Pozytywizm.txt

Pozytywizm

Nazwa pozytywizmu pochodzi od terminu zawartego w dziele francuskiego filozofa Augusta Comte\'a Kurs filozofii pozytywnej. \"Pozytywny\" - realny, u�yteczny, pewny i �cis�y, wzgl�dny (nie absolutny). W ten spos�b pozytywizm rozwin�� si� w Anglii i opiera� si� na zaufaniu do nauki, na metodzie empirycznej i �wczesnej wiedzy przyrodniczej, by� wynikiem rozwoju kapitalizmu, a wi�c g��boko antyfeudalny.
W historii literatury polskiej pozytywizmem nazywa si� okres pomi�dzy romantyzmem a M�od� Polsk�, przy czym za dat� kresu romantyzmu przyjmuje si� rok 1863, a za pocz�tek M�odej Polski - zazwyczaj lata 1890 - 1895.
W �adnym kraju europejskim nie u�ywa si� terminu pozytywizm w podobnym jak u nas znaczeniu. Europa okres ten zwyk�a nazywa� naturalizmem, realizmem, te� symbolizmem. Termin pozytywizm stosuje si� do jednego z wielkich system�w politycznych, kt�rego g��wne tezy zosta�y sformu�owane w XIX wieku i kt�ry mia� potem kontynuacj� w XX wieku. O pozytywi�mie pisz� wi�c na Zachodzie historycy filozofii, a nie historycy literatury, w Polsce jedni i drudzy.
1864 ? uw�aszczenie ch�op�w w Kr�lestwie;
1867 ? autonomia Galicji;
1872 ? pocz�tek walki Bismarcka z polsko�ci�
1874 ? likwidacja Kr�lestwa Polskiego.
1890 ? z�o�enie zw�ok Mickiewicza na Wawelu;
1894 ? Hakata;
1866 - wojna Prus i W�och z Austri�;
1867 - powstanie Austro-W�gier;
1868 - zamach stanu cesarza japo�skiego

Pokonany politycznie kraj, mocno zap�niony w rozwoju ekonomicznym i spo�ecznym, gdy ca�a Europa prze�ywa wspania�y rozkwit cywilizacji, wlec si� mo�e jedynie w ogonie pa�stw wolnych i buduj�cych dobrobyt swych obywateli. Zrozumia�o to m�ode pokolenie Polak�w i zacz�o g�osi� nowe, inne sposoby ratowania ojczyzny. W zwi�zku z tym za dat� pocz�tkow� pozytywizmu uznaje si� rok 1863. Za granic� ko�cow� mo�na uzna� w przybli�eniu ostatnie lata XIX w., kiedy pojawiaj� si� kolejne, nowe za�o�enia programowe w literaturze i sztuce.
Postaw� polityczn� pokolenia popowstaniowego kszta�tuje przede wszystkim has�o \"nie dajmy si� wyniszczy�\". Kolejne kl�ski zryw�w zbrojnych zrodzi�y pewno��, �e nar�d jest za s�aby, by m�c liczy� na zwyci�stwo w walce z zaborcami. St�d te� zrezygnowano z walki narodowowyzwole�czej, z dzia�alno�ci konspiracyjnej, na rzecz tzw. trze�wo�ci politycznej, kt�ra daje szans� utrzymania si� w jedno�ci i mo�liwo�� rozwoju narodu w��czonego w organizm polityczny pa�stw zaborczych.
Galicja. Du�e swobody polityczne. Wp�yn�o to na rozw�j szk� i instytucji kulturalnych. W Krakowie i we Lwowie dzia�a�y polskie uniwersytety, powsta�a Akademia Umiej�tno�ci, polskie teatry i wydawnictwa mia�y do�� szerokie pole dzia�ania. Z drugiej strony w�adze austriackie widzia�y nasze ziemie przede wszystkim jako zaplecze gospodarcze i dlatego faworyzowa�y polskie ziemia�stwo. Warstwa ta przybra�a wiernopodda�cz� postaw� wobec Austrii.
Arystokracja wys�a�a list do cesarza poddaj�cy Galicj� we
w�adanie cesarza. Podobnie by�o z \"Tek� Sta�czyka\" (autorstwa czo�owych naukowc�w i publicyst�w) w kt�rej nawo�ywano do ca�kowitego pos�usze�stwa w�adzom. Organem prasowym \"sta�czykowc�w\" by� krakowski \"Czas\". Po�o�enie mas ch�opskich by�o tragiczne.
Zab�r pruski. Sytuacja Polak�w by�a znacznie gorsza. Szczeg�lnie pod rz�dami Bismarcka (kanclerza) zab�r pruski podlega� wyniszczaj�cej germanizacji. Ograniczono dzia�alno�� kulturaln�, o�wiatow�, spo�eczn� oraz utrudniono osiedlanie si� na nowych terenach.
Zab�r rosyjski. Kl�ska powstania styczniowego, kt�re rozegra�o si� g��wnie na tych terenach, sprowadzi�a na Kr�lestwo szczeg�lne represje. Polacy zostali usuni�ci z pracy w administracji, j�zykiem urz�dowym zosta� rosyjski, rusyfikacj� obj�to szko�y i urz�dy. Warszawa przesta�a by� stolic�, by�ym powsta�com konfiskowano maj�tki, cenzurowano pras�, wydawnictwa i spektakle teatralne.

G��wni przedstawiciele filozofii:
A.COMTE \"Wyk�ady filozofii pozytywnej\" - filozofia pozytywna:
filozofia pozytywna ma sens praktyczny - ma s�u�y� poprawie �ycia, bada� przedmioty rzeczywiste i rzeczy dost�pne rozumem;
cel tej filozofii - uzyskiwa� wiedz� pewn�;
wzorem post�powania filozofa s� nauki przyrodnicze (fizyka, chemia) i ich metody: eksperyment i obserwacja;
przedmiotem bada� mog� by� tylko fakty fizyczne, a nie psychiczne, gdy� o psychice wiedzy pewnej posi��� nie mo�na.
HERBERT SPENCER \"Wst�p do socjologii\" - ewolucjonizm
by� uczniem Darwina;
propagowa� ide� ewolucjonizmu, czyli my�l, �e ca�a rzeczywisto�� podlega sta�ej zmianie w jednym kierunku i wed�ug jednego prawa;
ta ewolucja to rozw�j i post�p ludzko�ci;
u podstaw jego my�li le�a�a biologia;
HIPOLIT TAINE \"Rasa, �rodowisko, moment\" -determinizm
uwa�a�, �e ka�de zjawisko ludzkiej rzeczywisto�ci jest uwarunkowane przez zesp� czynnik�w - oznacza to, �e jest zdeterminowane, bo \"determino\" znaczy \"ograniczam\";
zdeterminowany przez r�ne okoliczno�ci jest pisarz;
\"determinaty\" cz�owieka to: rasa (jakie cechy dziedziczy), �rodowisko (gdzie si� wychowuje), moment dziejowy (w jakiej chwili historycznej �yje);
JOHN STUART MILL \"Co to jest utylitaryzm?\" - utylitaryzm
g�osi� \"u�yteczno��\" wszystkich dzie� cz�owieka, w tym tak�e literatury;
wszystko, co czyni cz�owiek, powinno przynosi� po�ytek spo�ecze�stwu, naucza�, wychowywa�, krzewi� idea�y moralne itd. (tylko takie dzia�ania maj� sens);
na postulowaniu \"u�yteczno�ci\" polega utylitaryzm

Kierunki filozoficzne:
MONIZM PRZYRODNICZY:
*jedno�� �wiata natury i ludzi - ca�y �wiat podlega tym samym prawom;
*stosowanie do badania sfery ludzkiej metod biologii i fizyki, eksperymentu i obserwacji;
SCJENTYZM:
*zaufanie do nauki opartej na do�wiadczeniu i rozumowaniu, gdy� tylko ona jest �r�d�em rzetelnej wiedzy;
PRAKTYCYZM:
*stawianie sobie osi�galnych, rozs�dnych cel�w, troska o dob�r �rodk�w do ich urzeczywistnienia; odwrotno�� romantycznego \"mierz si�y na zamiary\"
AGNOSTYCYZM:
*zak�ada, �e nie mo�na do ko�ca pozna� �wiata i praw nim rz�dz�cych;
*s� rzeczy, kt�rych rozum nie ogarnia - s� i b�d�, lecz nie nale�y si� nimi zajmowa�;
*bada� trzeba tylko dost�pne zmys�om zjawiska i ich zwi�zki;
ORGANICYZM:
*pochodna ewolucjonizmu i patrzenia na �wiat cz�owieka z punktu widzenia biologa;
*traktowanie spo�ecze�stwa jako organizmu - je�li zachoruje drobna nawet jego cz��, to ca�e spo�ecze�stwo to odczuje;
RELATYWIZM:
*g�osi, �e poj�cia takie jak dobro, z�o, pi�kno, prawda s� wzgl�dne, zale�ne od relacji i okoliczno�ci (czyli s� relatywne)
MINIMALIZM:
*cz�owiek powinien zajmowa� si� tylko tym zbiorem zagadnie�, kt�ry jest mu dost�pny i mo�liwy do zbadania;
NATURALIZM:
*krytykowany i odrzucany przez Sienkiewicza za zajmowanie si� marginesami, a nawet \"rynsztokami �ycia\";
*obrazy Powi�la w \"Lalce\";
*pisarze przyjmuj� postaw� uczonych - badaczy przyrody;
*podstawowy postulat to obiektywizm (dydaktyzm odsuwa si� na plan dalszy);

Pr�dy estetyczne epoki:
Realizm ? kreowanie �wiata przedstawionego utworu literackiego w spos�b wiernie oddaj�cy rzeczywisto�� obiektywn�, zastan� przez tw�rc�. Dostrzec tu mo�na powr�t do znanej w staro�ytno�ci zasady mimesis ? obrazowania, na�ladowania. Pisarz osi�ga zamierzony cel przez wnikliw� obserwacj�, rzeteln� wiedz� o spo�ecze�stwie i prawach rz�dz�cych w �wiecie. Bohaterami utwor�w literackich s� przeci�tni, nie wyr�niaj�cy si� z otoczenia ludzie. Najw�a�ciwsz� form� literack� jest powie�� ? jako posiadaj�ca najwi�ksze mo�liwo�ci przedstawiania rzeczywisto�ci. W powie�ciach (opowiadaniach) nadrz�dna jest rola wszechwiedz�cego narratora, reprezentuj�cego wszechstronn� wiedz� o �wiecie. Tw�rcami prozy realistycznej s� mi�dzy innymi Francuzi ? H. Balzac \"Ojciec Goriot\", Stendhal, Anglik ? K. Dickens, Rosjanie ? Lew To�stoj \"Anna Karenina\", F. Dostojewski \"Zbrodnia i kara\".
Odmian� realizmu jest realizm krytyczny (wyst�puj�cy w literaturze polskiej na prze�omie lat 80. i 90. XIX wieku), kiedy rzeczywisto�� obiektywna zostaje w dziele literackim poddana krytyce. Tw�rca wyst�puje w stosunku do niej z pozycji ideologa pozytywistycznego, kt�ry poddaje surowej ocenie wszelkie przejawy niezgodno�ci z za�o�eniami epoki. Do najwybitniejszych osi�gni�� realizmu krytycznego nale�� liczne dzie�a E. Orzeszkowej, H. Sienkiewicza, B. Prusa (przede wszystkim \"Lalka\"), M. Konopnickiej.
Naturalizm (weryzm) ? pr�d ten powsta� we Francji, wywodzi� si� z tw�rczo�ci G. Flauberta, braci E. i J. Goncourt oraz z podstaw filozofii H. Taine\'a. Tw�rca i teoretyk naturalizmu E. Zola pragn�� upodobni� metody stosowane w dziele literackim do metod, jakimi pos�uguj� si� nauki eksperymentalne. naukowo�� polega� mia�a na postawie skrajnie obiektywistycznej. Pisarz nie mia� prawa podporz�dkowa� obrazu �wiata za�o�onym z g�ry tendencjom, wyst�powa� w roli komentatora, przedmiotem jego zainteresowania mia�y by� zjawiska �wiata wsp�czesnego w postaci surowej. W Polsce teoretykami naturalizmu byli: A. Sygiety�ski, A. Dygasi�ski. S. Witkiewicz, B. Prus.

Do pozytywistach warszawskich nale�eli: Aleksander �wi�tochowski, Boles�aw Prus, Julian Ochorowicz, Piotr Chmielowski, a tak�e Eliza Orzeszkowa. Reprezentowali oni krytyczn� postaw� wobec powstania, uwa�aj�c je za wydarzenie tragiczne i szkodliwe, jednak uwa�ali, �e demokratyzm nale�y kultywowa� i nada� mu rozmach.
Pogl�dy Orzeszkowej odzwierciedla esej wydany w Wilnie w 1880 roku Patriotyzm i kosmopolityzm, w kt�rym m�wi o wadze zwi�zk�w spo�ecznych i historycznych, a tak�e o obowi�zku pracy. \"Przys�ugi otrzymane od spo�ecze�stwa rodzimego jednostka wynagrodzi� mo�e tylko osobist�, w�asn� prac�, a cz�ci zasobu zgromadzone przez wieki i miliony, na korzy�� sw� u�yte, zwr�ci� zasobowi temu w postaci wytwor�w tej pracy.\"
Prus sw�j punkt widzenia przedstawi� w Szkicu programu w warunkach obecnego rozwoju spo�ecze�stwa, opublikowanym w 1883 roku w \"Nowinach\". Uwa�a, �e cz�owiek nie mo�e istnie� bez spo�ecze�stwa, kt�rego rozw�j zale�y od stopnia rozwoju jednostek. Pa�stwo powinno by� zamieszkane przez ludno�� siln�, pracow...