KLASYFIKACJA RYSUNKU TECHNICZNEGO
W technice jedną z podstawowych form przekazywania informacji (np. między konstruktorem jakiegoś urządzenia a jego wykonawcą) jest rysunek. Rysunek techniczny jest specjalnym rodzajem rysunku wykonywanego według ustalonych zasad i przepisów. Dzięki zwięzłemu i przejrzystemu wyrażaniu kształtów i wymiarów odwzorowywanego przedmiotu rysunek techniczny dokładnie wskazuje jak ma wyglądać ten przedmiot po wykonaniu. Określa on również budowę i zasadę działania różnych maszyn i urządzeń lepiej niż najdoskonalszy opis słowny. Z tych też względów rysunek techniczny stał się powszechnym i niezbędnym środkiem porozumiewania się wszystkich pracowników zatrudnionych w procesie produkcyjnym. Znajomość zasad sporządzania i umiejętność odczytywania rysunku technicznego umożliwia przekazywanie myśli naukowo-technicznej w postaci np. projektu maszyny lub urządzenia.
Rysunek techniczny - wykonany zgodnie z przepisami i obowiązującymi zasadami - stał się językiem, którym porozumiewają się inżynierowie i technicy wszystkich krajów. Powszechne i międzynarodowe znaczenie rysunku technicznego umożliwia korzystanie z wynalazków i ulepszeń z całego świata.
Aby rysunek techniczny mógł rzeczywiście spełniać rolę międzynarodowego języka wszystkich inżynierów i techników musi on być sporządzony według ściśle określonych zasad i przepisów. Zasady te z kolei muszą być stosowane i przestrzegane przez wszystkie kraje, które współpracują ze sobą w zakresie wymiany myśli naukowo - technicznej.
Brak ogólnie obowiązujących reguł, dotyczących umownych znaków, skrótów, sposobu przedstawienia przedmiotu na rysunku, sposobu określenia wymiarów i innych uproszczeń, prowadziłby do nieporozumień, a nawet mógłby być przyczyną wadliwego wykonania przedmiotu
Norma jest to ustalona, ogólnie przyjęta zasada, reguła, wzór, przepis, sposób postępowania w określonej dziedzinie. Normalizacja jest to opracowywanie i wprowadzanie w życie norm, ujednolicanie.
Normy rysunkowe zawierają szczegółowo opracowane przepisy dotyczące wszystkich zagadnień związanych z wykonaniem rysunku technicznego.
Przepisy regulujące m. in. rozmiary arkuszy, rodzaje linii, sposób podawania wymiarów, opis rysunku określają przepisy zwane Polskimi Normami. Opracowuje je Polski Komitet Normalizacyjny (w skrócie PKN).
Ze względu na wielką różnorodność dziedzin jakie wchodzą w zakres ogólnie pojętej techniki w rysunku technicznym wyróżniamy kilka odmian:
· rysunek techniczny maszynowy
· rysunek budowlany
· rysunek elektryczny
Zasady działania maszyn, urządzeń, instalacji itd. najlepiej przedstawić w postaci rysunków schematycznych , które są zarówno prostsze i łatwiejsze do wykonania dla konstruktora, jak i przejrzystsze dla użytkownika , niż rysunki konstrukcyjne.
Klasyfikacje rysunku technicznego przeprowadzimy na przykładzie diagramu klasyfikacyjnego rysunku technicznego elektrycznego.
Diagramy są to rysunki wyjaśniające współzależność między czynnościami i czasem, czynnościami i wielkościami fizycznymi, stanem różnych elementów obiektu. Diagramem innego rodzaju jest np. diagram klasyfikacyjny rysunku technicznego elektrycznego.
Złożoność obiektu (urządzenia) elektrycznego decyduje o rodzaju rysunku technicznego elektrycznego (w skrócie rysunku elektrycznego), który należy wykonać w celu przedstawienia części funkcjonalnych, linii wzajemnego powiązania i właściwości obiektu. Grupy i rodzaje rysunków elektrycznych oraz elementy uzupełniające dokumentacji technicznej wymieniono w diagramie klasyfikacyjnym na
powyższym rysunku.
W normie PN-79/E-01244 [12] schematy elektryczne podzielono na grupy (1, 2, 3, 4), a grupy na typy (101, 102, 201, 202, 301, 302, 303, 401, 402 i 403). Nazwę klasyfikacyjną schematu elektrycznego zastępuje jego oznaczenie kodowe, np. 101 oznacza schemat strukturalny.
Wykresy są to rysunki przedstawiające zależności między wielkościami, wykreślone np. w formie charakterystyki obrazującej przebieg tych zależności w wybranym układzie współrzędnych.
W normie PN-837N-01615 [31] zamieszczono wiadomości niezbędne do wykonywania i opisywania wykresów w najczęściej spotykanym prostokątnym układzie współrzędnych.
Zaliczone w pewnych przypadkach do rysunku technicznego elektrycznego tablice i wykazy zawierają zapis informacji w kolumnach i wierszach.
Oprócz schematów elektrycznych wymienionych na diagramie klasyfikacyjnym spotyka się w elektryce rysunki innego rodzaju. Są to rysunki specjalne i służą one najczęściej do celów dydaktycznych. Do nich można zaliczyć bardzo uproszczone rysunki maszynowe (obrys) ze schematami elektrycznymi.
Schematy grupy 1 (podstawowe). Schematy takie są wykonywane podczas projektowania obiektów i służą przede wszystkim do zaznajomienia się ogólnego ze strukturą układu. Rozróżnia się schematy strukturalne 101 oraz schematy funkcjonalne 102. Schematy tej grupy stanowią podstawę do wykonania schematów innych grup.
Schematy grupy 2 (wyjaśniające). Zadaniem takich schematów jest pokazanie elementów funkcjonalnych obiektu elektrycznego bez uwzględnienia ich rzeczywistego rozmieszczenia, lecz ze wszystkimi połączeniami między nimi oraz z podaniem punktów przyłączeń, w celu dokładnego wyjaśnienia działania i przebiegów procesów elektrycznych, z lewa na prawo lub z góry na dół. Do schematów grupy 2 zalicza się: schematy zasadnicze 201 oraz schematy zastępcze (równoważne) 202.
Schematy grupy 3 (wykonawcze). Zadaniem schematów tej grupy jest pokazanie połączeń elektrycznych wszystkich elementów obiektów przez przedstawienie i opisanie: przewodów, wiązek, kabli, wyprowadzeń, doprowadzeń, końcówek (zacisków), złączy, przepustów itp. Schematy grupy 3 są podstawą do wykonania innych dokumentów konstrukcyjnych. Określają one przede wszystkim sposób układania i miejsca przyłączenia przewodów, wiązek i kabli w obiekcie. Schematy grupy 3 są stosowane w czasie kontroli wykonania połączeń elektrycznych, kontroli obiektów w czasie ich eksploatacji (konserwacji) oraz w czasie napraw i po naprawach. Często schematy grupy 3 są nazywane schematami instalacyjnymi.
Schematy grupy 4 (plany). Zadaniem schematów grupy 4 jest określanie położenia (lokalizowanie) obiektów lub ich części składowych (również w terenie) lub przedstawienie usytuowania sieci instalacji elektrycznych, a w razie potrzeby — także trasy połączeń elektrycznych (linii, przewodów, kabli itp.). Najczęściej schematy grupy 4 są nazywane planami instalacji elektrycznej.
SCHEMATY GRUPY 1 PODSTAWOWE
Ich zadaniem jest pokazanie obiektów lub ich najważniejszych elementów, ich zadań i wzajemnych powiązań
· Schematy strukturalne (101)
Zawierają symbole elementów funkcjonalnych niezbędne do zrozumienia działania obiektu elektrycznego i połączeń istniejących w rzeczywistości.
