 Silna kultura zarządzania ryzykiem jako cecha

nowoczesnych organizacji

Zbigniew Krysiak

34 Marketing szkoły – recenzja

Barbara Trzcińska

36 Kompetencje społeczne dyrektorów szkół

– recenzja

Anna Stolińska

38 Przedsiębiorczość jako przedmiot nauczania na wyższej

uczelni – wyzwania merytoryczne i metodyczne

Anita Richert-Kaźmierska

e-edukacja w kraju

44 Projektowanie i produkcja kursów e-learningowych

dla dydaktyki akademickiej

na przykładzie Uniwersytetu Gdańskiego

Stanisław Wrycza, Michał Kuciapski

50 Dorastanie w Second Life – recenzja książki

Toma Boellstorffa Coming of Age in Second Life:

An Anthropologist Explores the Virtually Human

Paweł Topol

54 Jakość bibliotek cyfrowych – aspekty i kryteria oceny

Ewa Głowacka

zarządzanie wiedzą

59 Asymetria wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym

Mateusz Strychalski

64 Mądrość tłumów – dobre praktyki w crowdsourcingu

Katarzyna Królak-Wyszyńska

kształcenie ustawiczne

69 Jak uczą się dorośli, czyli co powinien wiedzieć trener

o specyfice kształcenia uczestników szkolenia

Katarzyna Mikołajczyk

78 Zrównoważony rozwój w edukacji konsumenckiej

– projekt Dolceta

Anna Kobylińska, Anna Zbierzchowska

e-biznes

84 Zastosowanie nowoczesnych technologii dla zwiększenia

efektywności zarządzania magazynem

Izabela Malanowska, Paweł Fajfer

e-edukacja na świecie

90 The Users’ Manual to the Unconscious Mind

Jayshiro Tashiro, Kamilla Jóhannsdóttir, Miguel Vargas Martin,

Gerardo B. Reynaga, Julie Thorpe

Od redakcji

Szanowni Czytelnicy „e-mentora”,

Tematyka praw autorskich i własności intelektualnej budzi wiele emocji, zarówno w środowisku akademickim,

jak i w świecie biznesu. Era cyfrowego rozwoju i budowy społeczeństwa informacyjnego niesie ze sobą rosną-

ce potrzeby zarówno na gruncie ochrony twórczości, jak i swobodnego dzielenia się zasobami. Konieczność

pogodzenia tych, na pozór sprzecznych, postulatów jest problemem, który znacząco wykracza poza dyskurs

prawny, przenosząc analizy na grunt efektów ekonomicznych. Gorąco namawiam do lektury artykułów otwie-

rających bieżące wydanie, koncentrujących się na niniejszych zagadnieniach.

Szczególnej uwadze Czytelników „e-mentora” polecam opracowania zawarte w dziale zarządzania wiedzą

– poświęcone tematyce asymetrii wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym oraz koncepcji crowdsourcingu.

Ta nowa koncepcja zarządzania procesami innowacyjnymi skłania organizacje do większej otwartości oraz

zapewniania swobodnego przepływu informacji i wiedzy.

Rekomenduję również recenzję książki szczególnie ważnej dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć feno-

men popularności wirtualnych światów, poznać ich dobre i słabe strony, a zwłaszcza zalety ich stosowania

w procesach kształcenia. Jak wskazuje tytuł – Coming of Age in Second Life: An Anthropologist Explores the Virtually

Human – publikacja koncentruje się na analizie Second Life, niemniej jednak prezentowane wnioski mogą być

z powodzeniem uogólnione także na inne tzw. serious virtual worlds .

Zachęcam do lektury.

Marcin Dąbrowski

redaktor naczelny

Aktualności

Rzeczpospolita: Jak przez internet zostać magistrem rolnictwa?

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego rozpoczyna nabór na magisterskie studia z rolnictwa prowadzone przez

internet.

Edunews.pl: Nie wszyscy studenci wybierają e-podręczniki

Wyniki badania przeprowadzonego w 2010 r. w amerykańskich college’ach przez organizację NACS (National Association

of College Stores) wskazują, że studenci wcale nie są otwarci na elektroniczne podręczniki. Aż 74 proc. z nich preferowało

drukowane podręczniki jako bardziej wygodne do nauki, pomimo że mogli na studiach korzystać również z ich wersji

elektronicznych.

Interklasa.pl: Do matury z matematyki z Facebookiem

Na Facebooku pojawiła się aplikacja „Dziś matura” umożliwiająca przygotowanie do egzaminu dojrzałości z matematyki.

Stworzony przez Polaków program jest dostępny dla użytkowników portalu całkowicie za darmo.

Gazeta Wyborcza: Laptop dla ucznia. Drugie podejście

Za miliard złotych rząd planuje ponowny zakup netbooków dla uczniów. Tym razem dla pierwszoklasistów z podstawó-

wek.

Computerworld: UE finansuje rozwój technologii semantycznych

Unia Europejska sfinansuje ponad 75 proc. kosztów projektu zakładającego opracowanie rozwiązań semantycznych

usprawniających przetwarzanie informacji zgromadzonych w cyfrowych repozytoriach danych. W realizację projektu

zaangażowana jest m.in. trójmiejska spółka Knowledge Hives.

PAP: AGH udostępnia w internecie swoje czasopisma

Pełne artykuły zamieszczane na łamach czasopism elektronicznych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie od 1 marca br.

są bezpłatnie dostępne w internecie – poinformował rzecznik AGH, Bartosz Dembiński.

The Wall Street Journal: Here, Tweeting Is a Class Requirement

Big consumer-products companies are going back to school. Businesses including Sprint Nextel Corp., Levi Strauss & Co.

and Mattel Inc. are sponsoring college classes and graduate-level research to get help with their online marketing from

the young and hyperconnected. Sprint, for example, supplies a class at Boston’s Emerson College with smartphones and

unlimited service in exchange for students working gratis on the company’s local Internet push.

Więcej doniesień z najważniejszych wydarzeń w e-learningu i ICT dostępnych jest

w serwisie: wioska.net – codziennie nowe informacje nt. e-edukacji .

kwiecień2011 3

metody, formy i programy kształcenia

Koncepcja open access

z perspektywy ekonomicznej

analizy prawa

– doświadczenia niemieckie

Włodzimierz Szpringer

prawa kraju ochrony (dla danego dzieła właściwy jest

system prawny tego kraju, w którym zostało ono

poddane ochronie) 1 .

Często występuje też problem przyzwolenia na

dokonywanie przez użytkowników zmian i dalszą dys-

trybucję dzieł pochodnych, np. w celach naukowych,

oraz wytwarzanie kopii na własny, niekomercyjny

użytek. Można rozróżnić dwa przypadki: publikacji

w formie tradycyjnej, a dodatkowo w formie elektro-

nicznej albo publikacji tylko w internecie.

W przypadku, gdy utwór jest publikowany i udo-

stępniany tylko w internecie, wydawca nie ponosi

kosztów wydania i rozpowszechniania egzemplarzy

papierowych oraz całości logistyki z tym związanej.

Platforma repozytorium spełnia natomiast szereg

funkcji – np. rejestracji uznania autorstwa określo-

nego dzieła, certyfikacji tego dzieła jako informacji

naukowej czy technicznej, selekcji i weryfikacji jego

jakości, rozpowszechniania, a także archiwizowania

dla przyszłych użytkowników czy mikrofilmowania.

Platforma repozytorium kreuje także metadane, słowa

kluczowe (deskryptory bazy danych), streszczenia

lub tłumaczenia na języki obce. Oddaje ponadto do

dyspozycji użytkowników systemy wyszukiwawcze

(wyszukiwarki).

Udostępnianie dzieła może przebiegać dwutorowo:

na zasadzie komercyjnej sprzedaży lub w trybie open

access wraz z open content . Dostęp typu open access

może podlegać restrykcjom, np. co do dalszego

kopiowania w formie cyfrowej lub tworzenia kopii

analogowej (a zatem tylko do odczytu). Jest to sytuacja

podobna, jak w przypadku komercyjnych baz (banków)

danych, do których w pewnych wąskich granicach

możliwy jest otwarty dostęp.

Pewien stopień ochrony przed dalszym przetwarza-

niem, a zwłaszcza przed kopiowaniem dzieła, jest po-

trzebny także w wielu przypadkach trybu open access .

A zatem twórcy platform muszą często wykorzystywać

środki techniczne, urządzenia i oprogramowanie typu

DRM ( Digital Rights Management ).

System licencyjny można przedstawić jako modu-

łowy – złożony z różnych kategorii praw dostępu dla

Rozwój internetu i quasi-monopolistyczna pozycja ryn-

kowa wydawców dyktujących ceny i limitujących dostęp

do wydawnictw naukowych, edukacyjnych i kulturalnych,

a także coraz bardziej ograniczone możliwości budżetowe

instytucji publicznych odpowiedzialnych za upowszechnia-

nie wyników badań naukowych i dóbr kultury stanowią

kluczowe przesłanki powstania inicjatywy open access .

Informacja i wiedza (a zwłaszcza badania finansowane

ze środków publicznych) mają cechy dobra publicznego,

które powinno być dostępne dla wszystkich. W opra-

cowaniu rozważany jest problem rekonfiguracji praw

autorskich w taki sposób, by były bardziej adekwatne

do ery cyfrowej, a równocześnie nie pozbawiały autorów

wszelkiej ochrony.

Repozytoria ( institutional repository ) to serwery

sieciowe, które umożliwiają najczęściej równoległą

(oprócz wydania drukiem) publikację treści w interne-

cie oraz ich długotrwałą archiwizację i udostępnianie

kręgom osób uprawnionych (np. pracownikom nauko-

wym lub studentom konkretnego uniwersytetu) lub

szerokiej publiczności, bez dyskryminacji i zbędnych

ograniczeń. Repozytoria takie świadczą również usłu-

gi związane z doradztwem prawnym na rzecz autorów

– w kwestii metod i zakresu ochrony ich praw. Mamy

zatem do czynienia z trzema kręgami podmiotów:

autorami (produkcja), użytkownikami (konsumpcja)

i platformą usługową (dystrybucja).

W tym trójkącie powstają specyficzne problemy

prawne. Platforma usługowa musi sobie zapewnić za

zgodą autorów prawa do rozpowszechniania ich utwo-

rów. Polega to na uzyskaniu explicite , a co najmniej

w sposób dorozumiany, licencji na rozpowszechnianie

prac chronionych prawami autorskimi lub pokrewnymi

(relacja: autor – platforma), a także na niekomercyjne

korzystanie z nich przez użytkowników (relacja: autor

– użytkownik).

Aby wykluczyć wątpliwości prawne, ta pierwsza

relacja: autor – platforma powinna być unormowana

umową. Choć globalny charakter internetu nakazy-

wałby uwzględnianie wszystkich systemów prawnych,

w przypadku prawa autorskiego obowiązuje zasada

1 Na temat konwencji międzynarodowych (np. berneńskiej, paryskiej, berlińskiej, brukselskiej, sztokholmskiej), traktatów WIPO

i TRIPS zob. M. Barczewski, Traktatowa ochrona praw autorskich i praw pokrewnych , WoltersKluwer, Warszawa 2007.

4 e-mentor nr 2 (39)

Koncepcja open access z perspektywy ekonomicznej...

użytkowników, w szerokim spektrum: od kategorii,

która nie daje tych praw w ogóle, do kategorii pełne-

go, niczym nieograniczonego dostępu dla wszystkich,

łącznie z prawem do przetwarzania w dowolnym celu,

kojarzenia z innymi utworami i dalszego udostępnia-

nia na rzecz innych podmiotów prawa. Z tej perspek-

tywy można mówić o dwóch modelach licencji zwią-

zanych z open access : Digital Peer Publishing-License oraz

Creative Commons . W przypadku przekładu dawnych

dzieł na formę cyfrową (retrodigitalizacji) konieczne

są uzgodnienia z kręgiem spadkobierców 2 .

W relacjach umownych między autorem a wydawcą

znajduje zastosowanie prawo cywilne (prawo umów),

a nie tylko prawo autorskie. Relacje te dotyczą nie

tylko cesji samych praw, ale również ich wykonywa-

nia. Powstaje pytanie, jakie są granice „korygowania”

prawa autorskiego przez prawo cywilne, gdyż w nie-

których systemach prawnych (Szwajcaria) występuje

faktyczna dominacja tego ostatniego 3 .

Istotne są prawa do przechowywania utworu

w repozytorium. Autor może o nich decydować, o ile

nie zrzekł się swoich praw na rzecz wydawcy. Jeśli się

zrzekł, wydawca może się nie zgodzić na archiwizację

połączoną z udostępnianiem dzieła w repozytorium

(chyba że na prywatnej stronie internetowej autora) 4 .

Może się z tym łączyć wymóg nadania kopii statusu

manuskryptu (bez prawa cytatu), a nie oficjalnej kopii

w formacie PDF. Jeżeli strony zawarły umowę przed

„erą internetu”, kontrakt wymaga uzupełnienia 5 .

Poza sferą rozważań pozostawiam szczegółowe

zagadnienia praw autorskich i praw pokrewnych (np.

artystycznych wykonań utworów), a także istniejącego

zawsze i wszędzie (a więc niezależnie od systemów

open access ) prawa do kopiowania na własny, osobisty

i niekomercyjny użytek, w celach naukowych czy

edukacyjnych lub w sposób ustawowo dopuszczalny

(np. prawo cytatu). Prawo to dotyczy także utworów

nietekstowych, np. muzyki czy filmów 6 .

Wolny dostęp nie jest równoznaczny z darmowymi

materiałami na terminalu uczonego, badacz bowiem

nie musi wiedzieć, z jakich rozwiązań wynika fakt, że

uzyskuje on ten dostęp bez kosztów. Open access jest

dlań synonimem open content : materiały są zawarte

w otwartych repozytoriach internetowych, za które

nie płaci docelowy użytkownik – ani fizyczny, ani in-

stytucjonalny – ale których wytworzenie, cyfryzację,

archiwizację, zaopatrzenie w metadane, transmisję

itp. ktoś jednak musiał sfinansować.

Powstaje zatem problem pełnego przejścia na otwar-

ty dostęp. Żaden narodowy program cyfryzacji nie roz-

wiąże go, ponieważ ma on wymiar globalny. A jedyny

obecnie aktywny i szybki międzynarodowy program

konsekwentnej cyfryzacji dawniejszych zasobów doku-

mentarnych bez względu na dziedzinę, kraj, instytucję

przechowującą oryginały i podmiot posiadający prawa

wydawnicze, program posiadający w dodatku rzetelne

podstawy finansowe – to Google Books.

Projekt Google Books i Open Content

Alliance

Należy przyznać, że amerykańska doktryna fair use ,

pozostawiająca orzecznictwu sądów rozstrzyganie,

czy w konkretnym przypadku doszło do naruszenia

praw autorskich, jest bardziej elastyczna wobec no-

wych technologii i ciągłych turbulencji na rynku niż

kontynentalno-europejskie prawo autorskie, które

zawiera wprawdzie listę wyjątków i zwolnień spod

ochrony prawnej utworów, jednak dość sztywną

i tylko z trudem, w dłuższym okresie, poddającą się

niezbędnym modyfikacjom. Lista ta nie jest także iden-

tyczna w poszczególnych krajach Unii Europejskiej 7 .

Właśnie doktryna fair use umożliwiła, a w każdym razie

istotnie ułatwiła, negocjacje porozumienia Google

z organizacjami zbiorowego zarządzania prawami

autorskimi w USA, które wszakże – na razie – zostało

zakwestionowane przez sąd 8 .

W ekonomicznej analizie prawa autorskiego zwraca

się ostatnio uwagę, że nie może się ono nadal rozwi-

jać na zasadzie: all-size-fits-all . Nie byłby realny jeden,

2 Por. B. Woszczyński, Informacja naukowa i możliwości jej rozwoju w archiwach , http://www.caw.wp.mil.pl/biuletyn/b6/b6_1.pdf,

[04.03.2011].

3 Przejawia się to w regulowaniu licznych aspektów praw i obowiązków stron – formalnie należących do prawa autorskiego

– w ramach swobody kontraktowania (wolności umów).

W świetle przeważającej wykładni prywatna strona WWW nie jest prasą w rozumieniu prawa autorskiego, a opublikowanych

tam tekstów czy wypowiedzi nie można traktować jako publicznego udostępniania.

5 W Niemczech, w ramach ustawy o ochronie praw autorskich (Urhebergesetz), przyjęto rozwiązanie, że w przypadku cesji praw

autorskich na rzecz wydawcy wracają one do autora automatycznie – po upływie roku od daty pierwszej publikacji. Por. R.M. Hilty,

M. Seemann, Open Access – Zugang zu wissenschaftlichen Publikationen im schweizerischen Recht Rechtsgutachten , Universität Zürich,

2009, http://www.oai.uzh.ch/index.php?option=content&task=view&id=445&Itemid=324, [04.03.2011].

6 Kontekst regulacyjny stanowią – poza prawem autorskim – liczne inne działy prawa, np. ustawa o ochronie baz danych czy

ustawy dotyczące nauki, edukacji i kultury, a także o ochronie własności przemysłowej czy zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Ustawa o ochronie baz danych wprowadza ochronę baz sui generis , poza sferą prawa autorskiego. Pod ochroną są zatem także

bazy niemające twórczego charakteru, na których wytworzenie poniesiono określone nakłady czy inwestycje i które nie stanowią

jedynie możliwego sposobu systematyzacji elementów czy części składowych.

7 Por. M. Leistner, Der Beitrag ökonomischer Forschung zum Urheberrecht , „Zeitschrift für Geistiges Eigentum” 2009, nr 4, s. 403

i nast.; H. Schack, Europäische Urheberrechts-Verordnung: erwünscht oder unvermeidlich? , „Zeitschrift für Geistiges Eigentum” 2009,

nr 3, s. 275 i następne.

8 Por. S. Hüttner, S. Ott, Schachtern um das Weltkulturerbe – das Google Book Settlement , „Zeitschrift für Urheber- und Medienrecht”

2010, nr 5, s. 377 i nast.; N. Rauer, Das Google Book Settlement 2.0 , „Kommunikation & Recht” 2010, nr 1, s. 9 i nast., por. ostatnio:

Nie wszystko pod kontrolą Google`a , http://www.rp.pl/artykul/631060_Nie-wszystko-pod-kontrola-Google-a.html, [04.03.2011].

kwiecień 2011 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: