IPN-Za kulisami partii, bezpieki i wojska.pdf

VIII Nasz Dziennik Piàtek, 24 kwietnia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 4/2009 (23)

Dodatek historyczny IPN

4/2009 (23)

Za kulisami

partii,

bezpieki i wojska

SYLWETKI NIEZ¸OMNYCH

Dokoƒczenie ze s. VII

W tym czasie nasilajà si´ akcje UB i MO. Dzi´ki zdobywanym informacjom, ze-

znaniom z∏apanych i torturowanych partyzantów w∏adze komunistyczne zyskujà

coraz wyraêniejszà przewag´. W listopadzie 1948 roku oddzia∏ KBW otoczy∏

schron „Murata” i jego oddzia∏u we wsi Bolków w powiecie wieluƒskim i areszto-

wa∏ dowódc´ z ca∏ym konspiracyjnym archiwum. Rozpocz´∏y si´ lawinowe aresz-

towania kilkudziesi´ciu ludzi, równie˝ z oddzia∏u Danielaka. W marcu odby∏ si´

krótki proces „Murata” Jana Ma∏olepszego i jego ludzi. Zosta∏ skazany na cztero-

krotnà kar´ Êmierci. Zmar∏ jednak w celi, zapewne na skutek tortur przy wymusza-

niu nast´pnych zeznaƒ. Rozbite zostajà ostatnie oddzia∏y KWP, pozostajà tylko

osamotnione kilkuosobowe grupy, które nie majà ju˝ w∏aÊciwie szans dzia∏ania.

W tej sytuacji Danielak podejmuje decyzj´ o przerwaniu walki i wyjeêdzie na

Zachód. Przygotowujà si´, nawiàzujà kontakty i wyje˝d˝ajà pociàgiem na Âlàsk,

a póêniej w kierunku granicy czeskiej. Nie udaje si´ jednak nawiàzaç kontaktu z

umówionym przewodnikiem, granica jest ju˝ silnie obstawiona. Decydujà si´ na

powrót i ponownà konspiracj´ w lesie.

Mimo coraz trudniejszej sytuacji nie rezygnujà z walki. Trzyosobowa grupa Da-

nielaka z W∏adys∏awem Kanià i Ignacym Michalakiem jest ju˝ ostatnim oddzia∏em

partyzanckim dzia∏ajàcym w okolicach Be∏chatowa i Piotrkowa. We wsi Zdzieszuli-

ce oddzia∏ zostaje zadenuncjowany przez Józefa Kacprzaka i okrà˝ony w lesie. Mi-

mo wielkiej akcji UB i MO, w której ginie Kania, a ranny zostaje Michalak, Daniela-

kowi udaje si´ ujÊç ob∏awie. Ukrywa si´ i leczy rany dzi´ki pomocy zaprzyjaênio-

nych, odwa˝nych rodzin i gospodarzy Michalskich w Rzàsawie, CieÊlaków w Woê-

nikach, a tak˝e brata, który zapewnia mu kryjówki. W tym czasie UB nie tylko po-

szukuje Danielaka, ale i aresztuje tych, co mu pomagali, gajowego Rogaliƒskiego

spod Kluk, Jana Tatara. Terroryzuje wr´cz okolicznà ludnoÊç, mÊci si´ na rodzinie

Olejników z Post´kalic, których syn zosta∏ zastrzelony we w∏asnym obejÊciu, ojciec

umiera po Êledztwie na piotrkowskim UB, drugi syn po procesie i wyroku w wi´-

ziennej kopalni. W Êledztwach tych wyró˝nili si´ oficer Kazimierz Mroziƒski i E. Ga-

brysiak, kierownik III sekcji PUBP w Piotrkowie.

Danielak ukrywa si´ w Kaszewicach, Rzàsawie, Woênikach, Witowie, Srocku, ale

nadal nie rezygnuje z dzia∏alnoÊci konspiracyjnej, zdobywa nowe kontakty, groma-

dzi broƒ, organizuje niewielkie akcje. Od 1950 roku ukrywa si´ w ¸odzi, ale robi wy-

pady w swoje strony. Jeszcze w 1953 roku wykonuje swego rodzaju akcj´ sabota-

˝owà przeciw „kontyngentom”, przymusowym dostawom produktów rolnych, któ-

rymi obcià˝ano rolników. Wspólnie z poznanym u siostry w Sieros∏awiu urz´dnikiem

skupu w Srocku wystawia fikcyjne kwity na rzekomo dostarczane produkty.

Równie˝ Urzàd Bezpieczeƒstwa nie rezygnuje ze Êcigania Danielaka, widzàc sil-

ne wp∏ywy Êrodowiska KWP na wsi. Akcja tropienia, wy∏apywania jego cz∏onków i

sympatyków, zdobywania si∏à informatorów nie ustaje, mimo rozbicia ju˝ wszystkich

oddzia∏ów partyzanckich. Wed∏ug danych UB w 1952 roku obj´∏a ona ok. 540 osób.

Wiele z nich zosta∏o skazanych na Êmierç lub d∏ugoletnie wi´zienie. Ludwik Danie-

lak ukrywa si´ a˝ do 1954 roku. 4 marca tego roku zostaje zaskoczony nad ranem

i aresztowany w mieszkaniu swej krewnej w ¸odzi, przy ul. Lutomierskiej.

Proces przy drzwiach zamkni´tych odbywa∏ si´ od jesieni 1954 do 11 stycznia

1955 roku. Sàd w sk∏adzie: kpt. Zygmunt Depczyƒski, por. Daniel Mot∏och, kpr. Wal-

demar Grzeszczuk jako ∏awnik, prokurator wojskowy kpt. Ryszard Jakubiec, wyda∏

wyrok szeÊciokrotnej kary Êmierci.

Ludwik Danielak by∏ nie tylko nieustraszonym ˝o∏nierzem, pozosta∏ nieugi´ty do

koƒca, nie podda∏ si´ ani w Êledztwie, w którym nie szcz´dzono mu na pewno tortur,

ani w haniebnym procesie. Przed wykonaniem wyroku mia∏ powiedzieç do swych bli-

skich: „Gdybym si´ jeszcze raz urodzi∏, te˝ bym walczy∏ z komunà”. W liÊcie po˝egnal-

nym do ˝ony i ma∏ego syna napisa∏ w ostatnim zdaniu: „Moje ˝ycie to ciernie, ale po

Êmierci ró˝e. Kocham Was”. Zosta∏ rozstrzelany 5 sierpnia 1955 roku w wi´zieniu przy

ulicy Sterlinga w ¸odzi. Mia∏ 32 lata. Nie wiadomo, gdzie zosta∏ pochowany.

dr Marek Klecel

Jadàcy autobusem dyrektor Glapiƒski, który mia∏, jak si´ okaza∏o, broƒ i by∏ cz∏on-

kiem PPR i ORMO, próbuje uciekaç i zostaje zastrzelony. Podobnà akcj´ wykonano

na autobusy w grudniu w Bogdanowie, w tym samym miesiàcu opanowano poste-

runek MO w Klukach, gdzie zbyt gorliwemu funkcjonariuszowi wymierzono ch∏ost´ i

kazano zjeÊç legitymacj´ PPR. Ten rodzaj represji i zastraszenia stosowano odtàd

cz´sto. W koƒcu grudnia zaj´to w walce posterunek ORMO w Faustynowie i wyko-

nano wyrok Êmierci na jego cz∏onku Stefanie Sobociƒskim, zdobywajàc nowà broƒ.

Ca∏y nast´pny 1948 rok trwa∏y podobne walki z coraz silniejszymi ugrupowa-

niami w∏adzy komunistycznej, a zarazem akcje zastraszania i rekwizycji towa-

rów i pieni´dzy. Mimo niewielkiego obszaru dzia∏ania akcje grupy Danielaka

odbywa∏y si´ z powodzeniem i bez wi´kszych strat. W koƒcu stycznia urzàdzo-

no Êmia∏à akcj´ na Parzniewice, na silnie broniony posterunek MO i urzàd gmi-

ny, w lutym na Urzàd Gminy w Bujnach Szlacheckich, gdzie wymierzono kar´

ch∏osty miejscowym aktywistom PPR i ORMO. Ko∏o wsi Kuców wykonano wy-

rok na funkcjonariuszach ORMO, którzy Êwiadczyli w procesach przeciw uj´tym

i skazanym na kar´ Êmierci partyzantom KWP. Ludzie Danielaka interweniujà tak-

˝e w sprawach zg∏aszanych przez okolicznà ludnoÊç, przeciw miejscowym funk-

cjonariuszom, stra˝nikom leÊnym. W po∏owie 1948 roku rozbijajà band´ rabunko-

wà Józefa Baczmagi i Stefana Kowalczyka, która podszywa∏a si´ pod dzia∏alnoÊç

partyzanckà KWP. Oddzia∏ Danielaka zostawia∏ zawsze po swych akcjach rekwi-

zycyjnych „pokwitowania” w rodzaju „Kierownictwo Walki z Bezprawiem”, „Do-

wództwo Oddzia∏ów LeÊnych”, „Drzyma∏a X”.

Coraz cz´Êciej dochodzi do regularnych potyczek, oddzia∏y MO i UB Êcigajà par-

tyzantów ko∏o Ojrzyna, Niwki LeÊnej-Chabielic, gdzie w leÊniczówce zostajà zasko-

czeni, ale udaje im si´ uciec dzi´ki ∏àczniczce Eugenii Uchroƒskiej, która pierwsza

zauwa˝y∏a napastników i uciekajàc, Êciàgn´∏a na siebie pogoƒ. PierÊcieƒ ob∏aw za-

cieÊnia si´ jednak coraz bardziej, w∏adze znajdujà informatorów na wsi, ∏amià z∏apa-

nych partyzantów, wzmacniajà agitacj´ i nastroje wrogie partyzantom. Po akcji re-

kwizycyjnej na samochód spó∏dzielni Wspólnota w Piotrkowie oddzia∏ opuszcza

„Zapalnik” i ucieka, najpierw w Poznaƒskie, póêniej na Pomorze Zachodnie. Do-

wództwo przejmuje Danielak.

W lipcu 1948 roku organizuje akcj´ na posterunek MO w Grocholicach, zabiera

cz´Êç broni, niszczàc pozosta∏à, wymierza kar´ ch∏osty milicjantom, podwójnà ko-

mendantowi Janowi Rolce za legitymacj´ partyjnà. Po tej akcji dochodzi, po wcze-

Êniejszej ju˝ wspó∏pracy, do spotkania w gajówce ko∏o Widawy z jednym z najak-

tywniejszych w sàsiedztwie dowódców KWP „Muratem” Janem Ma∏olepszym. Da-

nielak zostaje przez niego awansowany do stopnia podporucznika.

Musi coraz lepiej ukrywaç si´ ze swoim oddzia∏em. W po∏owie 1948 roku rozpo-

czà∏ budow´ schronu leÊnego ko∏o wsi ¸´kawa, póêniej przeniós∏ si´ do lasów pod

Lubieniem. Tam w po∏owie sierpnia zosta∏ okrà˝ony przez oddzia∏y KBW, ORMO i

UB. Mimo zaskoczenia i odniesionych ran uda∏o mu si´ przebiç okrà˝enie, ale wie-

lu jego ludzi zgin´∏o. UB ujà∏ rannego Stefana Raczka, który móg∏ byç wczeÊniej in-

formatorem i zdradzi∏ miejsca pobytu oddzia∏u. Nastàpi∏y liczne aresztowania. Mimo

to dosta∏ wyrok Êmierci i zosta∏ rozstrzelany.

Po wyleczeniu z ran Danielak wraca do akcji. We wrzeÊniu jego oddzia∏ wcho-

dzi do wsi Zbyszek i – podajàc si´ za oddzia∏ KBW – zwo∏uje cz∏onków ORMO. Na

rozkaz „Murata” Jana Ma∏olepszego wykonuje wyroki Êmierci na najbardziej ak-

tywnych ormowcach. Wykonuje nast´pnie akcje rekwizycyjne we wsiach Borowa,

Stobnica, Piaski. Ko∏o Parzna ginie kilku ludzi z oddzia∏u, okrà˝onych przez si∏y

UB. W listopadzie oddzia∏ ponosi dalsze straty zaskoczony ko∏o wsi ¸´czno, za-

pewne na skutek donosu.

Zimà 1948 i 1949 roku Danielak postanowi∏ zwolniç do domu chorych i rannych.

Oddzia∏ liczy wtedy ju˝ tylko trzy osoby. Mimo to jego dowódca stara si´ do wiosny

odbudowaç lub utrzymywaç ∏àcznoÊç z innymi oddzia∏ami.

Prezentujemy dziÊ – skrótowo – Êrodowisko PPR jako

awangardy stalinizmu oraz – nieco szerzej – dwie znamien-

ne i wcià˝ zagadkowe postacie z tego kr´gu charaktery-

styczne dla poczàtków Polski zwanej Ludowà. Józef Âwia-

t∏o swojà ucieczkà na Zachód w 1953 r. i ujawnieniem nie-

chlubnych tajemnic komunistycznego aparatu terroru

uczyni∏ wy∏om w propagandowym wizerunku PRL. Micha∏

˚ymierski to przyk∏ad zmiennych kolei losu, od wzorowe-

go ˝o∏nierza walczàcego o niepodleg∏à Polsk´ do wyso-

kiego dygnitarza Polski zniewolonej, którym sta∏ si´ dzi´ki

wieloletniej wspó∏pracy z wywiadem sowieckim.

Z przeciwleg∏ego bieguna – autentycznego bohaterstwa

–przywo∏ujemy nieznanà biografi´ Ludwika Danielaka.

Dr Maciej Korkuç

(IPN Kraków)

PPR – awangarda

stalinizmu

„Has∏a walki o Polsk´ demokratycznà pomyÊlane sà przez

parti´ tylko jako has∏a taktyczne na okres okupacji niemiec-

kiej, po usuni´ciu której partia wysunie has∏a Polski sowiec-

kiej” – zapewnia∏ jeszcze w marcu 1944 roku stojàcy wów-

czas na czele PPR W∏adys∏aw Gomu∏ka w piÊmie do Geor-

giego Dimitrowa, odpowiedzialnego u boku Stalina za nadzór

nad partiami komunistycznymi.

Kamufla˝ narodowowyzwoleƒczy

Utworzenie republiki sowieckiej by∏o postulatem oficjalnie

artyku∏owanym przez Komunistycznà Parti´ Polski prawie

przez ca∏y okres mi´dzywojenny. Powrotu do tych hase∏

oczekiwa∏a wi´kszoÊç komunistycznych grupek dzia∏ajàcych

na terenie Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939-1941.

DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN.

www.ipn.gov.pl

Redaktorzy:

dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25)

Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73)

ADRES DO KORESPONDENCJI:

DODATEK IPN DO „Naszego Dziennika”

UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA

SPRZEDA˚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72

Dokoƒczenie na s. II

II Nasz Dziennik Piàtek, 24 kwietnia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 4/2009 (23)

Piàtek, 24 kwietnia 2009 Nasz Dziennik VII

Dr Maciej Korkuç (IPN Kraków)

PPR – awangarda

stalinizmu

wschód od linii Ribbentrop-Mo∏otow uwa˝a∏a za terytorium ZSRS. Z tych powo-

dów dopóki Stalin utrzymywa∏ oficjalne stosunki dyplomatyczne z rzàdem RP

na uchodêstwie (w latach 1941-1943), PPR nie negowa∏a legalnoÊci w∏adz pol-

skich na emigracji i w podziemiu. Kontakty organizacyjne z Moskwà i Kominter-

nem skrywano. Mia∏o to umo˝liwiç przenikni´cie PPR do struktur legalnego Pol-

skiego Paƒstwa Podziemnego, w celu ich przej´cia lub rozsadzenia od we-

wnàtrz. Tego celu nie osiàgni´to, tak˝e dlatego, ˝e nie uda∏o si´ ukryç powià-

zaƒ PPR z Kremlem.

Sowieckie wytyczne nakazywa∏y natomiast bez ˝adnego kamufla˝u i niedo-

mówieƒ stawiaç PPR-owcom spraw´ granic. Linia paktu Ribbentrop-Mo∏otow z

1939 roku by∏a jednoznacznie traktowana jako zachodnia granica ZSRS. Dlate-

go konspiracyjnych struktur partii nigdy nie budowano na Bia∏ostocczyênie, któ-

rà uwa˝ano za cz´Êç sowieckiej Bia∏orusi.

Natomiast w nadzwyczajnej sytuacji i tymczasowo uczyniono wyjàtek od tej

regu∏y we Lwowie. By∏ to skutek przy∏àczenia przez Niemców Galicji Wschod-

niej do Generalnego Gubernatorstwa jako tzw. Dystryktu Galicja. Sowieci nie

mieli oparcia w tamtejszej ludnoÊci ukraiƒskiej, nie zdo∏ali wi´c tutaj utworzyç

ukraiƒskoj´zycznych struktur podziemnych. Ze wzgl´du na obecnoÊç ludnoÊci

polskiej i ∏atwiejszà komunikacj´ w ramach niemieckiej okupacji Dimitrow kaza∏

zorganizowaç VII obwód lwowski PPR. Dzia∏alnoÊç tego obwodu by∏a krótko-

trwa∏a. Ju˝ latem 1943 roku tamtejsze struktury organizacyjne PPR zosta∏y po

prostu przemianowane na obwód Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy,

co jeszcze bardziej pokazuje, ˝e struktury PPR by∏y po prostu cz´Êcià sowiec-

kiej konspiracji na ziemiach polskich. W Êlad za strukturami partii pepeerowska

Gwardia Ludowa z tego obwodu, jako cz´Êç sowieckiego ruchu oporu, zosta∏a

przemianowana na Gwardi´ Ludowà Zachodnich Obwodów Ukrainy, a po ja-

kimÊ czasie na Organizacj´ Ruchu Partyzanckiego Zachodnich Obwodów

Ukrainy (ORPZOU).

Natychmiast po zerwaniu stosunków ZSRS z Polskà w kwietniu 1943 roku

PPR rozpocz´∏a kampani´ propagandowà, wymierzonà w rzàd RP i Polskie

Paƒstwo Podziemne. Przystàpi∏a tak˝e do czynnych dzia∏aƒ skierowanych w

podziemie niepodleg∏oÊciowe, nie stroniàc od denuncjacji komórek konspira-

cyjnych u w∏adz niemieckich.

Partia w∏adzy

W 1946 r. stanà∏ na czele Paƒstwowej Komisji Bezpieczeƒstwa, zorganizowanej

w celu koordynacji akcji zwalczania podziemia niepodleg∏oÊciowego.

Póêniej, w latach 1953-1955, by∏ wi´ziony w ramach wewn´trznych porachun-

ków w ∏onie partii komunistycznej. Pozbawiony zosta∏ oficjalnych urz´dów, ale ju˝

po powrocie Gomu∏ki do w∏adzy w 1956 r. sta∏ si´ ponownie cz´Êcià komunistycz-

nych elit w∏adzy. Zosta∏ wiceprezesem Narodowego Banku Polskiego (pe∏ni∏ t´

funkcj´ w latach 1956-1967). Na V Kongresie koncesjonowanego przez w∏adze

Zwiàzku Bojowników o WolnoÊç i Demokracj´ zosta∏ wybrany na honorowego

prezesa Zarzàdu G∏ównego. W 1968 r. przeszed∏ na emerytur´.

W latach 70. i 80. w oficjalnej propagandzie przedstawiano go jako wybitnego m´˝a

stanu, wzór patriotyzmu. Jego ˝yciorys by∏ poddany manipulacjom historycznym i prze-

milczeniom faktów niewygodnych i kompromitujàcych. W oficjalnych biografiach przede

wszystkim nie mo˝na by∏o wspominaç o wieloletniej wspó∏pracy z wywiadem sowiec-

kim. JednoczeÊnie jego degradacj´ i pozbawienie wolnoÊci na mocy wyroku niezawis∏e-

go sàdu przedstawiano przewrotnie jako akt zemsty o charakterze politycznym.

Rzàdzàcy w latach 80. komunistycznà Polskà Wojciech Jaruzelski ch´tnie si´ z

nim pokazywa∏ na oficjalnych uroczystoÊciach, m.in. przed Grobem Nieznanego

˚o∏nierza. Napisa∏ tak˝e wst´p do wydanej wówczas, odpowiednio wyczyszczo-

nej, biografii „Marsza∏ka”.

˚ymierski zmar∏ dok∏adnie dwadzieÊcia lat temu – w 1989 roku. By∏a to ju˝ epo-

ka cz´Êciowego odkrywania – jak si´ mówi∏o – „bia∏ych plam” w historii. Jednak

pe∏na prawda na temat jego biografii z trudem przenika∏a do ÊwiadomoÊci Pola-

ków. Dopiero w latach 90. opublikowano treÊç sowieckich dokumentów jedno-

znacznie poÊwiadczajàcych jego kompromitujàcà dzia∏alnoÊç przeciw Polsce i jej

armii na rzecz sowieckiego wywiadu.

O ile afer´ ∏apówkarskà ˚ymierski odpokutowa∏ w wi´zieniu – o tyle za zdrad´

Ojczyzny spotka∏y go najwy˝sze zaszczyty w komunistycznym paƒstwie. Taka by-

∏a logika czasu zniewolenia.

Dokoƒczenie ze s. I

Dlatego wytyczne przywiezione z Moskwy przez grup´ Marcelego Nowotki

przedstawione w styczniu 1942 roku wywo∏a∏y zdziwienie. W ramach taktyki

kamufla˝u nakazano ukrywaç zwiàzki z Moskwà i Kominternem, nie ekspo-

nowaç hase∏ wprost kojarzonych z ustrojem sowieckim i wyst´powaç pod

bardziej neutralnà ni˝ KPP nazwà „Polska Partia Robotnicza”. Jedynie pew-

noÊç, ˝e grupa Nowotki dysponuje pe∏nomocnictwami wprost od Stalina,

spowodowa∏a podporzàdkowanie organizacyjne komunistycznych grupek

konspiracyjnych z Warszawy i okolic. Nie kwestionowano te˝ faktu, ˝e ca∏oÊç

trójki kierowniczej majà tworzyç – zgodnie z wolà sowieckiego dyktatora – lu-

dzie przerzuceni z Moskwy: Nowotko, Pinkus Finder i Boles∏aw Mo∏ojec.

Pierwsze dokumenty „programowe”, w tym tekst pierwszej odezwy partii „Do

robotników, ch∏opów i inteligencji, do wszystkich patriotów polskich”, opra-

cowane zosta∏y jeszcze w Moskwie pod bezpoÊrednim nadzorem Dimitrowa.

Wytyczne okreÊla∏y podstawowe zasady taktyki w bie˝àcej sytuacji politycz-

nej. Co b´dzie na dalszym etapie – tak naprawd´ nie wiedziano. Liczy∏a si´ go-

towoÊç budowanych struktur partii do realizacji ka˝dej polityki wobec kraju, ja-

kà okreÊli Józef Stalin.

G∏ównym zadaniem Nowotki by∏o po∏àczenie rozproszonych grup komunistycz-

nych na terenie Generalnego Gubernatorstwa w scentralizowanà struktur´ podpo-

rzàdkowanà rozkazom Kremla. Równolegle rozpocz´to formowanie zbrojnych grup

Gwardii Ludowej, póêniej, w 1944 roku, przemianowanych na Armi´ Ludowà. Od

poczàtku powa˝nym problemem by∏a s∏aboÊç struktur i brak popularnoÊci w spo-

∏eczeƒstwie partii, mimo kamufla˝u kojarzonej z sowieckà okupacjà ziem wschod-

nich, terrorem i deportacjami, o których wieÊci przenika∏y na teren GG.

Nowotko sta∏ na czele PPR do listopada 1942 roku. Zosta∏ potajemnie zamor-

dowany z inicjatywy Mo∏ojca, który chcia∏ przejàç w∏adz´ w partii. Chwilowo mu

si´ to uda∏o, jednak w obawie o w∏asne ˝ycie Ma∏gorzata Fornalska, Franciszek

Jóêwiak, Pawe∏ Finder, W∏adys∏aw Gomu∏ka zorganizowali spisek, w wyniku

którego zamordowano Mo∏ojca i osoby z nim blisko zwiàzane. Pod przewodnic-

twem Findera stworzono nowe w∏adze partii. Mimo obaw w Moskwie ostatecz-

nie zaakceptowano nowe w∏adze.

Finder sta∏ na czele PPR do listopada 1943 roku. Aresztowanie przez gestapo

jego i Fornalskiej spowodowa∏o, ˝e po raz pierwszy na czele PPR stanà∏

Gomu∏ka, komunista z kraju spoza przywiezionej z Moskwy grupy inicjatywnej.

Jednak jego pozycja by∏a od poczàtku ograniczona przede wszystkim przez w∏à-

czonego do w∏adz, przys∏anego przez Moskw´ Boles∏awa Bieruta. Âciàgni´to go

w sierpniu 1943 roku z Miƒska, gdzie dotychczas przebywa∏ zakonspirowany ja-

ko urz´dnik okupacyjnych w∏adz miasta. Jako doÊwiadczony agent Kominternu,

cz∏owiek ju˝ w okresie mi´dzywojennym wykorzystywany do realizacji zadaƒ spe-

cjalnych w ró˝nych cz´Êciach Europy (m.in. w Bu∏garii) mia∏ dodatkowo gwaran-

towaç, ˝e wiernoÊç PPR stalinowskim wytycznym pozostanie niezachwiana.

Konspiracja sowiecka

Mimo ˝e nigdy nie uda∏o si´ z konspiracyjnej PPR stworzyç partii dysponujàcej

istotnym poparciem spo∏ecznym, jej struktury ze wzgl´dów propagandowych

mia∏y sprawiaç wra˝enie „ogólnopolskich”. W ca∏ym Generalnym Gubernator-

stwie utworzono obwody, podzielone na okr´gi: I – warszawski, II – lubelski, III

– radomsko-kielecki, IV – krakowski, V – Êlàsko-dàbrowski, VI – ∏ódzki. Niektóre

z nich istnia∏y jedynie na papierze. Na przyk∏ad obwodu warszawskiego w ogó-

le nie stworzono, choç podtrzymywano, ˝e istnieje. W rzeczywistoÊci jego funk-

cj´ pe∏ni∏ KC PPR. Podobnie by∏o z obwodem lubelskim: od wrzeÊnia 1942 ro-

ku jego funkcj´ pe∏ni∏ z koniecznoÊci okr´g lubelski.

Oficjalna linia propagandowa PPR by∏a Êcis∏ym odzwierciedleniem polityki

Kremla wobec Polski. Zgodnie z politykà Stalina wszystkie ziemie po∏o˝one na

SYLWETKI NIEZ¸OMNYCH

Ludwik Danielak (1923-1955),

ps. „Bojar”, „Lotny”, „Szatan” – podporucznik,

ostatni ˝o∏nierz dzia∏ajàcego w podziemiu antykomunistycznego

Konspiracyjnego Wojska Polskiego, stracony przez w∏adze

Urodzi∏ si´ we wsi Stradzew ko∏o Niedy-

szyny w powiecie piotrkowskim w rodzi-

nie ch∏opskiej. W czasie wojny pracowa∏

w gospodarstwie rodzinnym, a nast´pnie,

zagro˝ony wywózkà na roboty do Nie-

miec, w gospodarstwie niemieckim w Be∏-

chatowie. Tu˝ przed koƒcem wojny, w

kwietniu 1945 roku, o˝eni∏ si´, a kilka dni

po Êlubie zosta∏ powo∏any do wojska, do 4. pu∏ku artylerii w Tomaszowie Mazo-

wieckim. Zdezerterowa∏ po kilku dniach s∏u˝by, zabierajàc ze sobà broƒ, gdy

okaza∏o si´, ˝e mia∏ braç udzia∏ w walce z poakowskim oddzia∏em partyzanckim

Stanis∏awa Karliƒskiego „Burzy”, który dzia∏a∏ w tym rejonie. Najpierw ukrywa∏ si´

w rodzinnym domu, póêniej jednak nawiàza∏ kontakt z dowódcà pobliskiego od-

dzia∏u Kazimierzem Grzybowskim „Zapalnikiem”. Jego oddzia∏ nale˝a∏ do licz-

nych ju˝ ugrupowaƒ Konspiracyjnego Wojska Polskiego, organizowanego przez

Stanis∏awa Sojczyƒskiego „Warszyca” na terenach radomszczaƒskiego, ∏ódzkie-

go, cz´stochowskiego. Jego zasi´g rozszerzy si´ z czasem nawet na Âlàsk i

Wielkopolsk´. Mimo aresztowania „Warszyca” z ca∏ym sztabem w czerwcu 1946

roku liczne oddzia∏y KWP przetrwa∏y i po reorganizacji dzia∏a∏y dalej na w∏asnà

r´k´: oddzia∏ „Zapalnika” w rejonie Be∏chatowa, po sàsiedzku, w piotrkowskim

„Prawdzica”, w sieradzkim „Murata” i wiele innych, z których Jerzy Jasiƒski „Ja-

nusz” stara∏ si´ zorganizowaç II komend´ KWP.

Danielak wyró˝nia∏ si´ w oddziale, by∏ dobrym organizatorem, szybko awanso-

wa∏ na zast´pc´ „Zapalnika”. Pierwsze akcje to potyczki z oddzia∏ami MO i ORMO,

rekwizycje w spó∏dzielniach i urz´dach gminnych, wykonywanie wyroków na funk-

cjonariuszach UB i MO, zastraszanie organizujàcych si´ lokalnych w∏adz komuni-

stycznych. Jak podaje Józef Wodziƒski w swojej monografii „Ludwik Danielak. Le-

genda tej ziemi” („Strzelec”, Be∏chatów 2007), w maju 1946 r. grupa Danielaka opa-

nowa∏a spó∏dzielni´ w Bogdanowie, zaj´∏a towary i pieniàdze na potrzeby KWP – co

zaznaczono, zostawiajàc odpowiedni kwit z podpisem „Bojar”. Za zabicie so∏tysa

wsi Woêniki wykonano wyrok na funkcjonariuszu UB z Piotrkowa Antonim Grzesia-

ku. Takie same wyroki wykonano w ciàgu nast´pnych miesi´cy na Apoloniuszu Li-

sie z UB i na milicjancie Fràku. Podobne akcje trwa∏y do wiosny 1947 r., gdy nastà-

pi∏a amnestia. WczeÊniej rozpoczà∏ si´ ju˝ w ¸odzi proces II komendy KWP i zapa-

d∏y surowe wyroki.

W tej sytuacji wszyscy dowódcy ugrupowaƒ dzia∏ajàcych w rejonie piotrkow-

skim postanowili je rozwiàzaç i ujawniç si´, by nie nara˝aç swych ˝o∏nierzy w

coraz trudniejszej walce i umo˝liwiç im, jak zapewnia∏a ustawa amnestyjna, po-

wrót do normalnego ˝ycia. Kazimierz Grzybowski „Zapalnik” i jego zast´pca Lu-

dwik Danielak „Bojar” stawili si´ wraz z ca∏ym oddzia∏em przed komisjà amne-

styjnà w Piotrkowie i z∏o˝yli broƒ. Danielak wróci∏ na wieÊ, do Stradzewa. Amne-

stia okaza∏a si´ jednak podst´pem. Wkrótce urzàdzono na Danielaka, podob-

nie jak na innych partyzantów, regularnà ob∏aw´. Tylko dzi´ki ostrze˝eniu przez

sàsiadów, którzy spostrzegli kolumn´ samochodów wojskowych, zmierzajà-

cych do wsi, udaje mu si´ uciec z domu i ukryç w lesie. Podejmuje na nowo

dzia∏alnoÊç konspiracyjnà. Wspólnie z „Zapalnikiem” reaktywujà swój oddzia∏.

Podobnie odtwarzajà si´ liczne, choç ju˝ niewielkie, liczàce od kilku do dwu-

dziestu kilku ludzi grupy partyzanckie w rejonie wieluƒskiego, radomszczaƒ-

skiego, sieradzkiego. Muszà zmieniç teraz strategi´, sposoby zakonspirowania,

plany i charakter akcji. Przede wszystkim jednak podejmujà decyzj´ o otwartej

walce z coraz silniejszym i bezwzgl´dnym przeciwnikiem, który tworzy w∏aÊnie

podwaliny i struktury nowego paƒstwa komunistycznego w Polsce, likwidujàc

lub zastraszajàc wszystkich rzeczywistych lub urojonych wrogów.

Oddzia∏ Danielaka i Grzybowskiego „Zapalnika” dzia∏a w kilku lub kilkunasto-

osobowych grupach, ∏àczàc si´ cz´sto do przeprowadzenia wi´kszych akcji.

Zmieniajà cz´sto miejsce pobytu, stacjonujà w zaprzyjaênionych gospodar-

stwach, w leÊnych obozach i bunkrach. Zwalczajà oddzia∏y KBW, UB, MO, które

urzàdzajà regularne ob∏awy na partyzantów. W roku 1947 grupa Danielaka wy-

kona∏a liczne udane akcje, które mia∏y tak˝e n´kaç nowe lokalne w∏adze, a rów-

nie˝ zapewniç Êrodki finansowe. W lipcu rozbrajajà posterunek MO w Grocholi-

cach i areszt MO w Be∏chatowie, uwalniajàc swojego koleg´ Mariana Terkiewicza

z grupy „Zapalnika”. Powi´ksza si´ stopniowo liczebnoÊç oddzia∏u, nap∏ywajà

nowi ludzie z innych, rozbitych lub rozwiàzanych ugrupowaƒ KWP, uciekinierów

chroniàcych si´ przed w∏adzami komunistycznymi. W sierpniu podczas akcji w

Niedyszynie rekwirujà pieniàdze przewo˝one samochodem. W paêdzierniku

1947 roku wykonujà we wsi Wola Mikorska wyrok na Tadeuszu Woêniaku, który

w czasie wojny wspó∏pracowa∏ z gestapo, a po wojnie, korzystajàc z ochrony UB,

okrada∏ okoliczne gospodarstwa. W koƒcu tego miesiàca Danielak ze swym od-

dzia∏em dokonuje Êmia∏ej akcji na Kleszczów, opanowuje posterunek MO, urzàd

gminy i sklep Samopomoc Ch∏opska, rekwirujàc pieniàdze i towary, rozbrajajàc

przewodniczàcego GRN Feliksa Jarosa. W listopadzie dochodzi do walki z patro-

lem MO, w której milicjanci zostajà ranni i rozbrojeni. Podobna akcja ma miejsce

w Grocholicach, w Bujnach Szlacheckich zdobywajà znów pieniàdze i towary.

Nied∏ugo póêniej zatrzymujà autobus fabryki Bawe∏nianka z Be∏chatowa, by spraw-

dziç, kto ma broƒ i nale˝y do PPR. Gdy nikt si´ nie przyznaje, legitymujà wszystkich.

Na prze∏omie grudnia 1943 r. i stycznia 1944 r. PPR, realizujàc wczeÊniejsze

zamierzenia, og∏osi∏a powstanie Krajowej Rady Narodowej (KRN). Czasowy

brak ∏àcznoÊci radiowej z Moskwà nie pozwoli∏ na dok∏adne uzgodnienia w tej

sprawie. Dlatego z niepokojem nas∏uchiwano jakichkolwiek komunikatów mo-

skiewskiego radia, które Êwiadczy∏yby, ˝e Stalin akceptuje funkcjonowanie

cia∏a pod takim szyldem. Ostatecznie sta∏o si´ to dopiero w koƒcu maja 1944

roku. Stalin dopiero wówczas zdecydowa∏, ˝e propagandowo wykorzysta

szyld KRN jako struktur´ powo∏anà w kraju i rzekomo reprezentatywnà dla

polskiego spo∏eczeƒstwa.

Armia Czerwona zajmowa∏a kolejne regiony Polski. Liczy∏a si´ polityka fak-

tów dokonanych. Reszty mia∏y dope∏niç represje, zastraszenie spo∏eczeƒstwa i

zmasowana kampania propagandowa pod ochronà sowieckiej armii. W lipcu

1944 r. og∏oszono, ˝e utworzony w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Naro-

dowego zosta∏ powo∏any w∏aÊnie w kraju przez KRN. By∏ to w∏aÊciwy poczàtek

budowy nowego systemu w∏adzy w Polsce i nowy okres w dzia∏alnoÊci PPR.

Stalin chcia∏ sobie zapewniç pe∏niejszà kontrol´ nad partià, która mia∏a rze-

czywiÊcie rzàdziç. Utworzono pi´cioosobowe Biuro Polityczne KC PPR, w któ-

rym wi´kszoÊç stanowili komuniÊci przywiezieni z ZSRS. Oprócz Bieruta i Go-

mu∏ki weszli do niego Aleksander Zawadzki, Hilary Minc i Jakub Berman.

W latach 1944-1945 pod os∏onà militarnà i politycznà sowieckich wojsk oraz

s∏u˝b specjalnych zbudowano struktury w∏adzy zdominowane przez PPR. Za

pomocà terroru, represji i sfa∏szowanych wyborów w 1947 roku dokonano osta-

tecznej pacyfikacji spo∏eczeƒstwa polskiego.

Po rozprawie z podziemiem niepodleg∏oÊciowym i dopuszczonà czasowo

do ˝ycia jawnego opozycjà w postaci przede wszystkim Polskiego Stronnic-

twa Ludowego, w grudniu 1948 roku dokonano wch∏oni´cia koncesjonowanej

PPS, ju˝ wczeÊniej podporzàdkowanej polityce PPR. Utworzono Polskà Zjed-

noczonà Parti´ Robotniczà, jako monopolistyczne centrum w∏adzy w Polsce,

podleg∏e kremlowskiemu dyktatorowi. Oznacza∏o to nowy etap budowy sys-

temu totalitarnego.

Dokoƒczenie na s. VIII

VI Nasz Dziennik Piàtek, 24 kwietnia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 4/2009 (23)

Piàtek, 24 kwietnia 2009 Nasz Dziennik III

Dr Maciej Korkuç

(IPN Kraków)

Stalinowskie zaszczyty

W 1938 r. ˚ymierski powróci∏ do Warszawy. Po kl´sce wrzeÊniowej, w 1940 roku

doprowadzi∏ do zebrania si´ doÊç przypadkowej grupy osób, które – samozwaƒ-

czo og∏aszajàc si´ sàdem obywatelskim – uzna∏y skazujàcy ˚ymierskiego na wi´-

zienie i degradacj´ wyrok sàdu z 1927 r. za niewa˝ny. W sensie prawnym nie mia-

∏o to znaczenia, ale ˚ymierski wykorzystywa∏ ten fakt w trakcie prób przenikni´cia

do organizacji konspiracyjnych. W tym czasie bezskutecznie próbowa∏ zaofero-

waç swoje us∏ugi m.in. podziemiu narodowemu i ludowcom. OczywiÊcie dorobek

jego wspó∏pracy z wywiadem sowieckim pozosta∏ Êcis∏à tajemnicà. JednoczeÊnie

okaza∏ si´ kapita∏em na przysz∏oÊç.

W 1942 r., po utworzeniu Polskiej Partii Robotniczej, by∏ inny czas. Wywiad so-

wiecki potrzebowa∏ odbudowaç swoje kadry w Polsce. Wznowiono ∏àcznoÊç z ˚y-

mierskim i ponownie zacz´to przekazywaç mu zadania do wykonania. ¸àcznoÊci

tej nie zerwano ju˝ do koƒca wojny.

BezpoÊrednia wspó∏praca z wywiadem sowieckim zapewni∏a ˚ymierskiemu po-

zycj´ jednego z ludzi najwy˝szego zaufania Stalina. Z jego woli ˚ymierski w pierw-

szej po∏owie 1943 r. nawiàza∏ kontakty organizacyjne ze Êrodowiskiem PPR i zosta∏

doradcà wojskowym Sztabu G∏ówne-

go pepeerowskiej Gwardii Ludowej. Po

utworzeniu przez komunistów Krajowej

Rady Narodowej zosta∏ cz∏onkiem pre-

zydium KRN oraz og∏oszono go – pod

pseudonimem „Rola” – naczelnym do-

wódcà Armii Ludowej, powo∏anej for-

malnie do ˝ycia 1 stycznia 1944 roku.

Co wi´cej, po pobycie w Moskwie

w lipcu 1944 r. zosta∏ mianowany „na-

czelnym dowódcà Wojska Polskiego”.

Stalin ju˝ wówczas uzna∏, ˝e Berling

wype∏ni∏ swoje zadania, a jego nad-

mierne ambicje polityczne sprawi∏y, ˝e

zosta∏ odsuni´ty od pe∏nienia pierw-

szoplanowych funkcji w budowanych

komunistycznych strukturach w∏adzy.

Dlatego równie˝ ˚ymierski zosta∏ kie-

rownikiem resortu obrony narodowej

w ramach utworzonego w Moskwie

Polskiego Komitetu Wyzwolenia Naro-

dowego. Od grudnia 1944 r. do 1949 r.

by∏ ministrem obrony narodowej w ko-

munistycznym Rzàdzie Tymczaso-

wym, w Tymczasowym Rzàdzie Jed-

noÊci Narodowej oraz w utworzonym

po sfa∏szowanych przez komunistów

wyborach do Sejmu w 1947 r. rzàdzie

Józefa Cyrankiewicza.

Z woli Stalina w maju 1945 r. zosta∏

og∏oszony „Marsza∏kiem Polski”. W sfa∏-

szowanych wyborach roku 1947 przy-

dzielono mu mandat pos∏a na Sejm. W

latach dojrza∏ego stalinizmu (1949-

1952) by∏ cz∏onkiem Rady Paƒstwa.

Aktywnie zaanga˝owa∏ si´ w budow´ systemu totalitarnego i w rozbicie nie-

podleg∏oÊciowego oporu. Za jego zgodà cz´Êç aresztowanych ˝o∏nierzy Armii

Krajowej wywo˝ono do obozów koncentracyjnych w g∏´bi ZSRS.

Elity komunizmu

„Podczas dzia∏aƒ taktycznych przy likwidowaniu band konieczne jest Êciga-

nie, okrà˝anie broniàcych si´ band i zmuszanie ich do poddania si´. W wy-

padku silnego oporu, odmowy z∏o˝enia broni i poddania si´, niemi∏osiernie

je zniszczyç” – nakazywa∏ w jednym z rozkazów operacyjnych z czerwca

1945 roku. Odmawiajàc skorzystania z prawa ∏aski, ˚ymierski by∏ wspó∏od-

powiedzialny za wykonanie licznych wyroków Êmierci na ˝o∏nierzach i ofice-

rach podziemnej Polski.

Dr Marek Klecel

Niejasny ˝ywot

• • •

Nie jest ona w pe∏ni wyjaÊniona mimo up∏ywu lat i znajomoÊci dokumentów bezpie-

ki. Historyk Andrzej Paczkowski w swej najnowszej ksià˝ce „Trzy twarze Józefa

Âwiat∏y” przytacza kilka przypuszczeƒ, które pojawia∏y si´ na temat owej ucieczki.

Mi´dzy innymi, ˝e by∏a to nie tyle ucieczka spontaniczna, ile kontrwywiadowcza ak-

cja zlecona przez s∏u˝by sowieckie, która mia∏a wp∏ynàç na zmian´ stalinowskiej

ekipy w∏adzy komunistycznej w Polsce po Êmierci Stalina. W tym samym czasie

propaganda komunistyczna w Polsce rozg∏asza∏a, ˝e Âwiat∏o zosta∏ porwany przez

s∏u˝by zachodniego wywiadu. Jakkolwiek by∏o, najbardziej liczy∏ si´ skutek tego

wydarzenia. Po przewiezieniu do USA Âwiat∏o przy udziale wywiadu amerykaƒskie-

go, a póêniej za poÊrednictwem Radia Wolna Europa, ujawni∏ w cyklu audycji ca∏à

prawd´ o dzia∏aniu systemu komunistycznego w Polsce, o represjach bezpieki, o

walce na szczytach w∏adzy. Audycje pt. „Za kulisami bezpieki i partii” trwa∏y kilka

miesi´cy i wywo∏a∏y trz´sienie ziemi w PRL, spowodowa∏y usuni´cie najwa˝niej-

szych figur w MBP. Wielu z nich aresztowano i przyk∏adnie ukarano w niejawnych

procesach, choç kary nie by∏y tak surowe, jakie nale˝a∏y si´ za ich zbrodniczà dzia-

∏alnoÊç. Sam system jednak wcià˝ trwa∏, Bierut rzàdzi∏ jeszcze do 1956 roku, zmie-

niono tylko oprawców, z∏agodzono metody represji, usuni´to najbardziej wys∏u˝o-

nych i publicznie skompromitowanych.

Micha∏ ˚ymierski

– s∏awa i zdrada

Józefa Âwiat∏y

Czystki w komunistycznej rodzinie

W po∏owie 1950 roku podpu∏kownik Józef Fleischfarb, znany lepiej pod nazwiskiem

Âwiat∏o, aresztowa∏ Mariana Spychalskiego, w nast´pnym roku W∏adys∏awa Go-

mu∏k´, a póêniej marsza∏ka Rol´-˚ymierskiego. By∏y to jedne z najwa˝niejszych

osobistoÊci w∏adzy komunistycznej w powstajàcej po wojnie PRL. Czy kry∏ si´ za

tym jakiÊ zamach lub przewrót, czy by∏ to przejaw jakiejÊ antykomunistycznej dzia-

∏alnoÊci? Nic bardziej mylnego. By∏ to wynik walki wewn´trznej, która zacz´∏a si´ ju˝

po kilku latach sprawowania w∏adzy mi´dzy komunistami krajowymi, takimi jak Go-

mu∏ka i Spychalski, a komunistami sowieckimi z Bierutem na czele, którzy byli prze-

wa˝nie agenturà sowieckà. WÊród nich by∏o wielu ludzi pocho-

dzenia ˝ydowskiego, zajmujàcych wa˝ne stanowiska w no-

wym paƒstwie, zw∏aszcza w Ministerstwie Bezpieczeƒstwa Pu-

blicznego, takich jak Berman, Goldberg-Ró˝aƒski, Grinszpan-

-Romkowski, Fejgin czy w∏aÊnie jego podw∏adny Józef Âwiat∏o.

Najpierw razem, przy pomocy zorganizowanego aparatu re-

presji, dokonywali zniszczenia ca∏ego powojennego podziemia

niepodleg∏oÊciowego w licznych operacjach zbrojnych, Êledz-

twach, inwigilacji, w haniebnych procesach pokazowych, w

których skazywano na Êmierç i d∏ugoletnie wi´zienie w maje-

stacie stworzonego przez siebie prawa. Po likwidacji przeciwni-

ków, prawdziwych lub urojonych wrogów, sterroryzowaniu

konkurencyjnych partii i innych ugrupowaƒ, po zastraszeniu i

stopniowej sowietyzacji ca∏ego spo∏eczeƒstwa, nie zapanowa∏

jednak triumf, a przynajmniej spokój na szczytach w∏adzy. Prze-

ciwnie, zaczà∏ jà trawiç wewn´trzny konflikt, dosz∏o do parano-

icznej walki mi´dzy samymi komunistami, której g∏ówna przy-

czyna znajdowa∏a si´ jednak w Moskwie, w powracajàcych

wcià˝ czystkach stalinowskich, w tym sta∏ym ju˝ mechanizmie

systemu komunistycznego. Represyjne s∏u˝by Urz´du Bezpie-

czeƒstwa skierowano równie˝ przeciw zas∏u˝onym towarzy-

szom niedawnej rewolucji.

Plan powzi´ty w gabinecie Bieruta zosta∏ oczywiÊcie uzgod-

niony z czynnikami z Moskwy i doradcami sowieckimi w Warszawie. Szczegó∏y

operacji zatwierdzi∏ Romkowski, Âwiat∏o by∏ tylko wykonawcà. Spychalskiego

aresztowano we Wroc∏awiu, dokàd go wczeÊniej przeniesiono z centrali i gdzie pra-

cowa∏ jako architekt. Przewieziono go do Miedzeszyna pod Warszawà, gdzie UB

mia∏ swój dobrze strze˝ony obiekt, zespó∏ budynków, wÊród których by∏a willa pod

wdzi´cznà nazwà „Spacer”. Gomu∏k´ i jego ˝on´ aresztowa∏ Âwiat∏o ze swà ekipà

w sanatorium w Krynicy. O siódmej rano wkroczy∏ do ich pokoju i zmusi∏ do wyjaz-

du do Warszawy. Wspomina∏ póêniej, ˝e ˝ona by∏a agresywna i rozhisteryzowana,

Gomu∏ka by∏ spokojniejszy, ale jego s∏owa „cechowa∏a du˝a zjadliwoÊç”. Zapako-

wano ich do samochodu, choç towarzysz Wies∏aw protestowa∏ i si´ opiera∏. Chcia∏

jechaç pociàgiem, ale Âwiat∏o nie zamierza∏ nara˝aç wi´ênia na rozpoznanie. „Je-

cha∏em powoli – raportowa∏ póêniej – by do Warszawy przyjechaç wieczorem, kie-

dy b´dzie ciemno”. Gomu∏kowie trafili równie˝ do Miedzeszyna, ale rozdzielono ich,

zamykajàc w osobnych budynkach.

Od czasów wojny Âwiat∏o dokonywa∏ dziesiàtków aresztowaƒ. W trakcie we-

wn´trznych porachunków partyjnych nie zaprzestano oczywiÊcie represji wobec

spo∏eczeƒstwa, a zw∏aszcza wobec KoÊcio∏a, który pozosta∏ dla w∏adz komunistycz-

nych g∏ównym i jedynym zorganizowanym wrogiem, wrogiem, którego nale˝a∏o

zniszczyç. To równie˝ Józef Âwiat∏o by∏ jednym z g∏ównych organizatorów areszto-

wania biskupa Kaczmarka w 1951 roku, a póêniej jesienià 1953 roku, ju˝ po Êmier-

ci Stalina, Prymasa Wyszyƒskiego. By∏o to kilka dni przed zagadkowà ucieczkà

podpu∏kownika Âwiat∏y na Zachód podczas s∏u˝bowego pobytu w Berlinie.

Dokoƒczenie ze s. V

W 1919 r. znalaz∏ si´ w armii odradzajàcej si´ Polski. W okresie od sierpnia do

paêdziernika by∏ przedstawicielem sztabu Wojska Polskiego na Górnym Âlàsku.

Ju˝ po dwóch miesiàcach zosta∏ stamtàd odwo∏any. Skierowany na front wojny

polsko-bolszewickiej, by∏ dowódcà 2. Dywizji Piechoty.

Majàc taki dorobek ˝yciowy zaledwie jako trzydziesto-

latek, sta∏ przed perspektywà Êwietnie rozwijajàcej si´ ka-

riery oficerskiej i paƒstwowej. W latach 1921-1923 studio-

wa∏ w Wy˝szej Szkole Wojennej w Pary˝u. W 1924 roku

zosta∏ zast´pcà szefa administracji armii ds. uzbrojenia w

Ministerstwie Spraw Wojskowych, co odpowiada∏o stano-

wisku wiceministra. W tym samym roku, a wi´c w wieku

zaledwie 34 lat, mianowany zosta∏ genera∏em brygady.

PrzekreÊlony ˝yciorys

Niestety, majàc wp∏yw na podpisywane przez Polsk´ kon-

trakty na wielkie dostawy sprz´tu dla wojska, ˚ymierski

skorzysta∏ z pokusy ∏atwego wzbogacenia si´. Za zamó-

wienie w firmie Protekta po sztucznie zawy˝onych cenach

100 tys. masek przeciwgazowych dla wojska przyjà∏ ∏a-

pówki w postaci znaczàcej wówczas kwoty 11 tys. z∏ oraz

6 tys. akcji firmy Ursus.

Poczàtkowo sprawa nie wysz∏a na jaw. W czasie prze-

wrotu majowego w 1926 r. gen. ˚ymierski znalaz∏ si´

wÊród oficerów lojalnych wobec rzàdu – uczestniczy∏ w

walkach po stronie wojsk rzàdowych.

W 1927 r. wysz∏y na Êwiat∏o dzienne malwersacje, ja-

kich ˚ymierski dokona∏ w okresie sprawowania funkcji

ministerialnej. Podczas procesu udowodniono mu po-

pe∏nienie nadu˝yç i przyj´cie korzyÊci majàtkowych. Po

prawomocnym wyroku niezawis∏ego sàdu zosta∏ wydalo-

ny z wojska i zdegradowany. W wi´zieniu sp´dzi∏ 5 lat.

Tam nawiàza∏ kontakt ze Êrodowiskami komunistyczny-

mi.

Po wyjÊciu z wi´zienia ˚ymierski wyjecha∏ do Francji. W

1932 r. zabiegajàc o cz∏onkostwo w Komunistycznej Partii

Polski (KPP), wówczas oficjalnie postulujàcej przekszta∏ce-

nie Polski w nowà republik´ sowieckà, zgodzi∏ si´ tak˝e na

bezpoÊrednià wspó∏prac´ z wywiadem ZSRS. Wed∏ug do-

kumentów sowieckich, przekazywa∏ Rosjanom informacje

o Wojsku Polskim i o jego uzbrojeniu, o zagranicznych transakcjach Ministerstwa

Spraw Wojskowych, o stosunkach francusko-polskich i o pracy polskiego wywia-

du we Francji. Wcià˝ obracajàc si´ w Êrodowiskach polskiej emigracji we Francji,

poszukiwa∏ dojÊç do ludzi zwiàzanych z polskà ambasadà w celu pozyskiwania

danych dla wywiadu sowieckiego.

Pierwszy etap wspó∏pracy trwa∏ do 1937 roku. Wówczas w otoczeniu Stalina

pojawi∏y si´ podejrzenia, ˝e Komunistyczna Partia Polski jest penetrowana przez

polski wywiad. Finalnie doprowadzi∏o to do rozwiàzania KPP przez Mi´dzynaro-

dówk´ Komunistycznà (w 1938 r.) i aresztowaƒ dzia∏aczy KPP przebywajàcych na

terenie ZSRS. Dlatego z ˚ymierskim przerwano wspó∏prac´ – podobnie jak z

wi´kszoÊcià polskich wspó∏pracowników sowieckiego wywiadu. Obawiano si´

dezinformacji.

Józef Âwiat∏o

• • •

Zanim Âwiat∏o zdecydowa∏ si´ na opuszczenie

Polski, by∏ typowym funkcjonariuszem MSW wy˝-

szej, ale nie najwy˝szej rangi, takiej jak Berman,

Ró˝aƒski, Romkowski czy bezpoÊredni jego

zwierzchnik Anatol Fejgin. W latach 50. by∏ ju˝ jed-

nak zas∏u˝onym urz´dnikiem UB, wtajemniczo-

nym w „kulisy bezpieki i partii”, bo od 1948 roku

kierowa∏ tajnà komórkà kontrolujàcà wewn´trzny

stan organów Êcigania, a te˝ i partii, która to ko-

mórka póêniej rozwin´∏a si´ w osobny Departa-

ment X MBP. Kariera Fleischfarba-Âwiat∏y by∏a ty-

powa dla w∏adz komunistycznych w poczàtkach

PRL. Przed wojnà nale˝a∏ do m∏odzie˝ówki komu-

nistycznej, przeszed∏ krótkotrwa∏e wi´zienie, co,

jak póêniej ˝artowano o podobnych przypad-

kach, uchroni∏o wielu polskich komunistów ucie-

kajàcych do ZSRS przed polskim „re˝imem sana-

cyjnym”, od wi´zieƒ i Êmierci w czasie czystek sta-

linowskich w latach 30. W czasie wojny Fleisch-

farb (jeszcze nie Âwiat∏o, nazwisko ˝ony przyjà∏

póêniej), uciekajàc przed okupacjà niemieckà,

znalaz∏ si´ w ZSRS, wstàpi∏ do armii Berlinga i ja-

ko politruk, „polwych”, czyli oficer propagandy politycznej, wróci∏ do kraju razem z

„armià” podobnych sobie, takich jak: Jaroszewicz, Bauman, Titkow, Wohl, Ehrlich,

Fritzhand, Âwietlik, Mietkowski, Sokorski, Putrament, Bromberg. Stanowili oni póê-

niej trzon w∏adzy komunistycznej i Êcis∏ej komunistycznej nomenklatury w Polsce.

Od poczàtku wspó∏pracowa∏ z jednostkami sowieckimi NKWD (NKGB) i

„Smiersz” („Âmierç szpiegom”), bioràc udzia∏ w akcjach przeciw Polskiemu Paƒ-

stwu Podziemnemu (PPP), prawdopodobnie równie˝ w podst´pnym aresztowa-

niu 16 przywódców PPP w Pruszkowie, których uprowadzono do Moskwy i pod-

dano haniebnemu procesowi. Âwiat∏o osobiÊcie wzià∏ udzia∏ w internowaniu by-

∏ego premiera RP Wincentego Witosa i przewiezieniu go do Warszawy na rozmo-

wy z Bierutem i Osóbkà-Morawskim. Nie by∏a to nawet akcja krajowa, bo zleci∏ jà

sam Beria genera∏owi Sierowowi, a wykona∏a jà grupa kierowana przez pp∏k. Na-

ryszkina, który potrzebowa∏ oddanego cz∏owieka, mówiàcego po polsku, jakim

by∏ Âwiat∏o. Po tak owocnej wspó∏pracy z organami sowieckimi zosta∏ skierowa-

ny do pracy nad fundamentami nowego systemu w terenie, w wojewódzkich od-

dzia∏ach MBP najpierw w Olsztynie, póêniej w Krakowie. Mia∏ tam pe∏ne r´ce ro-

boty, bo dzia∏a∏y tam jeszcze oddzia∏y partyzanckie z Wileƒszczyzny, a na Podha-

lu odzia∏ s∏ynnego „Ognia”, Józefa Kurasia. Przez trzy lata, jak podaje Andrzej

Paczkowski, „dokona∏ osobiÊcie dziesiàtek aresztowaƒ, setki z nich wynika∏y z roz-

pracowaƒ, które prowadzi∏ lub nadzorowa∏, tysiàce, które nastàpi∏y w wyniku wy-

danych przez niego poleceƒ (np. ma∏opolskich peeselowców przed wyborami).

Genera∏owie LWP: Micha∏ ˚ymierski,

Marian Spychalski i Karol Âwierczewski

Dokoƒczenie na s. IV

IV Nasz Dziennik Piàtek, 24 kwietnia 2009

DODATEK HISTORYCZNY IPN 4/2009 (23)

Piàtek, 24 kwietnia 2009 Nasz Dziennik V

Dr Marek Klecel

Niejasny ˝ywot

wstaç po przyjeêdzie do kraju grupy genera∏ów z Londynu, którzy dali si´ lekkomyÊl-

nie Êciàgnàç dla przysz∏ej wspó∏pracy wojskowej przez II Oddzia∏ Sztabu General-

nego, kierowany przez gen. Wac∏awa Komara. Proces aresztowanych wkrótce ge-

nera∏a Tatara i pu∏kowników Utnika i Nowickiego mia∏ zostaç powiàzany z procesem

Gomu∏ki i Spychalskiego. T´ specyficznà szpiegomani´, karko∏omnie spreparowa-

ne zarzuty trudno by∏o jednak wiarygodnie przedstawiç i udowodniç, by doprowa-

dziç do procesu, o czym decydowano ju˝ zapewne w Moskwie. Sprawa wi´c prze-

ciàga∏a si´, a˝ mieszkaƒcy willi „Spacer” doczekali Êmierci Stalina, co jednak wcale

nie zakoƒczy∏o sprawy od razu.

W tym czasie, gdy toczy∏y si´ procesy i zapada∏y wyroki Êmierci lub d∏ugotrwa∏e-

go wi´zienia dla niepodleg∏oÊciowych przywódców Polskiego Paƒstwa Podziemne-

go, AK, WiN, ci sami komuniÊci zwalczali innych komunistów, nie tylko swych rze-

czywistych przeciwników, ale i wrogów urojonych, w∏asnych towarzyszy, rzekomych

odst´pców czy zdrajców. To by∏a miara paranoi komunistycznej, szaleƒstwa w ∏onie

czerwonego totalitaryzmu.

Âwiat∏o nie by∏ mózgiem tych operacji, a tylko ich wykonawcà, egzekutorem. Mia∏

nawet z tego powodu kompleksy, ˝e nie dorasta do szczytów w∏adzy, nie ma odpo-

wiedniego wykszta∏cenia, zawodu, ˝e ma niskie pochodzenie, jest tylko zwyk∏ym

szewcem, wiedzia∏, ˝e nie zrobi ju˝ wi´kszej kariery w UB. Byç mo˝e z tego powo-

du, ˝e mia∏ jakieÊ skrupu∏y, móg∏ te˝ dostrzec, ˝e ten system prowadzi donikàd. Mo-

˝e zwàtpi∏, gdy ob∏´d komunistyczny si´gnà∏ szczytu, gdy uczestnicy gry czy walki

sami zacz´li si´ wyniszczaç, gdy oszustwo, w którym on równie˝ bra∏ udzia∏, prepa-

rujàc poszlaki i dowody w wymyÊlanych ad hoc Êledztwach, dzia∏a∏o ju˝ w dwie stro-

ny, nie tylko przeciw wrogom, ale i przeciw zwolennikom. Byç mo˝e, po kolejnych

aresztowaniach, tym razem wymierzonych przeciw KoÊcio∏owi, po haniebnym, nie-

ludzkim procesie biskupa Kaczmarka, po uwi´zieniu Prymasa Wyszyƒskiego, za-

czà∏ mieç jakieÊ wàtpliwoÊci. Ale byç mo˝e trwa∏ do koƒca w stanie owej rozkr´ca-

jàcej si´ paranoi, gdy samobójczy absurd by∏ poczytywany za normalnoÊç lub stan

wy˝szej koniecznoÊci, potrzeb´ nieustannej walki, permanentnej rewolucji, wyra˝a-

jàc ca∏y paradoks i fina∏ rozwijajàcego si´ ruchu komunistycznego: w rewolucyjnej

walce mo˝na nawet poÊwi´ciç zwolenników czy wyznawców, byleby toczy∏a si´ da-

lej. Gdyby zabrak∏o wroga, trzeba by go stworzyç, wykreowaç, zmyÊliç albo te˝ po-

Êwi´ciç najbli˝szego towarzysza tej samej walki. I tak do samozniszczenia. Na tym

chyba polega∏a ob∏´dna martyrologia komunizmu, idea∏ komunistycznego z∏a, któ-

rym walczono o powszechne dobro, lepszy Êwiat, nowego cz∏owieka. Czy mo˝na

wymyÊliç bardziej przewrotnà dialektyk´?

Metrem na wolnoÊç

A mo˝e jednak, dlatego ˝e tu Âwiatle wyda∏o si´ wszystko skoƒczone, jego decy-

zja ucieczki by∏a spontaniczna. Nadarzy∏a si´ okazja i Âwiat∏o jà wykorzysta∏. Prze-

szed∏ na drugà stron´ machinalnie, bezideowo, koniunkturalnie. Skalkulowa∏ tyl-

ko, co mog∏o si´ odbyç b∏yskawicznie, ryzyko i rezultat, ewentualne koszty, rodzi-

nà si´ zbytnio nie przejmowa∏. Nie musia∏ przekraczaç muru berliƒskiego, bo go

jeszcze nie by∏o. W 1953 roku metro berliƒskie przemierza∏o jeszcze bez prze-

szkód magicznà granic´ z Zachodem. Po prostu Âwiat∏o z Fejginem przejechali o

jednà stacj´ za daleko i znaleêli si´ przez pomy∏k´ w Berlinie Zachodnim. Nie mie-

li zachodnich marek na powrót. Fejgin wszed∏ do kolejnego sklepu, by wymieniç

pieniàdze, co nie by∏o ∏atwe. Âwiat∏o czeka∏ na ulicy. Gdy Fejgin wyszed∏ ze skle-

pu, Józefa Âwiat∏y ju˝ nie by∏o. Zniknà∏.

Âwiat∏o przemówi∏ dopiero po kilku miesiàcach pobytu w USA, po licznych prze-

s∏uchaniach wywiadu amerykaƒskiego, po sprawdzeniu zapewne jego roli i wiary-

godnoÊci. Na kilku konferencjach prasowych opowiedzia∏ o tym, czym jest komu-

nizm, który w Ameryce mia∏ przecie˝ równie˝ zwolenników. Ujawni∏ prawd´ o dzia-

∏aniu systemu komunistycznego w PRL, o represjach, procesach i wi´zieniach, o

walkach wewn´trznych, które trawi∏y w∏adz´ komunistycznà. Na pytania o motywy

ucieczki odpowiedzia∏, ˝e znalaz∏ si´ w „g∏´bokiej niezgodzie ideologicznej z komu-

nizmem”, ˝e „czerwoni w∏adcy s∏u˝à rzàdowi sowieckiemu, a nie Polsce”, a „czyn-

ny bunt” w obozie komunistycznym jest niemo˝liwy z uwagi na obecnoÊç Armii

Czerwonej, ale Stany Zjednoczone „powinny zrobiç wszystko, co mogà, aby pod-

trzymaç [w nim – przyp. red.] ducha oporu”. Szerzej informowa∏ o sprawie Fieldów,

co Amerykanów najbardziej interesowa∏o. Opowiedzia∏ o aresztowaniu Hermana i

jego pobycie w Miedzeszynie. Stwierdzi∏, ˝e jego brat Noel z ˝onà, majàcy lewico-

we przekonania i zwiàzki z Algerem Hissem, oskar˝onym wczeÊniej o wspó∏prac´

z wywiadem sowieckim, prawdopodobnie nie ˝yjà, a przybrana córka znajduje si´

w wi´zieniu w ZSRS.

Dopiero jednak jesienià 1954 roku, gdy zacz´to nadawaç w Radiu Wolna Euro-

pa cykl audycji „Za kulisami bezpieki i partii” z udzia∏em Âwiat∏y, zacz´∏o si´ praw-

dziwe trz´sienie ziemi w kraju, a zmiany, choçby stopniowe czy pozorowane, by∏y

ju˝ nieuchronne. Audycje te, przygotowane dla po˝àdanego skutku przez przedwo-

jennego dyplomat´, a póêniej dziennikarza Zbigniewa B∏a˝yƒskiego, mia∏y wielkie

znaczenie polityczne dla kraju. Pomog∏y w wyjÊciu z komunistycznego impasu, ze

stanu zamkni´cia i uwi´zienia, z wewn´trznego zniewolenia ca∏ego spo∏eczeƒstwa,

które zapanowa∏o ju˝ po dziesi´ciu latach panowania systemu. Âwiat∏o demasko-

wa∏ w nich system komunistyczny w PRL, ale nie by∏y to jakieÊ intelektualne analizy,

lecz ujawnienie konkretnych spraw, konfliktów i roli w tym czo∏owych postaci poli-

tycznych. A wi´c, na przyk∏ad, konflikty mi´dzy Gomu∏kà, Radkiewiczem i Zambrow-

skim, rola X Departamentu w obsadzaniu delegatów w „wyborach” 1952 roku, afe-

ra z∏odziejska szwagra Bermana. „Intencja by∏a doÊç jasna – pisze Andrzej Pacz-

kowski – poró˝niç komunistycznych liderów mi´dzy sobà, od Bieruta do podrz´d-

nych dyrektorów MBP, a nade wszystko skompromitowaç ich. (...) [audycje – przyp.

red.] mia∏y graç na emocjach, mówiç o tym, co ka˝dego interesuje: kto kogo? Jakie

kto ma pieniàdze i ile futer? Jak je zdoby∏? Jak si´ zeÊwini∏? Jak ˝yjà »przywódcy

partii i narodu«? Jak fa∏szowano wybory? Jak szarog´szà si´ w Polsce Sowieci? Kto

jest kim w bezpiece? Gdzie siedzi prymas, a gdzie Gomu∏ka? B∏a˝yƒski stara∏ si´ o

to, aby Âwiat∏o nie mówi∏ o polityce jako takiej, nie dawa∏ uogólniajàcych komenta-

rzy, ale ˝eby mówi∏ o prostych faktach i o ludziach z wy˝szych sfer”.

Audycje te spisane póêniej w osobnej ksià˝ce zosta∏y u˝yte do jeszcze jednej

skutecznej i nieomal widowiskowej akcji antykomunistycznej. By∏a to akcja rozsy∏a-

nia do kraju skróconej broszury „Za kulisami bezpieki i partii” drogà balonowà. Od

poczàtku 1955 roku rozrzucono z balonów oko∏o 800 tysi´cy egzemplarzy tej bro-

szury. Bezpieka i partia zosta∏y postawione na równe nogi, og∏oszono wojn´ z balo-

nami, uruchomiono ca∏à propagand´, by zbojkotowaç akcj´ balonowà, próbowano

nawet zach´caç do oddawania druków za odp∏atnoÊcià, ale wyznaczono te˝ suro-

we kary do 3 lat wi´zienia za ich posiadanie.

Ucieczka czy misja specjalna?

Tak wyglàda∏y wydarzenia zwiàzane z ucieczkà Józefa Âwiat∏y. Jednak wersja, ˝e

by∏a to taka sobie zwyczajna ucieczka, wydaje si´ dziÊ zbyt prostoduszna, nad-

miernie psychologiczna, a nawet doÊç literacka, choç jest nadal prawdopodob-

na. Bardziej ju˝ prawdopodobna jest hipoteza, by tak rzec, historyczna, ˝e Âwia-

t∏o wyje˝d˝a∏ z Polski za wiedzà, a mo˝e i z polecenia odpowiednich s∏u˝b so-

wieckich. Znajàc ju˝ teraz ich udzia∏ w kierowaniu politykà PRL, w kolejnych

zmianach w∏adzy, przewrotach i prze∏omach dziejów PRL, mo˝na podejrzewaç,

˝e w ten sposób wp∏yn´∏y one na zmian´ rzàdzàcej ekipy, która mimo Êmierci

Stalina i „nowego etapu” w ZSRS trwa∏a opornie na zaj´tych pozycjach. Po ujaw-

nieniu przez Âwiat∏´ zbrodni aparatu bezpieczeƒstwa i jego ludzi mo˝na ich by∏o

∏atwo odsunàç od w∏adzy, a nawet ukaraç ku aprobacie „narodu” i dla zdobycia

wi´kszej wiarygodnoÊci, zbrodnie zaÊ zaliczyç na poczet minionego okresu sta-

linizmu i po rytualnym rozrachunku i po zadekretowanej „odwil˝y” rozpoczàç

wzorem sowieckim „nowy etap” budowy komunizmu. Pytanie, czy droga do w∏a-

dzy Gomu∏ki i jego ekipy, utorowana poniekàd przez Âwiat∏´, by∏a spontaniczna,

jak si´ wydawa∏o, jak to wyglàda∏o po jego entuzjastycznym przyj´ciu przez „na-

ród” w paêdzierniku 1956 roku, czy te˝ by∏ to jeden z najprzebieglejszych sposo-

bów, chwytów w∏adz sowieckich w grze o Polsk´, ju˝ bez u˝ycia przemocy

wprost i wszelkich metod zdobywania w∏adzy z lat 40. i poczàtku 50., a przeciw-

nie, w nowy, pokojowy i cywilny sposób dla zdobycia wi´kszego zaufania, wiary-

godnoÊci dla swoich ludzi. Wszak Gomu∏ka by∏ tylko rok tym, za kogo uchodzi∏,

tym, który rozbudza∏ z∏udne nadzieje i sam je zgasi∏, wykorzystany w rezultacie

przez Moskw´ do jej w∏asnych celów.

Dalsze losy Józefa Âwiat∏y nie sà znane. Wiadomo, ˝e w kraju zosta∏ uznany

za szczególnego zdrajc´. Zemsta towarzyszy dosi´g∏a jego bli˝szej i dalszej rodzi-

ny, która zosta∏a wyeksmitowano z Warszawy i rozproszona na prowincji. W Ame-

ryce zosta∏ utajniony jako informator CIA, po latach powsta∏y pog∏oski, ˝e za∏o˝y∏

jakiÊ niewielki interes, sklep z koszernym jedzeniem, ale te˝ by∏y inne – ˝e jest na-

dal jakimÊ doradcà CIA od spraw komunizmu. W ka˝dym razie jego dalszy ˝ywot

pozosta∏ tajemnicà do tego stopnia, ˝e nie wiadomo nawet, czy i jak zmar∏. W

1985 roku emigracyjny pisarz Gustaw Herling-Grudziƒski w swym „Dzienniku pi-

sanym nocà”, zapewne pod wp∏ywem lektury wydanej wtedy ksià˝ki B∏a˝yƒskie-

go „Mówi Józef Âwiat∏o. Za kulisami bezpieki i partii”, dopisa∏ zakoƒczenie biogra-

fii Józefa Âwiat∏y w stylu „political fiction”. Wyrok na zdrajcy wykonuje tam wys∏an-

nik S∏u˝by Bezpieczeƒstwa, co przecie˝ nieraz si´ zdarza∏o. Z tego samego roku

pochodzà niezale˝ne, ale niesprawdzone informacje, ˝e wtedy w∏aÊnie Âwiat∏o

zmar∏. Pytanie, czy Êmiercià naturalnà?

Józefa Âwiat∏y

Dokoƒczenie ze s. III

Mia∏ za sobà wiele godzin przes∏uchaƒ, mniej lub bardziej brutalnych, choç poza

pierwszym etapem pracy w MO i u Sowietów nie prowadzi∏ w∏aÊciwie Êledztw

osób aresztowanych. Na pewno umia∏ operowaç g∏osem i zale˝nie od aktualnej

potrzeby cz´stowaç papierosem czy herbatà, waliç pi´Êcià w stó∏ lub w twarz.

Zna∏ wi´zienia i areszty, w których trzymano i torturowano akowców, ˝o∏nierzy

podziemia czy dzia∏aczy PSL. Mia∏ za sobà sfa∏szowane referendum w Olsztynie i

»przygotowanie« wyborów w Krakowie. Co wa˝ne, nosi∏ w sobie – ju˝ od czasów

przedwojennych, umocnionà w wyniku doÊwiadczeƒ z lat 1945-1947 – szczerà

nienawiÊç do »reakcji«”.

Przyjaciel to najgorszy wróg

Za te wszystkie zas∏ugi zosta∏ wkrótce powo∏any do zadaƒ specjalnych w stolicy. Dy-

rektor Departamentu Romkowski organizowa∏ „grup´ specjalnà” do wykrywania i

zwalczania „wroga wewn´trznego” w ∏onie samej w∏adzy „za kulisami bezpieki i par-

tii”, do Êledzenia wewn´trznej dywersji, wrogiej roboty za plecami, jak to nazywano,

jednym s∏owem, do walki z najgroêniejszym przeciwnikiem, jakim by∏ ten, który za-

gnieêdzi∏ si´ we w∏asnych szeregach, grozi∏ zawsze zdradà i nielojalnoÊcià wobec

wy˝szych, niedosi´˝nych mocodawców. Bo ta specyficzna mania przeÊladowcza,

nawet nie lokalna, przysz∏a bowiem z Moskwy jako obsesja Êcigania wiecznych wro-

gów, urojonych szpiegów, zdrajców, majàcych podst´pnie rozbiç, zniszczyç, ode-

braç w∏adz´. Eksplodowa∏a ona po secesji Tity i oderwaniu si´ Jugos∏awii od obo-

zu komunistycznego, co wywo∏a∏o gwa∏townà reakcj´ Moskwy i samego Stalina. Ti-

to sta∏ si´ wtedy wrogiem numer jeden, propaganda komunistyczna nie wyra˝a∏a si´

o nim inaczej ni˝ „ten pies Tito”, a „titoizm” sta∏ si´ obok „trockizmu” najwi´kszym

zarzutem, grzechem Êmiertelnym dla komunisty. W tym samym czasie narasta∏ kon-

flikt partyjny mi´dzy grupà Gomu∏ki i Spychalskiego a grupà Bieruta, Minca i Berma-

na. Ci ostatni, u˝ywajàc intryg w Moskwie, oskar˝yli Gomu∏k´ o te same tendencje

nacjonalistyczne, jakie mia∏ rzekomo Tito. Ta mania przeÊladowcza opanowa∏a

wkrótce ca∏y obóz komunistyczny. Na W´grzech odby∏ si´ w 1949 roku proces prze-

ciw Rajkowi, zas∏u˝onemu komuniÊcie jeszcze z czasów wojny w Hiszpanii. Skaza-

no go na Êmierç razem z grupà jego wspó∏pracowników. Podobnie w Czechos∏owa-

cji nieco póêniej, bo w 1952 roku, mia∏ miejsce pokazowy proces przeciwko Slan-

skiemu, którego skazano na Êmierç z dziesi´cioma innymi towarzyszami. Âwiat∏o

by∏ zresztà obecny na tym procesie jako obserwator z ramienia UB. Zacz´to szukaç

podobnych powiàzaƒ we wszystkich krajach obozu i konstruowaç gigantyczny spi-

sek przeciw systemowi, równie˝ o tle szpiegowskim. Gomu∏k´ oskar˝ono o „odchy-

lenie nacjonalistyczno-prawicowe” i „prowokacj´ w partii”. Zacz´to przygotowywaç

ca∏y proces, który mia∏ nie tylko skompromitowaç konkurenta, ale i, byç mo˝e, zli-

kwidowaç go w majestacie prawa. Preparowaniem dowodów i Êledztwem zaj´∏o si´

MBP, wykonaniem „komórka specjalna” powo∏ana przez Romkowskiego, a kierowa-

na przez Âwiat∏´. Jeszcze przed Gomu∏kà aresztowa∏ on W∏adys∏awa Lechowicza,

wspó∏pracownika Spychalskiego, który jako jeszcze przedwojenny dzia∏acz Stron-

nictwa Demokratycznego mia∏ mieç kontakty z policjà jako wtyczkà w ruchu komu-

nistycznym. Âwiat∏o aresztowa∏ nawet Amerykanina, który mia∏ byç agentem CIA.

By∏ to Herman Field, który przyjecha∏ do Warszawy z Pragi, gdzie poszukiwa∏ swe-

go brata Noela Fielda, lewicowego dzia∏acza charytatywnego, przedtem uczestnika

wojny w Hiszpanii, którego aresztowano na W´grzech w zwiàzku z procesem Raj-

ka. Field mia∏ byç tak˝e wykorzystany w Êledztwie przeciw grupie Gomu∏ki jako

agent CIA. Przesiedzia∏ równie˝ w willi „Spacer” ∏adnych par´ lat.

Gigantyczny spisek wewn´trzny trockizmu, titoizmu i gomu∏kizmu zatacza∏ wi´c

coraz szersze kr´gi, przybiera∏ zupe∏nie nieoczekiwany obrót, rozlewajàc si´ po ca-

∏ej Europie Wschodniej. Jakby tego by∏o ma∏o, próbowano do Êledztwa w sprawie

Gomu∏ki do∏àczyç „spisek w wojsku”, do którego mieli nale˝eç ju˝ nie tylko spraw-

dzeni komuniÊci, ale i wojskowi z kr´gu niepodleg∏oÊciowej emigracji. Mia∏ on po-

Dr Maciej Korkuç

(IPN Kraków)

niczà s∏u˝b´ wojskowà w armii

austriackiej, ukoƒczy∏ szko∏´

oficerskà. Zaanga˝owa∏ si´ w

dzia∏alnoÊç niepodleg∏oÊcio-

wego ruchu paramilitarnego.

W 1913 r. zosta∏ instruktorem

Polskich Dru˝yn Strzeleckich.

W sposób naturalny po wy-

buchu I wojny Êwiatowej w

1914 r. trafi∏ do Legionów Pol-

skich. Zosta∏ dowódcà kompa-

nii piechoty. Potem dowodzi∏

kolejno 7., 2. i 3. pu∏kiem pie-

choty. Póêniej zosta∏ przenie-

siony do III Brygady Legionów.

W 1917 r. awansowa∏ do stop-

nia podpu∏kownika. W czasie

tzw. kryzysu przysi´gowego

do∏àczy∏ do tych, którzy nie po-

s∏uchali wezwaƒ Pi∏sudskiego

do odmowy z∏o˝enia przysi´gi

na wiernoÊç sojuszniczà wojskom niemieckim i austro-w´gierskim. Podobnie jak

gen. Józef Haller przysi´g´ z∏o˝y∏ i pozosta∏ w szeregach utworzonego na miejsce

rozwiàzanych brygad Legionów – tzw. Polskiego Korpusu Posi∏kowego. Jednak po

tym, jak Niemcy i Austriacy w lutym 1918 r. zawarli traktat brzeski z Ukraiƒskà Re-

publikà Ludowà, oddajàc jej nie tylko Wo∏yƒ, ale tak˝e Che∏mszczyzn´ i ZamoÊç,

wraz z ˝o∏nierzami dawnej II Brygady Legionów protestacyjnie przeszed∏ na rosyj-

skà stron´ frontu. Zosta∏ szefem sztabu II Korpusu Polskiego na Wschodzie.

Micha∏ ˚ymierski

– s∏awa i zdrada

„˚ymierski zawiód∏ zaufanie po∏o˝one w nim, jako oficerze posiadajàcym wysoki sto-

pieƒ, zajmujàcym wysokie stanowisko i ozdobionym orderami i odznaczeniami, za-

wiód∏ tym wi´cej, i˝ jednego z przest´pstw dopuÊci∏ si´ z pobudki niskiej, bo ch´ci oso-

bistego zysku, zaspokojonej ∏apówkami” – stwierdzi∏ w 1927 r. w uchwale Najwy˝szy

Sàd Wojskowy, po rozpatrzeniu odwo∏ania Micha∏a ˚ymierskiego od wyroku skazujà-

cego na degradacj´, pozbawienie orderów i odznaczeƒ, wydalenie z wojska i 5 lat wi´-

zienia. Wydawa∏o si´, ˝e to definitywny koniec kariery jednego z najm∏odszych genera-

∏ów WP, wiceministra spraw wojskowych, legitymujàcego si´ pi´knà kartà walk niepod-

leg∏oÊciowych w Legionach i w czasie wojen o granice. Wówczas nikt nie wiedzia∏, ˝e

˚ymierski stoczy si´ do poziomu wspó∏pracy z obcym wywiadem, a to z kolei wywin-

duje go do najwy˝szych zaszczytów w okresie komunistycznego zniewolenia.

˚o∏nierz niepodleg∏oÊci

Micha∏ ˚ymierski

Micha∏ ¸y˝wiƒski (dopiero póêniej zmieni∏ nazwisko na ˚ymierski) urodzi∏ si´ w

1890 r. w Krakowie. Po ukoƒczeniu gimnazjum w 1910 r. zapisa∏ si´ na studia na

Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagielloƒskiego. W latach 1911-1912 odby∏ zasad-

Dokoƒczenie na s. VI

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: