2-2007.pdf

Nr 2 (239) 2007

Tom LXVIII

MARZEC

KWIECIEÑ

SZKO£A

SPECJALNA

DWUMIESIÊCZNIK AKADEMII PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

im. Marii Grzegorzewskiej

SPIS TREŒCI

OPRACOWANIA NAUKOWE

83 – Marlena Kilian

Mechanizmy zaspokajania potrzeb rehabilitacyjnych – teoretyczna koncepcja

92 – Kinga Kuszak

Spo³eczny kontekst rozwoju dziecka z zaburzon¹ mow¹

105 – Micha³ J. Gacek

Kompetencja komunikacyjna nies³ysz¹cych gimnazjalistów – doniesienie z badañ

115 – Anna Kar³yk-Æwik

Autopercepcja kompetencji zawodowych pedagogów resocjalizacyjnych

Z PRAKTYKI PEDAGOGICZNEJ

130 – Kinga Krawiecka

Odkrywczy i kreacyjny charakter odtwórczego dzia³ania plastycznego osób z nie-

pe³nosprawnoœci¹ intelektualn¹

135 – Iwona G³owacka

Wybrane problemy nauczania gry na fortepianie dzieci niewidomych

146 – Józef Surowaniec

Tablica interaktywna w edukacji i reedukacji specjalnej

Z KRAJU I ZE ŒWIATA

153 – Kornelia Czerwiñska

Pedagog specjalny w procesie edukacji i rehabilitacji – teraŸniejszoœæ i przysz³oœæ

155 – El¿bieta M. Minczakiewicz

Problemy kszta³cenia niepe³nosprawnych w zró¿nicowanych systemach edukacyj-

nych Danii i Szwecji w centrum zainteresowañ nauczycieli akademickich i lokal-

nych w³adz oœwiatowych

SPRAWOZDANIA I OCENY

157 – Jadwiga Kuczyñska-Kwapisz

Cor Meijer, Victoria Soriano, Amanda Watkins: Edukacja specjalna w Europie.

Organizacja kszta³cenia na poziomie ponadpodstawowym. Publikacja Tematyczna,

Europejska Agencja Rozwoju Szkolnictwa Specjalnego 2006, ss. 97.

Recenzowali: Prof. dr hab. Bogdan Szczepankowski

dr hab. Jacek B³eszyñski

T³umaczenie na jêzyk angielski: Renata Wójtowicz

Komitet Redakcyjny:

prof. Halina Borzyszkowska, prof. W³adys³aw Dykcik, prof. Tadeusz Ga³kowski,

prof. Aniela Korzon, prof. Czes³aw Kosakowski, Jacek Kwapisz (MEN), prof. Aleksandra

Maciarz, prof. Irena Obuchowska, dr Adam Szecówka

Redakcja :

prof. Jadwiga Kuczyñska-Kwapisz (redaktor naczelna), dr Danuta Gorajewska (z-ca redak-

tor naczelnej), Renata Malecka (sekretarz)

Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej

im. Marii Grzegorzewskiej

p.o. Dyrektora Wydawnictwa – mgr Miros³aw Sawicki

Adres Redakcji: Wydawnictwo APS, 02-353 Warszawa

ul. Szczêœliwicka 40, tel. 022-824-69-05, 022-668-95-45, fax 022-658-11-18

e-mail: szkolaspecjalna@aps.edu.pl

nak³ad 1300 egz.

OPRACOWANIA NAUKOWE

MARLENA KILIAN

UKSW, Warszawa

MECHANIZMY ZASPOKAJANIA POTRZEB

REHABILITACYJNYCH – TEORETYCZNA KONCEPCJA

Pojęcie „potrzeba rehabilitacyjna”, jak również sposoby jej zaspoka-

jania nie są dokładnie poznane, nawet nie są jasno zdefiniowane.

Skuteczna realizacja potrzeb rehabilitacyjnych, leżąca w interesie

zarówno społeczeństwa, jak i samych osób niepełnosprawnych

oraz ich najbliższych, nie jest możliwa bez uprzedniego poznania

mechanizmów rządzących procesem ich spełniania. Intencją autor-

ki artykułu jest uporządkowanie pojęciowe w tej dziedzinie, niekiedy

związane z koniecznością wprowadzenia nowej terminologii, mają-

ce służyć skuteczniejszemu stosowaniu tego rodzaju ocen. Zada-

nie to nabiera znaczenia w sytuacji, kiedy medycyna coraz lepiej

radzi sobie z ratowaniem życia ludzkiego na wszystkich jego eta-

pach (przeżywają coraz młodsze wcześniaki, coraz dłużej żyją se-

niorzy), gorzej jednak z leczeniem chronicznych stanów chorobo-

wych wysoko skorelowanych z niepełnosprawnością, co prowadzi

do wzrostu odsetka niepełnosprawnych osób w społeczeństwie.

Fundamentem ich efektywnej rehabilitacji będzie trafna diagnoza

potrzeb rehabilitacyjnych i stosowanych mechanizmów ich zaspo-

kajania.

Potrzeby i ich zaspokajanie

reaguje na bodŸce dlatego, ¿e ma okreœlone potrzeby“ pisze K. Obu-

chowski (1983, s. 74). Za W. Szewczukiem (1998, s. 434) potrzeby mo¿na

okreœliæ, jako „stan powstaj¹cy w wyniku zak³ócenia optimum ¿yciowego

organizmu, inicjuj¹cy jego aktywnoœæ ukierunkowan¹ na osi¹gniêcie cze-

goœ, co przywraca owo optimum w mniejszym lub wiêkszym stopniu“. Po-

trzeba powstaje na pod³o¿u zaburzenia równowagi miêdzy organizmem

i œrodowiskiem, czyli w sytuacji, kiedy organizm nie mo¿e normalnie funk-

cjonowaæ. J. Kozielecki (1987 i 1996) w swojej teorii Ÿróde³ doszukuje siê

potrzeb w dysonansie zachodz¹cym miêdzy stanem aktualnym i po¿¹da-

nym, a M. Przetacznikowa (1989) zawê¿a pojmowanie pojêcia „pobudzenia

potrzeby“ do sytuacji rozbie¿noœci miêdzy oczekiwaniami jednostki a zai-

stnia³¹ sytuacj¹.

SZKO£A SPECJALNA 2/2007

P otrzeba stanowi pierwszy cz³on wszelkiego dzia³ania. „¯ywy organizm

MARLENA KILIAN

Form¹ spe³niania potrzeb jest d¹¿enie, aktywnoœæ, dzia³anie. Choæ nie wy-

jaœniono jeszcze w sposób wyczerpuj¹cy procesów poœrednicz¹cych miêdzy

wy³aniaj¹c¹ siê potrzeb¹ a podejmowanym dzia³aniem, przypuszcza siê, ¿e

tym ogniwem jest motywacja. Aby dosz³o do zaspokojenia potrzeby, musi

powstaæ motyw pobudzaj¹cy do okreœlonego dzia³ania i wyznaczaj¹cy jego

kierunek. J. Reykowski (1982, s. 18) powstawanie motywu okreœla jako „wy-

st¹pienie w cz³owieku »tendencji kierunkowej«, czyli gotowoœci do zmie-

rzania ku okreœlonym celom“, przy czym gotowoœæ ta mo¿e byæ bardziej lub

mniej uœwiadomiona. W opinii J. Kozieleckiego (1987 i 1996), motyw wywo-

dzi siê z rozbie¿noœci wykrytych w ramach uk³adu porównuj¹cego stan po-

¿¹dany ze stanem aktualnym i odgrywa istotn¹ rolê regulacyjn¹. Redukcja

rozbie¿noœci przywraca stan utraconej równowagi. Standardy regulacji za-

kodowane s¹ genetycznie lub powstaj¹ w toku spo³ecznego uczenia siê.

Uporz¹dkowane s¹ od najwa¿niejszych do najbardziej b³ahych, co u³atwia

orientacjê w wymaganiach organizmu i usprawnia dzia³anie procesu moty-

wacyjnego.

Diagram 1. Powstawanie i zaspokajanie potrzeby

Zród³o: opracowanie w³asne.

Zaspokajanie potrzeb rehabilitacyjnych

Potrzeby rehabilitacyjne, jak ka¿de ludzkie potrzeby, równie¿ wywodz¹ siê

z zaburzenia stanu normalnego funkcjonowania i ukierunkowane s¹ na jego

przywrócenie. W tym wypadku odchylenie od normy funkcjonalnej okreœla

siê jako niepe³nosprawnoœæ, a dzia³ania zmierzaj¹ce do jej zniesienia jako re-

habilitacjê. Potrzeba rehabilitacyjna siêga swym pocz¹tkiem niepe³nospraw-

noœci, a jej zaspokajanie odbywa siê na drodze usprawniania zaburzonego

funkcjonowania. Nie zawsze jednak potrzeby te s¹ spe³niane. Podjêcie dzia-

³añ rehabilitacyjnych zapewnia bowiem nie tyle samo odczuwanie potrzeb

rehabilitacyjnych, co pojawienie siê motywacji ukierunkowanej na uspraw-

nienie zaburzonego funkcjonowania. Taka motywacja mo¿e siê nie pojawiæ

i wówczas potrzeba rehabilitacyjna pozostaje niezrealizowana, co dotyczy

przyk³adowych sytuacji:

1. Tu¿ po doznaniu uszkodzenia, kiedy osoba bardziej poddaje siê negatywnym

emocjom ni¿ skupia na konstruktywnych sposobach radzenia sobie z nastêp-

stwami uszkodzenia.

2. Braku przekonania co do mo¿liwoœci odzyskania sprawnoœci funkcjonalnej.

Przewidywanie konsekwencji decyduje o podjêciu lub zaniechaniu dzia³ania

– nieosi¹galny stan rzeczy nie wywo³uje motywacji, mo¿e jedynie wywo³aæ

stan pogotowia motywacyjnego (zwanego ¿yczeniem) nie wp³ywaj¹cego na

SZKO£A SPECJALNA 2/2007

MECHANIZMY ZASPOKAJANIA POTRZEB REHABILITACYJNYCH – TEORETYCZNA KONCEPCJA

dzia³alnoœæ cz³owieka, wp³ywaj¹cego jednak np. na wyobraŸniê.

3. Uznawania w okreœlonych warunkach stanu niepe³nosprawnoœci za stan nor-

my (np. akceptacji niepe³nosprawnoœci w starszym wieku jako stanu natural-

nego, choæ przykrego).

4. Zdominowania potrzeby samodzielnego funkcjonowania przez inne potrzeby

stoj¹ce wy¿ej w subiektywnej hierarchii potrzeb danej osoby: potrzeby mi³o-

œci (np. korzystanie z pomocy innych sposobem zaspokojenia potrzeby bycia

wa¿nym i kochanym), akceptacji (np. rezygnacja z korzystania ze sprzêtu re-

habilitacyjnego wspomagaj¹cego poruszanie siê, aby unikn¹æ wyró¿niania siê

z t³umu i prezentowania w³asnej innoœci) czy potrzeby materialne (np. nieza-

interesowanie zniesieniem niepe³nosprawnoœci, z której czerpane s¹ korzyœci

materialne).

Diagram 2. Powstawanie i zaspokajanie potrzeby rehabilitacyjnej

Zród³o: opracowanie w³asne.

Aktywne i bierne strategie zaspokajania potrzeb rehabilitacyjnych

Mechanizmy zaspokajania potrzeb rehabilitacyjnych wynikaj¹ z podjê-

tych dzia³añ wobec doœwiadczanej niepe³nosprawnoœci, czyli ze strategii

adaptacyjnych. Potrzeba rehabilitacyjna mo¿e zostaæ zrealizowana dziêki

stosowaniu aktywnych strategii radzenia sobie z niepe³nosprawnoœci¹

(przywracanie w maksymalnym stopniu stanu utraconej normy funkcjonal-

nej) lub pozostaæ niezrealizowana w wyniku stosowania strategii biernych

(trwanie w stanie odchylenia od normy funkcjonalnej). Strategie aktywne

prowadz¹ do odzyskania w jak najwiêkszym stopniu samodzielnoœci, z ko-

SZKO£A SPECJALNA 2/2007

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: