TRAKTAT LIZBOŃSKI A POZYCJA OBYWATELI UE.pdf

Nr 116/2008

Bezpłatny magazyn

Polskiej Fundacji

im. Roberta Schumana

z Lizbony

Kompedium wiedzy

Traktat

Ponadto o Traktacie:

Marek A. Cichocki

Mikołaj Dowgielewicz

Andrzej Grzyb

Jean-Dominique Giuliani

Jan Kułakowski

Dariusz Rosati

Róża Thun

Edmund Wittbrodt

Janusz Wojciechowski

Prezent na Jubileusz Schumana

Polski Kalendarz Europejski jest pismem Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana

Redaktor naczelna: Julita Krajewska [j.krajewska@schuman.org.pl]

Redakcja: Jerzy Boczkowski, Joanna Czerwińska, Anna Radwan–Röhrenschef

Dziękujemy Profesorowi Janowi Barczowi za pomoc w przygotowaniu niniejszej publikacji.

Redakcja merytoryczna: dr Agnieszka Grzelak

Korekta: Monika Głowińska

Skład: Daniel Biernacki

Publikacja powstała na podstawie materiałów Fondation Robert Schuman

www.robert-schuman.fr

ISSN 1506–512X, Nr rejestracji PR 5899

Publikacja wydawana przy wsparciu i we współpracy z Fundacją Konrada Adenauera,

Fundacją Roberta Schumana oraz Parlamentem Europejskim.

Adres redakcji: Polska Fundacja im. Roberta Schumana, Al. Ujazdowskie 37/5, 00–540 Warszawa

Tel.: (22) 621 21 61, 621 75 55, 622 03 42, 622 03 43, fax: (22) 629 72 14 www.schuman.org.pl, e–mail: pke@schuman.org.pl

Zapraszamy do współpracy. Czekamy na artykuły, listy i sugestie. Redakcja zastrzega sobie prawo do redagowania i skracania tekstów.

Materiałów nie zamówionych redakcja nie zwraca.

Ratyfikacja Traktatu z Lizbony przez Polskę przypada w ważnym, jubileuszowym momencie dla

naszej Fundacji. Piętnaście lat temu, w 1994 roku po raz pierwszy odbyły się Polskie Spotkania

Europejskie, wydarzenie znane w kraju i na świecie, przede wszystkim dzięki optymistycznej

i unikalnej w skali światowej Paradzie Schumana.

I cóż to jest – piętnaście lat? Gdy spojrzymy na karty historii i gdy czytać będziemy o tym w pod-

ręcznikach, okres ten wyda nam się bardzo krótki, w skali historii Europy wręcz niezauważalny.

Tymczasem, dla naszej Fundacji, dla Polski, minionych piętnaście lat, było rewolucją. Gdy po raz

pierwszy Fundacja organizowała Polskie Spotkania Europejskie, w Brukseli dobiegały końca

rozmowy akcesyjne z Austrią, Szwecją i Finlandią.

W kwietniu 1994 r. Polska złożyła oficjalny wniosek o przystąpienie do Unii Europejskiej. Dzięki

perspektywie europejskiej, pomocy Unii, a przede wszystkim dzięki własnym ambicjom i wysił-

kowi, z roku na rok Polska modernizowała się coraz silniej i dostosowywała się do wymogów

stawianych przez Wspólnotę.

Piętnaście lat później, jako członek Unii, Polska, wspólnie z pozostałymi państwami zjednoczonej Europy,

decyduje się na reformę instytucjonalną w ramach Traktatu z Lizbony.

Publikacja, którą dzisiaj oddajemy w Państwa ręce stanowi kompendium wiedzy o zmianach, jakie

przynosi traktat ratyfikowany właśnie przez państwa członkowskie Unii Europejskiej.

Największą szansą Polski, jako członka Wspólnoty Europejskiej, jest możliwość politycznego

zaistnienia na arenie Europy. By nie zaprzepaścić tej szansy, musimy umiejętnie korzystać

z narzędzi, jakie daje nam Traktat z Lizbony. Prezentowany tekst pozwoli lepiej zrozumieć

i wykorzystać te możliwości.

Anna Radwan-Röhrenschef

Prezes Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana

[] Polski Kalendarz Europejski | 2008

Polska Fundacja im. Roberta Schumana []

SPIS TREŚCI

TRAKTAT LIZBOŃSKI

W jakim celu przyjęto nowy Traktat?

Sposób funkcjonowania Unii w oparciu o Traktat z Lizbony

Sposób podejmowania decyzji w Unii liczącej 27 członków

Traktat lizboński a pozycja obywateli w Unii Europejskiej

Kto i za co odpowiada?

Traktat lizboński a przestrzeń wolności, bezpieczeństwa

i sprawiedliwości

Traktat lizboński a zagadnienia gospodarcze

Traktat lizboński a sprawy społeczne

Traktat lizboński a polityka w zakresie rozszerzenia

Traktat lizboński a działania zewnętrzne Unii Europejskiej

Polska Fundacja im. Roberta Schumana []

Część 1

Filary Unii Europejskiej

Traktat z Maastricht stworzył

strukturę Unii Europejskiej

opartą na trzech filarach:

W JAKIM CELU PRZYJĘTO NOWY TRAKTAT?

Celem Konstytucji Europejskiej było usprawnienie skuteczności

instytucji Unii oraz nadanie im bardziej demokratycznego charakteru.

Ñ Pierwszy filar: filar wspólnoto-

wy obejmujący trzy Wspólnoty:

Ñ Wspólnotę Europejską (WE);

Ñ Europejską Wspólnotę Energii

Atomowej (EURATOM);

Ñ oraz nieistniejącą już Euro-

pejską Wspólnotę Węgla i Stali

(EWWiS), która była utworzona

na 50 lat i przestała istnieć

z dniem 22 lipca 2002 r.;

Ñ Drugi filar: obejmujący

wspólną politykę zagraniczną

i bezpieczeństwa;

Ñ Trzeci filar: obejmujący

(obecnie) współpracę policyjną

i sądową w sprawach karnych.

1) DLACZEGO NOWY TRAKTAT?

Dotychczas Unia Europejska oraz Wspólnoty

Europejskie opierały się na kolejnych, nastę-

pujących po sobie traktatach negocjowanych

przez państwa. Metoda ta okazała się skutecz-

na i umożliwiała ciągłą ewolucję struktury

europejskiej przez ponad pięćdziesiąt lat.

początku lat 50. XX w. projekt ogólnoeuropej-

skiego pojednania;

r zwiększenie skuteczności procesu decyzyjnego:

z uwagi na nowe państwa, należy uniknąć niebez-

pieczeństwa impasu, przy jednoczesnym zagwa-

rantowaniu legitymizacji podejmowanych

decyzji.

Po francuskim i holenderskim „NIE”, wyrażo-

nym wiosną 2005 roku, w procesie ratyfikacji

zapanował impas.

Począwszy od lat 90. przed Unią stoją

dwa główne wyzwania:

r przyjmowanie nowych państw członkow-

skich, aby doprowadzić do końca trwający od

r tworzy się nowy urząd Przewodniczącego Rady

Europejskiej, powoływanego na okres dwóch i pół

roku, z możliwością jednokrotnego ponownego

wyboru;

r tworzy się stanowisko Wysokiego Przedstawi-

ciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bez-

pieczeństwa (por. Część 10 – Traktat lizboński

a działania zewnętrzne Unii Europejskiej);

r wprowadza się inicjatywę obywatelską, czyli

prawo zwrócenia się przez grupę 1 miliona oby-

wateli UE reprezentujących znaczną liczbę państw

członkowskich do Komisji o przedstawienie pro-

jektu aktu;

r wzmocnienie demokracji przedstawicielskiej,

poprzez zwiększenie wpływu obywateli UE na

jej działalność jak chociażby uwzględnianie

wyników wyborów do Parlamentu Europejskie-

go przy wyborze Przewodniczącego Komisji

Europejskiej, itd.

Rozwiązaniem tego problemu

jest właśnie traktat lizboński

powstały w wyniku kompromisu,

jaki w dniach 18–19 października

2007 r. udało się osiągnąć szefom

państw i rządów obradującym

w portugalskiej stolicy.

Róża Thun

Dyrektor Przedstawicielstwa Komisji

Europejskiej w Polsce

Po odbyciu wielu dys-

kusji i debat na niemal

każdym poziome

i w najróżniejszych

gremiach, po licznych

seminariach, negocja-

cjach, głosowaniach,

referendach i ratyfika-

cjach (z różnym skut-

kiem), po analizach

i badaniach, po

dobrych już kilku

latach – mamy wresz-

cie przed sobą Traktat lizboński, dokument

wspólny dla całej Unii Europejskiej! Warto

zapoznawać się z jego treścia, gdyż powstał

z myślą o pół miliardowej rzeszy obywateli

– członkach Unii Europejskiej. Z myślą o nas

Traktat przewiduje wzmocnienie UE, poprzez

zapewnienie większej spójności działań

zewnętrznych, a wewnątrz, na naszym podwór-

ku – usprawnienie funkcjonowania instytucji

europejskich w UE. Powinniśmy się czuć pod-

miotami Traktatu lizbońskiego i współautora-

mi sukcesu Unii Europejskiej. Niech ta

lektura do tego służy!

protokół, w którym wprowadzono obwarowania

w zakresie stosowania Karty w tych państwach.

Kompromis uzgodniony w Lizbonie polegał rów-

nież na przyjęciu tzw. podwójnej większości, czyli

metody podejmowania decyzji w Radzie w przy-

padku większości kwalifikowanej, w wersji uzgod-

nionej w Traktacie konstytucyjnym, z pewnymi

modyfikacjami i okresami przejściowymi. Traktat

lizboński utrzymuje zatem propozycję rozszerzenia

liczby dziedzin, w których decyzje podejmowane

są w ten sposób (na przykład przeciwdziałanie

zmianom klimatycznym, współpraca sądowa

w sprawach karnych, itp.).

2) CO ZAWIERA NOWY TRAKTAT?

W kwestii reform instytucjonalnych traktat liz-

boński zawiera przede wszystkim następujące

rozwiązania:

r Unia Europejska uzyskuje osobowość prawną

(por. Część 10 – Traktat lizboński a działania

zewnętrzne Unii Europejskiej);

r znikają odrębne filary UE, chociaż pewne róż-

nice kompetencyjne pozostają;

r przy podejmowaniu decyzji w Radzie kwalifiko-

waną większością głosów tzw. głosy ważone

(przypisane odgórnie każdemu państwu) zostają

zastąpione testem podwójnej większości (por.

Część 3 – Sposób podejmowania decyzji w Unii

liczącej 27 członków);

r obecna procedura współdecydowania Parla-

mentu Europejskiego i Rady staje się zwykłą

procedurą prawodawczą;

Procedura zmiany traktatów – podobnie jak to jest

obecnie – nadal wymagać będzie jednomyślności

wszystkich państw.

Karta Praw Podstawowych, ogłoszona jako doku-

ment polityczny przez trzy instytucje – Parlament

Europejski, Radę UE i Komisję w grudniu 2000 r.,

nie zostaje formalnie włączona do traktatów. Ma

mieć jednak równą z nimi moc. W stosunku do

Zjednoczonego Królestwa i Polski przyjęty został

Jednakże Traktat lizboński przewiduje możliwość

dostosowania traktatów, dzięki czemu można unik-

nąć uciążliwych procedur rewizji, poprzez:

r „Klauzule pomostowe” – umożliwiają Radzie

podjęcie, w drodze jednomyślności, decyzji

[] Polski Kalendarz Europejski | 2008

Polska Fundacja im. Roberta Schumana []

Mikołaj Dowgielewicz

Sekretarz Stanu w Urzędzie Komitetu

Integracji Europejskiej

Traktat z Lizbony jest

efektem wieloletnich sta-

rań, w tym także Polski,

żeby uprościć i zwięk-

szyć skuteczność działa-

nia procedur i instytucji

europejskich. Chcemy

silnej i sprawnej Unii

Europejskiej, która odpo-

wie na wyzwania świata

w dobie globalizacji,

która z jednej strony

wzmocni swoją politykę

zagraniczną i obronność, a z drugiej rozszerzy

klauzulę solidarności na bezpieczeństwo energe-

tyczne. Dzięki Traktatowi Reformującemu będzie-

my, jako Unia, skutecznym podmiotem stosunków

międzynarodowych, a obywatele zyskają między

innymi możliwość bezpośredniego zaangażowania

w proces decyzyjny w Unii poprzez Inicjatywę

Obywatelską. Sejm i Senat, tak jak inne parlamen-

ty narodowe, uzyskają nowe instrumenty wpływu

i kontroli propozycji legislacyjnych Komisji Euro-

pejskiej. Ten Traktat oznacza zatem bardziej demo-

kratyczną Unię Europejską.

Dr Marek A. Cichocki

Jako doradca prezydenta RP negocjował ze strony polskiej mandat na konferencję

międzyrządową 2007 roku, obejmujący zmiany traktatowe Unii.

Traktat lizboński powstał jako wynik kompromisu, jaki państwa członkowskie

wynegocjowały między sobą z powodu zablokowania procesu ratyfikacji Trak-

tatu konstytucyjnego. Jest on wyrazem pragmatycznego, mniej idealistycznego

podejścia do reform Unii Europejskiej. Odchodzi od retoryki „konstytucjonali-

zacji”, a więc od nadania procesowi integracji trwałych, konstytucyjnych form.

Porzuca symbolikę państwową (flaga, hymn, inne symbole charakterystyczne

dla porządku państwowego). Koncentruje się głównie na uporządkowaniu

i ujednoliceniu prawno–traktatowej struktury Unii oraz na zmianach w obszarze

politycznego ustroju Unii. Dlatego część instytucjonalna Traktatu lizbońskiego

została w praktyce w całości przeniesiona z wcześniejszego Traktatu konsty-

tucyjnego jedynie przy wprowadzeniu zmian kosmetycznych (np. w nazewni-

ctwie). Przyjęcie nowego traktatu prawdopodobnie na pewien czas zamyka

dyskusję na temat podstaw instytucjonalnych procesu integracji.

3) TRAKTAT LIZBOŃSKI NIE JEST

„KONSTYTUCJĄ EUROPEJSKĄ”

r To wyjaśnia, dlaczego liczne państwa – mając

taki wybór – zdecydowały się na dokonanie ratyfi-

kacji Traktatu lizbońskiego przez swoje parlamen-

ty, rezygnując z możliwości przeprowadzenia

referendum. Znaczenie ma to w szczególności we

Francji, gdzie w lutym 2008 r. parlament zgodził

się na ratyfikację traktatu.

r Każda ratyfikacja będzie przedmiotem deba-

ty publicznej na temat nowego traktatu między

demokratycznie wybranymi przedstawicielami

narodu.

r symboli unijnych (flaga, hymn, motto, itp.).

Trzeba jednak zaznaczyć, że 16 państw człon-

kowskich złożyło deklarację stwierdzając, iż

symbole takie jak flaga, hymn („Oda do radości”),

dewiza „zjednoczeni w różnorodności”, waluta

euro oraz Dzień Europy obchodzony 9 maja

pozostają dla nich symbolami wyrażającymi

poczucie wspólnoty obywateli Unii Europejskiej

oraz ich związek z nią.

Traktat ustanawiający Konstytu-

cję dla Europy miał uchylić

wszystkie obowiązujące traktaty,

zastępując je jednolitym doku-

mentem. Był wielostronną umową

międzynarodową, o której treści

i wejściu w życie decydowały

państwa. Traktat konstytucyjny

był obszerny, ponieważ miał

regulować całościowo działanie

organizacji międzynarodowej

o obszernej kompetencji i złożo-

nej strukturze.

Nowy traktat wprowa-

dza zmiany w:

Ñ Traktacie o Unii Europejskiej

(TUE), przyjętym w 1992 r.

i kilkakrotnie zmienianym:

– Obecnie zmiany dotyczą insty-

tucji, wzmocnionej współpracy,

polityki zagranicznej i bezpie-

czeństwa i polityki obronnej.

o poddaniu niektórych dziedzin objętych nadal

jednomyślnością pod głosowanie w Radzie na

zasadzie większości kwalifikowanej. Nie dotyczy

to m.in. kwestii obronnych;

r „Klauzule elastyczności” – dają możliwość

podejmowania w Unii decyzji bez wyraźnej

podstawy prawnej, gdy jest to niezbędne dla

realizacji jej celów, przy czym Traktat lizboński

doprecyzowuje mechanizmy kontrolne, wska-

zując, że nie może to prowadzić do omijania

procedury rewizji traktatów i stanowić podsta-

wy do rozszerzania tych kompetencji poza ramy

ogólne wynikające z traktatów.

Ñ Traktacie ustanawiającym

Wspólnotę Europejską (TWE),

przyjętym w 1957 r. jako Traktat

ustanawiający EWG, kilkakrot-

nie zmieniany:

Ñ Szczegółowo określa on kom-

petencje i dziedziny, w których

może działać Unia Europejska.

Ñ Traktat ten będzie teraz nosił

nazwę „Traktat o funkcjonowa-

niu Unii Europejskiej” (TFUE).

Zmiana ta, mająca głównie charakter formalny,

jest odpowiedzią na żądania wysuwane przez

niektóre państwa, takie jak Niderlandy, Repub-

lika Czeska, Zjednoczone Królestwo czy Polska,

które w toku negocjacji argumentowały, iż nale-

ży zrezygnować z:

r symboli „konstytucyjnych” (pojęć: „Konstytucja”,

„Minister Spraw Zagranicznych”, „ustawy” i „usta-

wy ramowe”);

W traktacie lizbońskim ograni-

czono się do zmiany obowiązują-

cych traktatów, stąd jego nazwa

„traktat zmieniający”. Warto

zaznaczyć, że na etapie negocja-

cji traktat nosił roboczą nazwę

„traktat reformujący”.

[] Polski Kalendarz Europejski | 2008

Polska Fundacja im. Roberta Schumana []

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: