Czubiński Antoni , Olszewski Wiesław - Historia powszechna (1939-1994).pdf - Historia - diablica29

Historia powszechna(1939 1994) Czubiński, Olszewski

Antoni Czubiński Wiesław Olszewski

Historia Powszechna 19391994

Poznań 1997.

Uwagi wstępne

Studenci historii na ostatnich latach studiów są w tej trudnej

sytuacji, iż nie dysponują podręcznikiem obejmującym materiał zaliczany

programem studiów. Do historii Polski pojawiło się ostatnio kilka podrę

czników, natomiast do historii powszechnej lat 19391974 podręczników

takich nadal nie ma. W ostatnich latach i tutaj pojawiły się książki, oma

wiające w sposób bardziej lub mniej szczegółowy te problemy, ale nie

spełniają one funkcji podręcznika. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę

na książkę Jerzego Krasuskiego, Europa Znchodnia po II wojnie świato

wej (Poznań 1990) czy Paula Kennedy'ego, Mocarstwa świata (Warszawa

1994), Waltera Laquera, Historia Europy 19451992 (Londyn 1993),

a zwłaszcza Paula Johnsona, Historia świata (od roku 1917) (Londyn

1g89). Książki te poprawiły nieco sytuację, ale w pełni jej nie rozwiązały.

Wymienione wyżej książki przedstawiają głównie historię powojennej

Europy. Praca Kennedy'ego podejmuje wielki problem powstawania

i upadku mocarstw w czasie kilku wieków. Jest ona bardzo pomocna ale

tylko ezęściowo obejmuję interesujący nas materiał. Ponadto jest to dzie

ło bardzo obszerne, ujęte w układzie problemowym, a nie systematycz

nym. Najbardziej zbliżoną do podręcznika jest praca P. Johnsona. Jest to

również książka bardzo bogata w treść i obszerna, ale prezentuje historię

w sposób problemowy, a nie chronologiczny. Ponadto autor podchodzi do

omawianej problematyki z wyjątkowo amerykańskiego punktu widzenia.

Nie dostrzega on pewnych specyficznych problemów czy spraw typowych

dla krajów europejskich, a zwłaszcza postkolonialnych.

Wymienione wyżej prace podchodzą do interesującego nas okresu hi

storii w sposób zbyt wybiórczy i w pewnym sensie ogólnopolityczny. Po

mijają złożone problemy Azji, Afryki i Ameryki Południowej.

W tej sytuacji postanowiliśmy uzupełnić ten brak i przygotować

skrypt prezentujący te problemy w sposób bardziej całościowy, ujęty

chronologicznie i eksponujący problemy charakteryzujące proeesy rozwo

jowe współczesnego świata. Wychodzimy z założenia, że początków prze

Uwagi wstępne

mian powojennych w świecie szukać należy w okresie II wojny światowej.

Stąd wykład historii okresu powojennego rozpoczynamy przedstawie

niem złożonych spraw II wojny światowej. Okres ten ma już bogatą lite

raturę przedmiotu. Staramy się do niej nawiązać, choć występuje w niej

wiele kontrowersji i spraw prezentowanych odmiennie. Historię II wojny

światowej staramy się przedstawić w miarę syntetycznie i obiektywnie.

W części II i III skryptu prezentujemy problemy powojennego świata w

nawiązaniu do skutków II wojny światowej. Jest to okres bardzo bogaty

w wydarzenia i kontrowersyjny w ocenach. Staramy się zachować pewne

proporcje w prezentowanym materiale faktograficznym eksponując pro

blemy naszym zdaniem najbardziej istotne z punktu widzenia całości

materiału. Niestety, selekcja była tutaj konieczna. Każda selekcja jest w

jakiś sposób tendencyjna i kontrowersyjna. Staraliśmy się tendencyjność

tę ograniczyć do minimum. Czytelnicy osądzą, na ile ten cel udało się

osiągnąć.

Wykład doprowadzono do wydarzeń ostatnich miesięcy. Przy nastę

pnych wydaniach skryptu można go nieco skorygować i uzupełniaE.

