ETAPY PRACY TERAPEUTYCZNEJ
Ø ETAP I – PRZYGOTOWAWCZY
Głównym celem jest kształtowanie dojrzałości dziecka do rozpoczęcia nauki czytania i pisania poprzez stymulowanie i korygowanie funkcji percepcyjno – motorycznych oraz ich koordynacji. Szczególne znaczenie przywiązuje się do ćwiczeń słuchu fonematycznego w przygotowaniu do nauki czytania. Ćwiczenia tego etapu mogą być wykorzystane jako stymulujące rozwój dzieci w wieku przedszkolnym w celu osiągnięcia przez nie dojrzałości szkolnej oraz dla dzieci w młodszym szkolnym jako ćwiczenia korekcyjne funkcji opóźnionych w rozwoju. W dalszych etapach terapii stosowane są jako ćwiczenia psychoterapeutyczne: odprężające, relaksacyjne oraz dające możliwości realizacji indywidualnych zainteresować i upodobań.
Opanowanie umiejętności pisania dokonuje się przez ćwiczenia w pisaniu, wśród których wymienia się 4 grupy:
1. ćwiczenia w kształtnym pisaniu
2. ćwiczenia ortograficzne
3. ćwiczenia gramatyczne
4. ćwiczenia stylistyczne
w pracy korekcyjno – wyrównawczej najistotniejsze będą 2 pierwsze grupy ćwiczeń.
ĆWICZENIA W KSZTAŁTNYM PISANIU: polegają na doskonaleniu strony graficznej pisma; ich celem jest opanowanie techniki czytelnego i estetycznego pisania. Nauka kształtnego pisania przebiega w 3 etapach:
1. etap przygotowawczy
2. właściwej nauki pisania
3. etap doskonalenia nabytych umiejętności
I etap terapii pedagogicznej pokrywać się będzie z etapem przygotowawczym nauki kształtnego pisania. W tym etapie podstawowe znaczenie mają ćwiczenia rozwijające sprawność motoryczną, która stanowi jeden z elementów składających się na dojrzałość dziecka do nauki pisania.
Strona merytoryczna pisania polega na skoordynowaniu ruchów ręki – ramienia, przedramienia, nadgarstka i palców.
Układ kostny 6-7 latka nie jest w pełni rozwinięty, dlatego na początku trudność sprawia dziecku:
- zharmonizowanie dużych i małych ruchów ręki z równoczesną umiejętnością włączenia odpowiednich napięć poszczególnych grup mięśni
- konieczność posługiwania się szeregiem drobnych, nieznacznie tylko zróżnicowanych ruchów przy stałej zmianie ich kierunków przy jednoczesnym zachowaniu kierunku pisania
- organizacja przestrzenna i rytmiczność pisania ( miejsce rozpoczynania wyrazów, rozmieszczenie w liniaturze, utrzymanie właściwych odstępów oraz rozmiarów liter)
A1.cwiczenia ogólnej sprawności ruchowej (koordynacji ruchowej i ruchowo- wzrokowo – słuchowej)
Powinny być uwzględniane w planowaniu pracy z dziećmi o zaburzonej sprawności ruchowej, jak również z dziećmi nie wykazującymi tych zaburzeń. Rozwijając funkcje kinestetyczno – ruchowe, zaspakajają potrzebę ruchu, pełnią rolę ćwiczeń odpoczynkowych.
ćwiczenia te stanowią ostatni etap przygotowania dziecka do nauki pisania. Ich celem jest usprawnienie motoryki rąk oraz koordynacji wzrokowo – ruchowej, poczynając od dużych ruchów ramienia i przedramienia, kończąc na drobnych, precyzyjnych ruchów palców.
Ćwiczenia sprawności manualnej spełniają też inne cele:
- usprawniają analizę i syntezę wzrokową
- koordynację wzrokowo-ruchową
- orientację kierunkową
- organizację przestrzenną
- ćwiczą koncentrację uwagi oraz eliminują nadmierne pobudzenie ruchowe
☺ ćwiczenia rozmachowe
☺ ćwiczenia manualne
☺ ćwiczenia graficzne
B. ĆWICZENIA FUNKCJI WZROKOWEJ I ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ NA PODSTAWIE MATERIAŁU KONKRETNEGO ( obrazkowego ) I ABSTRAKCYJNEGO ( geometrycznego i literowego – bez czytania)
Za najistotniejsze elementy związane z percepcją wzrokową, mające wpływ na opanowanie czytania i pisania, uznaje się:
- umiejętność szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych ( spostrzegawczość, automatyzacja procesu syntezy)
- umiejętność ujmowania zależności między całością obrazu i jego elementami składowymi ( analiza i synteza)
- orientację kierunkową i przestrzenną
- pamięć wzrokową
- koordynację wzrokowo – ruchową
Gąsowska i Stępkowska zwracają też uwagę na rozwijanie dyspozycji tj. umiejętność przenoszenia następstwa czasowego na kolejność uszeregowania elementów w przestrzeni oraz nawyk porządkowania i śledzenia poziomych szeregów od strony lewej do prawej. Wyrobienie tych nawyków jest bardzo ważne w przygotowaniu dziecka do pisania, ze względu na kierunek kreślenia liter oraz ze względu na przenoszenie kolejności głosek w wyrazie (następstwo czasowe) na kolejność liter w pisaniu ze słuchu ( następstwo przestrzenne).
W ćwiczeniach usprawniających percepcję wzrokową największy nacisk należy położyć na kształtowanie tych umiejętności, które są najsłabiej rozwinięte u danego dziecka, przechodząc od ćwiczeń najłatwiejszych do trudnych. O stopniu trudności decyduje sposób eksponowania materiału:
a) czas ekspozycji – im krótszy, tym zadanie trudniejsze; materiał nieruchomy jest łatwiejszy do obserwowania niż poruszający się
b) odległość i wielkość obrazu – im dalej i im mniejsze obrazki, tym większa trudność
c) trudność wzrasta w miarę zwiększania się liczby elementów
Ćwiczenia te mają na celu usprawnienie percepcji słuchowej:
- koncentracji na bodźcach słuchowych
- umiejętności różnicowania dźwięków i ich lokalizacji w czasie i przestrzeni
- analizy i syntezy słuchowej
- prawidłowej artykulacji
- pamięci słuchowej
- koordynacji słuchowo – wzrokowej i słuchowo – ruchowej
Ćwiczenia tych umiejętności powinny być prowadzone w formie zabawowej i nie trwać zbyt długo, ponieważ są męczące. Można je podzielić na 3 grupy wg rodzaju bodźców dźwiękowych, realizowanych celów oraz wg stopnia trudności.
W początkowym okresie ćwiczenia słuchowe mogą bazować na odgłosach otaczającego świata i dźwiękach muzyki. Główny trzon pracy terapeutycznej stanowią ćwiczenia opierające się na dźwiękach mowy ludzkiej. Mają one podstawowe znaczenie w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania. Słuch fonematyczny ( zdolność różnicowania dźwięków mowy = fonemów) oraz słuch fonetyczny ( umiejętność realizacji w mowie tych dźwięków), składają się na słuch mowny.
Ćwiczenia percepcji słuchowej rozwijające słuch fonematyczny rozpoczyna się z dziećmi harmonijnie rozwiniętymi od ćwiczeń w analizie i syntezie głoskowej, przechodząc następnie do analizy sylabowej.
W pracy z dziećmi wykazującymi zaburzenia w rozwoju percepcji słuchowej należy zacząć od ćwiczeń w analizie i syntezie sylabowej wyrazów. Umiejętności te są niezbędne przy czytaniu i pisaniu sylabami. Wyliczanie wszystkich głosek wyrazów nie sprzyja wyrobieniu nastawienia na ujmowanie wyrazów sylabami, a mogą przyczynić się do wyrobienia niekorzystnego nawyku głoskowania przy czytaniu i pisaniu.
Nie istnieje transfer tzn. bezpośrednie przenoszenie umiejętności wyćwiczonych na podstawie dźwięków przyrody i muzyki na dźwięki mowy, ponieważ czynności te sterowane są przez inne okolice kory mózgowej. Ćwiczenia te rozwijają natomiast pewne dyspozycje przydatne w ćwiczeniach słuchu fonematycznego oraz w czytaniu i pisaniu.
Ø Ćwiczenia wrażliwości słuchowej
Ø Ćwiczenia rytmiczne
Ø Ćwiczenia słuchu fonematycznego
W I etapie terapii pedagogicznej można wykorzystywać też elementy znanych metod i systemów pracy korekcyjno – wyrównawczej:
- MDS Marty Bogdanowicz
- N.C. Kephart – system percepcyjno – motoryczny ( 3 – 10 )
- M. Frostig ( 4 – 8)
- Barbara Markowska – metoda treningu zdolności intelektualnych dla dzieci od lat 6
Ćwiczenia tego etapu mają na celu przezwyciężenie specyficznych trudności dzieci dyslektycznych w opanowaniu podstawowych trudności czytania i pisania, wykorzystując materiał literowy stosowany w klasie przedszkolnej. Ćwiczenia te polegają na dalszym usprawnianiu funkcji wzrokowej, słuchowej i kinestetyczno – ruchowej, szczególnie w zakresie rozwijania zdolności dokonywania analizy i syntezy oraz kształcenia pamięci i koordynacji wzrokowo – słuchowo - ruchowej w różnych czynnościach, z przechodzeniem stopniowo do ćwiczeń czytania i pisania.
Nauka czytania i pisania prowadzona jest metodą analityczno – syntetyczną sylabową ( modyfikacja metody fonetycznej Heleny Meterowej). Metoda opiera się na założeniach tj.:
- jednym z głównych elementów w nauce czytania i pisania jest dźwiękowy system języka
- wiodącą rolę w opanowaniu umiejętności czytania i pisania odgrywa słuch fonematyczny i fonetyczny, zdolność analizy i syntezy oraz dokonywania różnorodnych operacji w strukturze dźwiękowej wyrazu
- punktem wyjściowym i podstawą ćwiczeń w tej metodzie jest sylaba jako naturalna, fonetyczna strukturalna jednostka mowy, którą najłatwiej można odczytać i dokonać z nią różnorodnych operacji
- nauka czytania i pisania powinna by ć oparta na metodzie czynnościowej, która poprzez przechodzenie od konkretu do abstraktu oraz przez polisensoryczne zdobywanie doświadczeń stymuluje rozwój funkcji percepcyjno – motorycznych uczestniczących w procesach czytania i pisania
W ćwiczeniach przechodzi się stopniowo od czytania i pisania sylab do czytania i pisania wyrazów, zdań i tekstów. Na wstępie należy zapoznać dzieci z podstawowymi pojęciami fonetycznymi: literą, głoską, sylabą. Następnie wprowadza się pojęcie samogłoski i spółgłoski. Za pomocą ruchomego alfabetu, klocków literowych dzieci dowolnie zestawiają litery i wspólnie z nauczycielem próbują odczytać tworzone sylaby. Następnie rozpoznają wśród ułożonych sylab te, które wypowiada reedukator ( ekspozycja słuchowa) oraz układają sylaby nowo utworzone ( ekspozycja wzrokowa) oraz układają samodzielnie sylaby podane słuchowo. Czynności ruchowe wspomagają operacje intelektualne dokonywane na materiale wzrokowym i słuchowym.
Celem ćwiczeń w czytaniu sylab jest nauczenie dzieci łącznego ( nie globalnego !) czytania sylab bez głoskowania, poprzez automatyzację procesu syntezy. Owa automatyzacja procesu syntezy wzrokowo – słuchowej w czytaniu sylab ułatwia syntezę sylab w wyrazach; czytając wyrazy 2 – 3 sylabowe dziecko ma mniej elementów do scalenia aniżeli przez głoskowanie.
Ćwiczeniom w czytaniu zawsze powinny towarzyszyć ćwiczenia w pisaniu.
ĆWICZENIA:
1. utrwalenie różnicowania liter bez kojarzenia znaku graficznego z dźwiękiem
2. utrwalenie znajomości liter w skojarzeniu z dźwiękiem
3. dobieranie par liter małych i wielkich; drukowanych i pisanych
4. pisanie liter odpowiadających pierwszej głosce nazwy obrazka
5. wprowadzenie i utrwalenie pojęcia samo- i spółgłoski ( dla ułatwienia można wprowadzić kolor)
6. tworzenie sylaby dwuliterowej otwartej:
- stała spółgłoska + zmienne samogłoski
- stała samogłoska + zmienne spółgłoski
7. samodzielne układanie sylab wypowiadanych przez nauczyciela, czytanie sylab, przepisywanie
8.czytanie i rozpoznawanie całych sylab dwuliterowych otwartych, wysłuchiwanie samogłosek na końcu sylaby i spółgłosek na początku
9. czytanie sylab w krótkich ekspozycjach
10. utrwalenie czytania i rozpoznawania sylab ( domina, loteryjki)
11. tworzenie wyrazów 2sylabowych z sylab otwartych
- pierwsza sylaba stała + druga zmienna
- pierwsza zmienna + druga stała
12. usprawnianie czytania sylab i całych wyrazów 2sylabowych, pisanie wyrazów z pamięci i ze słuchu
13. tworzenie sylab zamkniętych 3literowych przez łączenie sylaby otwartej ze spółgłoską
14. czytanie całych wyrazów 3literowych i rozpoznawanie wyrazów wypowiadanych przez nauczyciela
15. analiza dźwiękowa wyrazów 3literowych:wysłuchiwanie samogłoski w środku wyrazu oraz spółgłosek na początku i końcu
16. przekształcanie wyrazów 3literowych przez zmianę środkowej samogłoski, pierwszej i ostatniej spółgłoski
17. przekształcanie wyrazów 3literowych jednosylabowych w 2sylabowe przez dodanie samogłoski (l.mnoga)
18. tworzenie wyrazów dwusylabowychz sylab mieszanych:
- sylaba otwarta + zamknięta - sylaba zamknięta + otwarta
19. tworzenie wyrazów 2sylabowych z sylab zamkniętych
20. tworzenie sylab 3literowych przez łączenie spółgłoski z sylabą otwartą
21. wyrazy 1sylabowe ze zbiegiem spółgłosek na początku i na końcu:
- łączenie spółgłoski z sylabą zamkniętą - łączenie sylaby zamkniętej ze spółgłoska
22. dowolne zestawianie sylab różnego typu – tworzenie wyrazów, czytanie, rozpoznawanie, układanie krótkich zdań i tekstów, czytanie i pisanie krótkich zdań i tekstów
ETAP III – DOSKONALENIE UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA I PISANIA
Celem ćwiczeń tego etapu jest opanowanie umiejętności poprawnego czytania i pisania poprzez eliminowanie dysortografii tj. charakterystycznych błędów popełnianych przez dzieci dyslektyczne oraz błędów ortograficznych, związanych ze specyfiką pisowni.
Należy uwzględnić przede wszystkim trudności dotyczące głosek i liter specyficznych dla języka polskiego, wg podanej kolejności:
- dwuznaki
- zmiękczenia przez kreskę
- zmiękczenia przez i
- różnicowanie „i” i „j”
- utrata dźwięczności w wygłosie i śródgłosie
- mylenie samogłosek nosowych ą,ę z on,om i en,em
- pisowania ó,rz,h
Obok usprawniania czytania i pisania należy usprawniać technikę i tempo czytania i pisania, wdrażać do rozumienia czytanych zdań i tekstów, a w przypadku zaburzeń dysgraficznych – kontynuować pracę nad stroną graficzną pisma.
Praca korekcyjno – wyrównawcza w zakresie przezwyciężania dysortografii polega na tym, że każdy problem ortograficzny jest opracowywany przy zastosowaniu wszystkich możliwych do przeprowadzenia ćwiczeń oraz bogatego zestawu pomocy dydaktycznych.
Autorzy specjalistycznych opracowań metodycznych: Wróbel, Malendowicz, Rytlowa, Kościowa, Gawdzik. Wykorzystywana jest też metoda leczniczo – pedagogiczna Danielewicz, Kożmińskiej i Magnuskiej ( 4 zestawy pomocy diagnostyczno – terapeutycznych przeznaczone dla dzieci nerwicowych i dyslektycznych).
6. FORMY ĆWICZEŃ W CZYTANIU
1. CZYTANIE CAŁOŚCIOWE SYLAB I WYRAZÓW
2. CZYTANIE WYRAZÓW, ZDAŃ I TEKSTÓW SYLABAMI
3. CZYTANIE SYLAB I WYRAZÓW W KRÓTKICH EKSPOZYCJACH
4. CZYTANIE NAPRZEMIENNE SYLAB, WYRAZÓW I ZDAŃ
5. CZYTANIE SELEKTYWNE GŁOŚNE I CICHE
6. CZYTANIE Z PRZESŁONĄ
7. CZYTANIE CHÓRALNE
8. ĆWICZENIA W ROZUMIENIU TREŚCI
7.FORMY ĆWICZEŃ W PISANIU
Opracowała: Aneta Konefał
Na podstawie: CZAJKOWSKA, K. HERDA: Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. Poradnik dla nauczycieli. Warszawa 1996. WSiP.
aliensda30