GRECJA
UWAGI WSTĘPNE:
Kraj i ludzie:
- Najbardziej górzysta część północno-zachodnia z masywem Pindosu (2456 m), najwyższy szczyt; Olimp (2917 m).
- Rzadkie obszary równinne to: środkowa i wschodnia część kraju, w Beocji i Tesalii.
- Krainy idąc od północy: Macedonia, Tesalia, Epir, Etolia, Fokida, Beocja, Attyka, Megaryda i na Peloponezie: Przesmyk Koryncki, Achaja, Arkadia, Elida, Mesenia i Lakonia.
- Klimat śródziemnomorski, suche lata i wilgotne zimy.
- W wyniku małej ilości ziemi uprawnej wykorzystywano zbocza gór.
Źródła:
- literatura hellenistyczna zostałaby dla nas w dużym stopniu nieznana, gdyby nie znaleziska papirusowe (np. Arystoteles; Ustrój polityczny Aten).
- Ważne też inskrypcje, ok. 20 tys. z samej tylko Attyki (w kamieniu, tablicach z brązu czy skorupkach glinianych; ostraka). Dużą część stanową inskrypcje sakralne.
- Najstarszą inskrypcją zachowaną są prawa pochodzące z miasta Dreros na Krecie datowane na koniec VII w. p.n.e.
- Absolutna większość zachowanych tekstów pochodzi z epoki hellenistycznej.
Uwagi o terminologii i chronologii:
- Nazwy; Grecja, grek początkowo dotyczyły niewielkiego plemienia zamieszkującego pogranicze Attyki i Beocji. Uczestniczył on w zakładaniu kolonii w Italii, jego nazwa z czasem przeniosła się na wszystkich mieszkańców Grecji.
- Helleni, Hellada, od mitycznego przodka Greków; Hellena (Homer)
- Podział na okresy:
o Archaiczny: od początku VIII w. p.n.e. do początku V w. p.n.e. (zakończenie wojen- persko greckich).
o Klasyczny: wieki V i IV p.n.e.
o Hellenistyczny: od śmierci Aleksandra Wielkiego (323r p.n.e.) do podboju przez Rzymian Egiptu, ostatniej wielkiej monarchii hellenistycznej (30r p.n.e.)
GRECJA W EPOCE BRĄZU:
- Epoka brązu w Grecji rozpoczyna się ok. 3000r p.n.e. dopiero jednak koło II tys. p.n.e. na tereny Grecji napływa ludność którą możemy uznać za przodków Greków.
- Język grecki dzielił się na różne grupy dialektyczne, najstarszy achajski, z którego wywodzą się: eolski, joński i attycki.
Kreta minojska:
- Kreta; największa z wysp morza egejskiego (ok. 8300 km2). Najstarsze ślady osadnictwa; VI tys. p.n.e. Od III tys. p.n.e. rozwój rzemiosła i intensyfikacja kontaktów ze światem zew.
- Liczne mity związane z Kretą (np. Minos, syn Europy i Dzeusa).]
- Odkrywcą cywilizacji minojskiej był; archeolog Artur Evans (ang.) w 1897r prowadził prace w Knossos, zaproponował podział dziejów Krety:
o Okres wczesnominojski 3000-2000r p.n.e.
o Okres średniominojski 2000-1580r p.n.e.
o Okres późnominojski 1580-1100r p.n.e.
Pałace:
- Najwspanialsze, odkryte w Knossos; pałace Fajstos i Malia wzniesiono po 1700r p.n.e.
- Pałac siedzibą władcy, ośrodkiem produkcji rzemieślniczej.
- Ok. 1500r p.n.e. wulkan na wyspie Thera zniszczył dużą część Krety
- Około 1450r p.n.e. prawie wszystkie ośrodki na Krecie zostały zniszczone, wyjątek stanowi pałac w Knossos, który zniszczony został w 1375r p.n.e. W tym czasie pojawili się najeźdźcy z Grecji kont. Mykeńczycy.
- Kreteńczycy posługiwali się pismem hetyckim, później pojawiło się pismo linearne A, oraz późniejsze linearne B.
- Kreteńska thalassokracja- słabo udokumentowana teoria o istnieniu w drugiej połowie II tys. kreteńskiego imperium morskiego.
- Utrzymują kontakty handlowe m. in. z Egiptem
Wierzenia:
- mieszkańcy Krety czcili swoich Bogów przed wszystkim w górskich grotach.
- Dominująca rola bóstw żeńskich, o nie znanych imionach.
Kultura mykeńska:
- Epokę brązu w Grecji kont. dzielimy na trzy okresy:
o Okres wczesnohelladzki 2900r p.n.e.- 1900r p.n.e.
o Okres średniohelladzki 1900r p.n.e.- 1580r p.n.e.
o Okres późnohelladzki 1580r p.n.e.- 1200r p.n.e. (epoka pałaców)
Mykeny:
- ojczyzna Agamemnona dowodzącego Achajami pod Troją
- Początki osadnictwa XVI w p.n.e., rozkwit po 1400r p.n.e. kiedy otoczono murami ok. 30 km2 terenu. Szerokość murów sięgała 8m, a najwyższe miejsca miały też 8m.
- Zainteresowanie Mykenami rozpoczęło się od H. Schliemanna, który w 1876r odnalazł na terenie mykeńskiej cytadeli wspaniałe groby, które uznał za grób Agamemnona i jego towarzyszy (brak dowodów, groby są starsze niż hipotetyczna walka o Trojeà ok. 1180r p.n.e.).
Pismo Linearne B:
- tabliczki z pismem linearnym B pochodzą głównie z Knossos i Pylos na Peloponezie (ok. XIII w. p.n.e., kreteńskie nieco starsze).
- Mykeńczycy nie pozostawili kronik, listów, hymnów religijnych.
- M. Ventris i J. Chadwick odczytali pismo linearne B, badania opublikowali w 1953r, ustalili że skrybowie w Knossos i Pylos posługiwali się dialektem achajskim.
- Na kontynencie pismo linearne B pojawiło się dzięki Achajom, którzy w XV w p.n.e. zawładnęli Knossos.
System pałacowy:
- pałac tworzy władca i urzędnicy, kieruje scentralizowanym systemem gospodarczym. Domeną pałacu był handel, ogromna rola w gospodarce. Głównie eksport ceramiki, również wino, zboże i niewolnicy, wyroby z kości słoniowej.
- Oprócz ziemi publicznej występowała własność gminna, władca (wanaks) mógł wydzierżawić pałacowym dostojnikom.
- Wśród Bogów mykeńskich byli; Zeus, Hera, Ares, Dionizos czy Posejdon. Posejdon był głównym Bogiem Mykeńczyków.
- Megaron; najważniejsze pomieszczenie mykeńskiego pałacu, związane z religijnymi obowiązkami władcy.
Państwo czy państwa Achajskie?:
- ślady osadnictwa mykeńskiego znaleziono w wielu miejsach w Grecji kont. i na wyspach morza egejskiego, oprócz Myken, ważne ośrodki to na Peloponezie: Tiryns i Pylos, oraz beockie twierdze Teby i Orchomenos (z nich tylko Pylos nie miało murów obronnych).
- Wszędzie kluczowa rola pałacu, można by przyjąć, że w XIV-XII w p.n.e. istniało państwo achajskie, rządzone przez władcę Myken, a w innych ośrodkach rezydowali namiestnicy.
Upadek kultury mykeńskiej:
- Pod koniec XIII w p.n.e. rozpoczyna się proces destabilizacji świata mykeńskiego (zniszczenie i opuszczenie pałaców w wyniku konfliktów, buntów i migracji plemion greckich tzw. Dorów)
SPOŁECZEŃSTWO I POLITYKA W EPOCE ARCHAICZNEJ:
Grecja w początkach I tysiąclecia p.n.e.:
Wieki ciemne:
- To cztery wieki dzielące upadek kultury mykeńskiej i epokę archaiczną (VIIIw p.n.e.)
- Wyraźny regres cywilizacyjny, wyludnienie obszarów Grecji, zubożenie ludności. Brak wyrobów z kości słoniowej i złota, dominuje ceramika na niskim poziomie.
- Trzy fazy zdobienia ceramiki:
o Submykeńska (do połowy XI w p.n.e.)
o Protogeometryczna (do połowy X w p.n.e.)
o Geometryczna (do połowy VIII w p.n.e. główny ośrodek; Ateny)
- ok. 1000r p.n.e. ludność z Grecji zaczyna osiedlać się na wybrzeżach Azji Mniejszej
- upowszechnia się żelazo, które wypiera brąz począwszy od połowy XI w. p.n.e. (okres submykeński) kończąc dopiero w VIII w p.n.e.
- W okresie geometrycznym powstają pierwsze ogólnogreckie sanktuaria: Dodona, Thermon i Delfy w Grecji środkowej, Olimpia na Peloponezie i Apollina na Delos, oraz Hery na Samos.
Świat Homerowy:
- autor Iliady i Odysei, poematów ułożonych i spisanych być może w VIII w. p.n.e.
- wędrowni śpiewacy zwani aojdami, śpiewali fragmenty o dziejach Achillesa i innych bohaterach grając na formindze (czterostrunowa).
- Fragmenty zostały skomponowane w całość, później spisane być może w VI w p.n.e. na dworze ateńskiego tyrana; Pizystrata
- Wyrażenia homeryckie zawierają ślady dialektu achajskiego, ale struktury społeczne opisane w poematach są dalekie od mykeńskiego systemu pałacowego.
Kształtowanie się struktur społecznych i form sprawowania władzy:
Powstanie polis:
- dwa typy organizacji społeczeństwa; polis i ethnos. Ten drugi charakteryzował się brakiem centrum miejskiego, występował na terenach gdzie słabo oddziaływała kultura mykeńska (północno- zach. obrzeża Grecji; Akarnania, Fokida, Tesalia), zamieszkane przez społeczności pasterskie. Niektóre ethne przekształciły się później w państwa związkowe jak np. Związek Tesalski.
- W Beocji istniały autonomiczne Poleis, ale rozwinęło się federalne państwo beockie z Tebami na czele.
- Serce miasta; agora (plac będący miejscem zgromadzeń i handlu, na nim budynki sakralne i publiczne).
- Synojkizm; proces łączenia wiejskich osad w jedną instytucję polityczną, np. Sparta.
- Wraz z rozwojem miast zanika władza królewska, pojawiają się ciała kolegialne. Władza królewska utrzymała się na obrzeżach Grecji (Macedonia, Epir, niektóre kolonie oraz Sparta). W użyciu pozostał tytuł króla nadawany niektórym urzęnikom, m.in. w Atenach, Argos, Koryncie.
- Początek VIII w p.n.e. okres kształtowania się struktur polis.
- Polis; niezależna wspólnota obywateli zamieszkująca określone terytorium, złożone najczęściej z ośrodka miejskiego i otaczającego go terenu wiejskiego. Np. Ateny jako miasto było określeniem geograficznym, jednostkę polityczną stanowili Ateńczycy.
- Politai; ludzie związani z miastem.
- Fratria; rodzaj bractw, członkowie uważają że pochodzą od wspólnego boskiego przodka organizacja, w której m. in. przyjmowano nowych członków do obywatelskiego grona.
Społeczeństwo polis. Rola arystokracji:
- w epoce archaicznej władza w polis należała do aristoi („najlepsi”- arystokracja). Podstawą ich władzy była ziemia.
- W Grecji termin arystokracja oznacza typ rządów sprawowanych przez aristoi
- Głównym organem władzy w ustroju arystokratycznym była rada (boule), zgromadzenie obywateli odgrywało jeszcze niewielką rolę.
- W opozycji była reszta obywateli; kakoi (źli).
- Sympozjon; najważniejsza forma życia towarzyskiego arystokracji. Wymieniano poglądy, kształtowano gusty i oceniano twórczość poetów. Spotkanie dzieliło się na dwie części: wspólny posiłek i właściwy sympozjon (picie wina z naczynia; krater. Pierwsze krople przeznaczano na ofiarę dla Bogów; libacja). Mężczyzną mogły towarzyszyć tylko poza niewolnicami były hetery.
- Homoseksualizm mężczyzn najwyższą formą miłości, partnerów o równej pozycji.
- Zawody sportowe jak i np. konkursy poetyckie Grecy nazywali agonami.
- 776r p.n.e. w Olimpii pierwsze igrzyska. Od 582 r p.n.e. datuje się historia igrzysk Pytyjskich w Delfach, od 581r p.n.e. Istmijskie w Koryncie i od 573r p.n.e. Nemejskie w Nemei w Argolidzie.
Falanga:
- Od VII w. p.n.e. w niektórych poleis upowszechnił się nowy sposób walki; falanga.
- Falangę tworzyli ciężkozbrojni piechurzy; hoplici (hełm, metalowy pancerz, krótki miecz, włócznia, okrągła tarcza z dwoma uchwytami).
- „rewolucja hoplicka” powoduje powstanie klasy średniej (tańsze uzbrojenie niż kawalerzysty), które zaczyna się domagać udziału we władzy.
Wprowadzenie pieniądza:
- Pierwsze monety w Azji Mniejszej pod koniec VII w. p.n.e. upowszechnienie nastąpiło w VI w p.n.e. za sprawą Greków, którzy przejęli monety od królów Lidyjskich.
- Moneta zadwkowa upowszechniła się dopiero w V w. p.n.e.
Konflikty społeczne:
- Głównym czynnikiem naruszającym równowagę w ówczesnym świecie był brak ziemi, zw. ze wzrostem liczby ludności oraz prawem spadkowym nakazującym podział ziemi między synów. Małe gospodarstwa, które w przypadku nieurodzaju nie mogły zapewnić ekonomicznego bezpieczeństwa, używane jako zastaw (później zastaw pod rodzinę i osobę) pod pożyczki, a w wyniku niemożności spłaty długu właściciel stawał się niewolnikiem.
Prawodawcy:
- Kodyfikacją zajmowali się ludzie cieszący się powszechnym zaufaniem i autorytetem.
- Ajsymneci; urzędnicy powoływani na czas określony do przeprowadzenia reform ustrojowych (tyrania z wyboru wg. Arystotelesa).
Tyrania:
- Tyran; osoba która przywłaszczyła sobie władze, nie mając do tego prawa.
...
piery_krynica