Rys. 5.5. Schemat strukturalny 101 najprostszego obwodu elektrycznego: a) przedstawiony wielo-liniowo z opisem słownym; b) przedstawiony z opisem literowym skrótami; c) przedstawiony z opisem oznaczeniami literowymi; d) przedstawiony z opisem oznaczeniami cyfrowymi; e) przedstawiony z opisem oznaczeniami cyfrowymi ZEE, 1 źródło energii elektrycznej: 0db. 2 — odbiornik; G prądnica (generator); E odbiornik energii elektrycznej
Rys. 5.6. Wzmacniacz jednotorowy obukierunkowy telefonicznego systemu naturalnego: a) schemat strukturalny 101; b) symbol wzmacniaka w planach łączy telekomunikacyjnych (wg 8-27a) Rzg1, Rzg2 rozgałęźniki po stronie Si i po stronie S2 (wg 8-30d); Rwk1, Rwk2 — równoważniki po stronie 5] i po stronie 52 (wg 8-30a); W12, W21 wzmacniacze sygnału w kierunku S1—S2 i w kierunku 52—5] (wg 8-14g)
Schemat strukturalny oscyloskopu elektronicznego analogowego: X – płytki odchylania poziomego, Y – płytki odchylania pionowego, 1 – grafitowy ekran elektrostatyczny, 2 – grafitowa elektroda przyspieszająca, 3 – ekran luminescencyjny
· SCHEMATY FUNKCJONALNE (102)
Zawierają symbole elementów funkcjonalnych niezbędne-jak w przypadku schematu strukturalnego (101)-do zrozumienia obiektu elektrycznego i połączeń między nimi, przy czym nie jest konieczne pokazanie ich rozmieszczenia rzeczywistego, natomiast muszą pokazać przebieg procesów zachodzących w poszczególnych elementach funkcjonalnych.
Rys. 5.7. Fragment schematu strukturalno-funkcjonalnego 102 telefonicznego systemu nośnego dwutorowego 12-krotnego kablowego 1, 2 — rozgałęźniki z równoważnikiem (wg 8-30d); 3 wzmacniacz z korektorem i symbolem korekcji (wg 8-28); 4 generator kanałowy (wg 8-25); 5, 6 — modulator i demodulator kanałowy; 7, 8 — filtry środkowoprzepustowe (wg 8-28); 9 skojarzenie kanałów (1, 2 12) w grupę dwunastokanałową
Zadanie-pokazanie wszystkich elementów funkcjonalnych obiektu elektrycznego bez uwzględnienia ich rzeczywistego rozmieszczenia, lecz ze wszystkimi połączeniami między nimi oraz z podaniem punktów przyłączeń, w celu dokładnego wyjaśnienia działania i przebiegów procesów elektrycznych, z lewa na prawo i/lub z góry na dół.
· SCHEMATY ZASADNICZE - ideowe (201)
Schematy zasadnicze (ideowe) przedstawiają wszystkie obiekty, elementy funkcjonalne, połączenia między nimi i miejsca przyłączeń za pomocą symboli.
Symbole elementów funkcjonalnych można rysować w postaci:
- rozwiniętej (elementy rozmieszczone tak, aby przebieg obwodów był możliwie
najprostszy i najkorzystniejszy dla ich zrozumienia)
- skupionej (części składowe urządzenia są skupione w jednym miejscu)
- półskupionej
Schemat zasadniczy 201 w postaci: a) skupionej; b) półskupionej; c) rozwiniętej K1...K3 — przekaźniki; S1,..S4 łączniki; H 1 żarówka sygnalizacyjna (oznaczenia literowe wg tabl. 21)
Schemat zasadniczy 201 w postaci pólskupionej członu funkcjonalnego Q1. Część nie należąca do członu Q1 jest wydzielona ze schematu za pomocą linii kreskowo-dwupunktowej Q1 stycznik; K1 - przekaźnik; FI, F2 bezpieczniki; SI, S2 — łączniki; Xl —. punkt przełączeniowy łączówki
· SCHEMATY ZASTĘPCZE (202)
Zadanie-przedstawienie skomplikowanych układów za pomocą równoważnych im układów prostszych. Uzyskuje się je ze schematów zasadniczych, w których elementy funkcjonalne lub ich grupy zastępuje się równoważnymi im układami złożonymi z elementów elektrycznych prostych, np. R, L, C przedstawionych za pomocą symboli graficznych.
Schematy zastępcze i równoważne 202
Ich zadaniem jest pokazanie połączeń elektrycznych wszystkich elementów obiektów przez przedstawienie i opisanie przewodów , wiązek , kabli, itp.
Wyróżnia się schematy wykonawcze:
- połączeń wewnętrznych (301)
- połączeń zewnętrznych (302)
- przyłączeń (303)
· SCHEMATY POŁĄCZEŃ WEWNĘTRZNYCH (301)
Przedstawiają wzajemne położenie wszystkich elementów funkcjonalnych oraz połączenia między nimi, przy czym zawierają one informacje dotyczące szczegółów konstrukcyjno-wykonawczych, rodzaju przewodów, ich przebiegu, a także miejsca ich wyprowadzenia (zaciski) itp.
Przykład schematu połączeń wewnętrznych (301). Fragment schematu wykonawczego (montażowego) o połączeniach swobodnych
Schemat połączeń wewnętrznych 301: a) połączenia wykonane linią ciągłą: b) połączenia wykonane linią ciągłą z urwaniem przy elemencie łączonym (w miejscu urwania linii umieszcza się oznaczenie punktu łączeniowego) 11... 16 elementy schematu (człony) łączone z łączówką X1; X1 łączówka trzynastozaciskowa; 17 — rezystor przy elemencie 13; 31... 51 — numery przewodów
Schemat połączeń wewnętrznych 301 szyty o dwóch wiązkach przewodów A, B —wiązki zawierające przewody o numerach 1.34; K1...K8, V1, V2 elementy schematu; X1, X2 łączówki ośmiozaciskowe; BK, BN, RD itp. — oznaczenia dwuliterowe barwy izolacji jednobarwnego przewodu; BKBU, OGBU, RDGN itp. oznaczenia czteroliterowe barwy izolacji dwubarwnej przewodu
· SCHEMAT POŁĄCZEŃ ZEWNĘTRZNYCH (302)
Zawierają symbole elementów funkcjonalnych oraz ich połączeń elektrycznych w miejscu zainstalowania.
Schemat połączeń zewnętrznych (302)
A, B, C, D — zespoły łączone; K1 .K6 — kable (wiązki przewodów łączących zespoły)
· SCHEMAT PRZYŁĄCZEŃ (303)
Pokazują w jaki sposób są połączone poszczególne moduły urządzenia.
Schemat połączeń 303 trzech paneli A, B, C 107, 108, 109 kable łączeniowe; X1 łączówka.
Zadaniem schematów grupy 4 (planów) jest określanie położenia (lokalizowanie) obiektów lub ich części składowych (również w terenie) lub przedstawienie usytuowania sieci instalacji elektrycznych, a-w razie potrzeby-także trasy połączeń elektrycznych (linii, przewodów, kabli itp.).
Rodzaje planów:
- plany rozmieszczenia (obiektów) (401)
- plany instalacji (402)
- plany sieci lub plany linii (403)
· PLANY ROZMIESZCZENIA (401)
Pokazują usytuowanie obiektów elektrycznych lub ich części, na planie architektonicznym.
Plan rozmieszczenia (plan lokalizacji 401). Sala aparatury łączeniowej i sterowniczej; a) rozmieszczenie (miejsce) rzędów A...D zespołów aparatury łączeniowej i sterowniczej w sali 106; b) rozmieszczenie zespołów łączników +A w sali 106: P1...P4 przyrządy pomiarowe; S1 — łącznik sterowniczy; Q1...Q5 łączniki główne
· PLAN INSTALACJI (402)
Przedstawiają obiekty elektryczne lub ich części za pomocą symboli ogólnych, zwanych najczęściej instalacyjnymi, wyjątkowo prostokątów (kwadratów) i obrysów (konturów).
...
amok10