W skrypcie unikano ferowania ocen i wyciągania zbyt pośpiesznych wnio

sków licząc, iż przedstawione fakty pozwolą studiującym samodzielnie

ocenić bieg wydarzeń i wyciągnąć z nich niezbędne wnioski. Proporcja

materiału poświęconego II wojnie światowej i wydarzeniom okresu powo

Strona 1

Historia powszechna(1939 1994) Czubiński, Olszewski

jennego jest utrzymana jak 1 : 3. Być może jest to zbyt niekorzystne dla

okresu powojennego. Brak ten można ewentualnie usunąć w następnych

wydaniach. Tutaj wydawało nam się, że znajomość wydarzeń wojennych

nadal jest zbyt mała i zbyt ogólnikowa.

Skrypt prezentuje historię polityczną. Świadomie nie podjęto w nim

problematyki historu gospodarczej, historii nauki, historii kultury czy hi

storii społecznej. Jeśli czasami odwołujemy się do niektórych faktów z

tych dziedzin to jedynie w sposób fragmentaryczny i ilustracyjny, a nie

systematyczny. Wynika to z przyjętej koncepcji wykładu, a nie z niedoce

niania tych dziedzin przeszłości. Istotne też było, by skrypt w miarę

możliwości ograniczyć objętościowo. Sądzę, że zamierzenie to w jakimś

sensie udało się osiągnąć. Z tego też powodu zrezygnowano z planowa

nych pierwotnie aneksów, prezentujących szerzej różne problemy historii

najnowszej.

Autorzy podzielili się pracą w ten sposób, iż A. Czubiński podjął pro

blematykę Europy i Stanów Zjednoczonych, natomiast W. Olszewski

opracował tematykę Azji, Afryki, Oceanii i Ameryki Łacińskiej. Niektóre

fragmenty wykładu zachodzą na siebie, zwłaszcza przy omawianiu pro

blemów regionów stycznych (jak np. Bliski Wschód) czy problemów, w

których uwikłane były różne ludy i regiony świata. Staraliśmy się unikać

powtórzeń. Niemniej w kilku miejscach stały się one konieczne. Jest to

Uwagi wstępne

pierwszy w historiografii polskiej skrypt tak szeroko podejmujący proble

my ludów kolonialnych i tzw. trzeciego świata. Niektóre fragmenty tej hi

storii udało się połączyć z historią Europy i Stanów Zjednoczonych.

W wielu kwestiach powiązanie to okazało się jednak niemożliwe. Pod

względem chronologicznym brak wspólnych cezur wszechstronnie łączą

cych poszczególne regiony. Stąd zdecydowano się na wyodrębnienie wię

kszych fragmentów samodzielnie prezentujących skomplikowane dzieje

budzących się do życia ludów i kontynentów.

W opinii autorów prezentowany skrypt przybliża skomplikowane wy

darzenia i ułatwia proces studiowania historii najnowszej. Dla osób bar

dziej zainteresowanych załączono wybór literatury, pozwalający pogłębić

znajomość poszczególnych fragmentów procesu rozwojowego świata, czy

tylko ważniejszych wydarzeń. Dla piszących prace magisterskie osobne

informacje bibliograficzne prezentujemy na seminariach magisterskich.

Oddając książkę w ręce czytelników liczymy na to, iż pomoże ona w

studiach i przybliżyje do studiów na innych latach, które dysponują dużą

ilością podręczników i prac monograficznych.

Poznań, sierpień 1994 r. Antoni Czubiński

Strona 2

Historia powszechna(1939 1994) Czubiński, Olszewski

ć'

Część I

Swiat w dobie II

wojny światowej

19391945

Rozdział I

Strona 3

Historia powszechna(1939 1994) Czubiński, Olszewski

Początek konfliktu (19391941)

1. AGRESJA NIEMIECKA NA POLSKĘ

W piątek 1 IX 1939 r. o godz. 445 wojska niemieckie, bez wypo

wiedzenia wojny, zaatakowały Polskę z ziemi, wody i powietrza. Przewa

ga napastnika była druzgocąca. Wojska niemieckie szybko przełamały

polską obronę i parły naprzód, zmierzając do okrążenia Warszawy i zni

szczenia wojsk polskich. Główne uderzenie niemieckie wyszło ze Śląska

i Słowacji, a drugie z Pomorza i Prus Wschodnich. Wojska niemieckie sia

ły śmierć i zniszczenie bombardując miasta, linie komunikacyjne i drogi,

łamiąc opór wojska polskiego i rozstrzeliwując zakładników spośród lud

ności cywilnej.

Z Niemcami współdziałali Słowacy, którzy przepuścili niemieckie dy

wizje szturmowe przez swój teren i sami wzięli udział w ataku na Polskę.

Mimo presji niemieckiej od wystąpienia takiego uchyliły się natomiast

Węgry. Propolskie sympatie okazywali też Włosi.

Kanclerz Rzeszy, Adolf Hitler,1 września o godz. l0oo wygłosił prze

mówienie w parlamencie niemieckim. Uzasadnił on podjęcie działań

zbrojnych przeciw Polsce rzekomymi prowokacjami strony polskiej. Atak

na Polskę prezentował jako ekspedycję karną wielkiego i nie pozwalają

cego sobie ubliżyć narodu skierowaną przeciwko rzekomo nieodpowie

dzialnym wybrykom polskim przeciw mniejszości niemieckiej w Polsce,

jak i samej Rzeszy. Hitler prezentował ograniczone cele, wzywając pań

stwa zachodnie do zachowania spokoju i nie mieszania się w te sprawy.

Tymczasem społeczeństwo polskie kontynuowało obronę licząc na pomoc

sojuszników, a rząd polski zwrócił się do rządów państw sojuszniczych

o wykonanie zobowiązań i podjęcie akcji zbrojnej przeciw agresorowi. Pol

ska miała układy sojusznicze z Wielką Brytanią, Francją i ftumunią.

Państwa te były zaskoczone agresją. Żadne z nich nie było przygoto

wane do wojny. Premier Włoch, B. Mussolini i prezydent USA, F. T.

Roosevelt próbowali bezskutecznie mediować. Hitler był jednak nieustę

pliwy. W tej sytuacji rząd brytyjski 2 września wystosował do Niemiec ul

timatum żądając przerwania walk i wycofania wojsk niemieckich z Pol

12 Poczatek konfliktu (19391941)

ski. W ślad za tym podobne ultimatum wystosowała Francja. Wobec nie

zastosowania się Niemiec do tych żądań, państwa te 3 września o godz.

lloo znalazły się w stanie wojny z Niemcami. Wojna przybrała charakter

ogólnoeuropejski. Faktycznie ani Anglia, ani Francja działań zbrojnych

na większą skalę nie podjęły. Na Niemcy zrzucano ulotki, wzywając spo

łeczeństwo niemieckie do opamiętania. Akcja ta przeszła do historii pod

nazwą dróle de guerre (dziwna wojna). Niemey nazywali ją Sietzkrieg

(wojna siedząca). Wg W. S. Churchilla była to "nierealna wojna".

W tej sytuacji Hitler mógł skoncentrować swój wysiłek na froncie pol

skim. Już 8 września wojska niemieckie podeszły pod Warszawę. ftząd pol

ski 6 września opuścił stolicę i wycofał się na południowy wschód ku granicy

z Rumunią. Podjęto rozmowy z Rumunią na temat przepuszczenia władz

polskich przez ten kraj do Francji, celem kontynuowania działań z terenu

tego sojuszniczego państwa. W kraju miała pozostać armia z wodzem na

czelnym, celem kontynuowania działań obronnych w oparciu o redutę

obronną, planowaną w południowowschodniej części państwa. Liczono na

to, że uderzenie armii sojuszniczych na zachodzie spowoduje wycofanie czę

ści sił niemieckich z Polski i umożliwi przejście do kontrofensywy.

Tymczasem połączone sztaby państw sojuszniczych już 12 września

uznały, że wojna w Polsce została rozstrzygnięta i postanowiły nie podej

mować działań ofensywnych, odciążających front polski. Jednocześnie

Niemcy wzmagały naeiski na ZSRR by przystąpił do działań, zmierzają

Strona 4

Historia powszechna(1939 1994) Czubiński, Olszewski

cych do przejęcia terenów, uzgodnionych w tajnym porozumieniu z Rze

szą z 23 VIII 1939 r. Rząd ZSRR podjął taką decyzję. W nocy z 16/17

września do Komisariatu Spraw Zagranicznych ZSRR wezwano ambasa

dora polskiego w Moskwie, Wacława Grzybowskiego i przedstawiono mu

notę, w której rząd ZSRR informował, że wobec "rozpadu państwa pol

skiego" utraciły moc zawarte z nim układy. "Rząd ZSRR informowała

nota pragnąc przyjść z pomocą zamieszkującym Polskę pokrewnym na

rodowościom białoruskiej i ukraińskiej polecił Armii Czerwonej przekro

czyć granicę i wziąć tę ludność pod swoją opiekę". Treść tego dokumentu

była uzgodniona z Niemcami. Ambasador Grzybowski uznał, że podane w

tym dokumencie fakty stoją w sprzeczności z rzeczywistością i odmówił

przyjęcia go. Wojna jeszcze się nie skończyła i ZSRR nadal obowiązywały

podpisane z Polską układy: ryski o pokoju i granicy z 18 III 1921 r. , o

nieagresji z 1932 r. , pakt BriandaKellogga o pokojowym regulowaniu

problemów spornych i in.

17 września o świcie Armia Czerwona przekroczyła granicę i podjęła

marsz na zachód. Wojska polskie znajdowały się na froncie z Niemcami.

Opór stawiały nieliczne jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP).

Odrzuconą przez ambasadora Grzybowskiego notę rząd ZSRR przesłał do

rządów państw, z którymi utrzymywał stosunki informując, że wkrocze

Podział ziem polskich pomiędzy Niemcy i ZSRR

nie wojsk ZSRR na teren "byłego państwa" polskiego nie oznacza przy

stąpienia ZSRR do wojny. Rząd ZSRR głosił, iż państwo to zachowuje na

dal status neutralny.

W sytuacji, jaka powstała po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren

Polski, tworzenie bastionu obronnego w oparciu o granicę z Rumunią i

ZSRR straciło sens. W związku z tym władze polskie podjęły decyzję o

wycofaniu do Francji nie tylko rządu, ale również Wodza Naczelnego

wraz ze sztabem. Ewakuację przeprowadzono w nocy z 17/18 września.

Plan przejścia do Francji nie powiódł się, ze względu na naciski niemiec

kie na Rumunię. Niemcy zmierzali do likwidacji państwa polskiego i nie

chcieli dopuścić do tego, by rząd polski mógł kontynuować swą działal

ność we Francji. Zastraszeni Rumuni wykorzystali pretekst, iż przejście

władz wojskowych nie było wcześniej uzgodnione i dokonali internowania

władz polskich. Konstytucja polska przewidywała jednak, że prezydent w

czasie wojny może wyznaczyć swego następcę. Prezydent I. Mościcki sko

rzystał z tego przepisu (art. 24), wyznaczył swego następcę a sam ustąpił

ze stanowiska, przyjmując wcześniej dymisję rządu F. S. Składkowskiego.

30 września stanowisko prezydenta objął przebywający we Francji by

ły marszałek senatu, Władysław Raczkiewicz (18651947). W tym samym

dniu powołał on gen. Władysława Eugeniusza Sikorskiego (18811943)

na szefa rządu polskiego. We Francji utworzono Polskie Siły Zbrojne. Po

ustąpieniu internowanego w Rumunii Marszałka, E. RydzaŚmigłego,

gen. Sikorski objął też stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych

i Wodza Naczelnego. W ten sposób usiłowano zachować legalną ciągłość

władzy. Polska nie kapitulowała, lecz kontynuowała wojnę w sojuszu z

Francją i Anglią.

Ostatnia większa bitwa w Polsce miała miejsce 5 października pod

Kockiem, gdzie zgrupowanie gen. F. Kleeberga stoczyło pomyślną dlań

walkę, ale musiało kapitulować wobec wyczerpania się amunicji. Warsza

wa broniła się do 27 września. Załoga Helu walczyła do 2 października.

Wojska niemieckie wycofały się z terenów przewidzianych dla ZSRR. Pro

ces regulowania tych spraw trwał 2 tygodnie. Miano je zakończyć do 4

października. Niemcy wycofali się z Białegostoku, Brześcia, Borysławia,

Chełma, Drohobycza. W Brześciu przeprowadzono wspólną defiladę zwy

cięskich armu. 5 października Hitler przyjął uroczystą defiladę swych

wojsk w Warszawie.

2. PODZIAŁ ZIEM POLSKICH POMIĘDZY NIEMCY I ZSRR

Rządy Niemiec i ZSRR w końcu września 1939 r. uznały, że

państwo polskie zostało ostatecznie zlikwidowane. Ziemie polskie zostały

Strona 5

Czubiński Antoni , Olszewski Wiesław - Historia powszechna (1939-1994).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: