Zalecenia dla praktyki rębnia IIIa.pdf

Tadeusz Andrzejczyk, Leszek Bolibok, Jacek Zajączkowski, Henryk śybura

Katedra Hodowli Lasu

SGGW w Warszawie

OCENA EFEKTÓW STOSOWANIA RĘBNI GNIAZDOWEJ ZUPEŁNEJ W

LASACH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WPŁYWU

KSZTAŁTU I WIELKOŚCI GNIAZD NA ROZWÓJ ODNOWIEŃ

Zalecenia dla praktyki

1. WstĘp

Rębnia gniazdowa zupełna (IIIa) jest obecnie jedną z najczęściej projektowanych

rębni w polskich lasach. Znajduje zastosowanie na siedliskach boru mieszanego świeŜego i

lasu mieszanego świeŜego przy przebudowie litych drzewostanów sosnowych na drzewostany

mieszane, najczęściej dębowo-sosnowe lub bukowo-sosnowe.

Mimo ponad 50-letniej historii jej stosowania szereg szczegółowych rozwiązań budzi

w dalszym ciągu zastrzeŜenia, uwagi i niejasności. O tym, Ŝe nie w pełni są dopracowane

zasady jej realizacji świadczą zmiany w zapisach w kolejnych wydaniach Zasad hodowli lasu .

Zasady z 1988 roku bardzo zaostrzyły wymagania co do wielkości gniazd (maksymalna

szerokość do jednej wysokości 1H drzewostanu osłaniającego), wzajemnych odległości

między gniazdami (min. 2H) i postępu cięć. Konsekwencją tych wytycznych była niemoŜność

uzyskania 30% udziału odnawianego gatunku na gniazdach. Zasady z 2003 roku zapisy te

złagodziły, dopuszczając większą szerokość gniazd (do 1,5H), mniejsze odległości między

gniazdami (min. 1H) i szybszy postęp cięć (moŜliwość zakładania gniazd na sąsiednim pasie

manipulacyjnym po stwierdzeniu zadawalającej udatności odnowień na gniazdach pierwszej

strefy). W dalszym ciągu jednak wiele kontrowersji budzi wybór optymalnej wielkości gniazd

dla wzrostu i rozwoju odnawianych gatunków drzew, ich kształtu i wzajemnego usytuowania.

W praktyce leśnej zaznacza się tendencja do stosowania gniazd o powierzchni zbliŜonej do

maksymalnej zalecanej (20 a), a nawet do jej przekraczania. Warto mocno podkreślić, Ŝe

mimo duŜego znaczenia analizowanej rębni dla praktyki leśnej systematycznych badań

dotyczących jej prowadzenia w naszych warunkach było stosunkowo mało. Szereg

parametrów tej rębni jest w dalszym ciągu przyjmowanych dość arbitralnie, w oparciu o

wycinkowe wyniki badań naukowych, a nieraz tylko w oparciu o opinie eksperckie.

Niniejsze zalecenia zostały opracowane na podstawie badań przeprowadzonych nad

wzrostem odnowień dębu i buka na gniazdach o róŜnej wielkości na siedliskach nizinnych. Są

one oparte na stosunkowo licznym materiale empirycznym uzyskanym w drzewostanach

gospodarczych z terenu kilkunastu nadleśnictw połoŜonych głównie w środkowej i

wschodniej części kraju. Badania te koncentrowały się głównie na analizie warunków wzrostu

odnowień w obrębie gniazda stąd teŜ w niniejszych zaleceniach nie uwzględniono wszystkich

problemów związanych z realizacją rębni IIIa.

2. Wzrost odnowieŃ w obrĘbie gniazd

W obrębie gniazda występuje duŜe zróŜnicowanie wzrostu odnowień, zarówno dębu

jak i buka; jest ono wyraźnie większe w gradiencie południe–północ (w poprzek gniazda) niŜ

w gradiencie wschód–zachód (wzdłuŜ gniazda).

Najgorsze warunki wzrostu występują na obrzeŜach gniazda, w bezpośrednim

sąsiedztwie z otaczającym drzewostanem rębnym (skutek silnej konkurencji korzeniowej

starych drzew, głównie o zasoby wilgoci w glebie). Zjawisko to w największym stopniu

uwidacznia się w północnej części gniazda, o pełnym dostępie bezpośredniego

promieniowania słonecznego i duŜym kontraście termicznym. W efekcie następuje tu

zwiększenie transpiracji roślin i parowania z powierzchni gleby, co dodatkowo wzmaga

deficyt wilgoci. Szerokość strefy objętej silną konkurencją korzeniową w drzewostanach

sosnowych wynosi 3-5 m, obejmując 2-3 rzędy sadzonek. Mniejsze wartości dotyczą

połoŜenia południowego i zachodniego, większe – północnego i wschodniego.

Zahamowanie wzrostu odnowień na północnym brzegu gniazda, szczególnie na

uboŜszych siedliskach (BMśw), jest zauwaŜalne juŜ od pierwszych lat po posadzeniu. Wraz z

wiekiem następuje wzmoŜenie tego zjawiska. Wpływ konkurencji korzeniowej jest tym

większy im suchsze i uboŜsze jest siedlisko: na BMśw redukcja przyrostu wysokości dębu i

buka dochodzi do 50-60%. Jednocześnie odnowienia w tej strefie charakteryzują się wyraźnie

większym zróŜnicowaniem wysokości w porównaniu z centralną częścią gniazda.

Najlepszy wzrost odnowień buka ma miejsce w strefie południowej i środkowej

gniazda, pozostającej pod wpływem ocienienia bocznego otaczającego drzewostanu,

natomiast odnowień dębu środkowej i środkowej-północnej. Jednak róŜnice we wzroście

odnowień w wewnętrznych połoŜeniach gniazda (w części południowej do środka gniazda i

dalej w części północnej) z hodowlanego punktu widzenia nie są bardzo istotne.

Generalnie na siedliskach świeŜych i umiarkowanie Ŝyznych odnowienia lepiej rosną

w części południowej i środkowej gniazda (ocienionej), natomiast na Ŝyznych i wilgotnych

siedliskach (Lśw, Lw) zaznacza się tendencja do lepszego wzrostu w części środkowej i

północnej (prawidłowość ta dotyczy upraw dębowych).

3. Ograniczanie strefy stresu na gniazdach

Konkurencja korzeniowa starych drzew, zwłaszcza na uboŜszych siedliskach, prowadzi

do znaczącego zmniejszenia efektywnej powierzchni gniazda, na której wzrost i rozwój

odnowień przebiega prawidłowo. Udział powierzchni objętej konkurencją korzeniową

(nieefektywna część gniazda) jest szczególnie duŜy (do ponad 40%) na gniazdach wąskich o

szerokości do 25 m. Wraz ze wzrostem długości, a zwłaszcza szerokości gniazda, udział

powierzchni efektywnej zwiększa się.

Zmniejszenie konkurencji korzeniowej drzew na obrzeŜu gniazd moŜna osiągnąć

poprzez następujące rozwiązania:

obsadzanie tylko tzw. efektywnej powierzchni gniazda (oddalonej od

otaczających gniazda drzew o 3-5 metrów) i uwzględnianie w planowaniu

hodowlanym tylko tej zredukowanej powierzchni gniazd;

usuwanie drzew drugiego piętra i warstwy podszytowej w kilkumetrowym

pasie (ok. 5 m) wokół gniazd; zabieg ten dodatkowo przeciwdziała procesowi

stopniowemu zmniejszania się średnicy (światła) gniazda w wyniku rozrastania

się koron drzew liściastych z warstw podokapowych, co w wielu przypadkach

stanowi dodatkowy czynnik obniŜenia przyrostu i Ŝywotności młodych drzew

na obrzeŜu gniazda;

zakładanie szerszych gniazd.

4. Kształt i orientacja gniazd

DąŜąc do zwiększenia wielkości gniazd przy jednoczesnym utrzymaniu korzystnych

warunków mikroklimatycznych w ich obrębie naleŜy preferować gniazda o wydłuŜonym

kształcie (prostokątne lub eliptyczne), zorientowane dłuŜszą osią w kierunku wschód–zachód

lub północny-wschód – południowy-zachód. Gniazda takie, w porównaniu z gniazdami

okrągłymi o tej samej wielkości, pozwalają na uzyskanie większego udziału ich powierzchni

na pasie manipulacyjnym. Dodatkowymi ich zaletami są łatwość wyznaczenia i określenia

powierzchni. Na duŜych gniazdach okrągłych (o średnicy ponad 50 m) moŜe dochodzić do

niekorzystnych zjawisk mikroklimatycznych (silne wypromieniowanie ciepła w centralnej

części gniazda i zwiększone zagroŜenie wystąpienia przymrozków).

5. SzerokoŚĆ i długoŚĆ gniazd

Zwiększenie szerokości gniazd do ok. 2 wysokości otaczającego drzewostanu (40-50

m) nie ma ujemnego wpływu na wzrost odnowień dębu i buka. Zarówno na gniazdach

wąskich (1H), jak i szerokich (do 1,5-2H) gatunki te uzyskują podobną, a niejednokrotnie na

szerszych gniazdach większą wysokość. Nie stwierdzono takŜe negatywnych następstw

związanych z wydłuŜeniem gniazd w kierunku wschód–zachód. Zwiększanie wielkości

gniazd pod odnowienie dębu i buka naleŜy osiągać poprzez ich wydłuŜenie (do 60-80 m) i

zwiększenie szerokości co najmniej do 30-35 m, a maksymalnie do 1¾-2 H drzewostanu (40-

50 m). Szerokość gniazd o długości ponad 60 m nie powinna być większa niŜ 40 m. W

przypadku buka maksymalna szerokość gniazda nie powinna przekraczać 40 m, a w

przypadku dębu 50 m.

Zwiększenie wielkości gniazd naleŜy szczególnie postulować na siedliskach

wilgotnych i Ŝyznych, dla których wykazano lepszy wzrost młodych upraw dębowych na

duŜych, ponad 20-arowych gniazdach.

6. Modyfikacja gniazd

Na Ŝyźniejszych siedliskach (począwszy od LMśw) powiększenie kęp i ogólnego

udziału w docelowym drzewostanie gatunków wymagających osłony w młodości moŜna

osiągnąć poprzez ich jednoczesne wprowadzanie na gniazdach oraz pod przerzedzonym

okapem drzewostanu na poszerzeniach gniazda od strony południowej lub południowej i

zachodniej (rys. 1). Poszerzenie moŜe mieć szerokość 10-15 m, co daje zwiększenie kępy

odnawianego gatunku o dodatkowe 5-10 arów zaleŜnie od długości gniazda. Takie

rozwiązanie naleŜałoby szczególnie preferować w odniesieniu do buka, który bardzo dobrze

znosi ocienienie górne, wykazując przy tym zmniejszoną tendencję do tworzenia rozwidleń.

Metoda ta pozwoli na uzyskanie co najmniej 40% udziału poŜądanego gatunku i tym

samym uprości postępowanie hodowlane w dalszych etapach rębni.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: