Jerzy Mellibruda
Droga do uzależnienia i mechanizmy uzależnienia 
 

WPROWADZENIE - KONIECZNE JEST ODRÓŻNIANIE UZALEZNIEŃ OD ZABURZEŃ NERWICOWYCH

Kryteria uzależnienia wg. ICD 10
    a. silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji,
     b. trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem    
         substancji (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania),
     c. fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące gdy zażywanie 
         substancji zostało przerwane lub zmniejszone,  oraz zażywanie tej 
         samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia 
         objawów abstynencyjnych,
     d. stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej dawki   
          substancji w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy
          pomocy mniejszych dawek),
     e. narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań 
         z powodu zażywania danej substancji,  
     f.  zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, 

Funkcjonowanie osoby uzaleznionejależnionej
a. problemy zdrowotne
b. destrukcyjna orientacja życiowa (autodestrukcyjne schematy 
    osobiste,  destrukcyjne wzory relacji z otoczeniem, destrukcja
   wartości)
c. deficyty umiejętności życiowych (interpersonalnych, 
    intrapersonalnych,  zadaniowych)
d. zaburzenia relacji społecznych (życie rodzinne i problemy 
     bytowe, sytuacja zawodowa, problemy prawne)
                                        ORAZ  
          Patologiczne mechanizmy uzależnienia
                            i nawroty picia

Pytania i  poszukiwanie wyjaśnień
A) dlaczego destrukcyjne skutki picia nie  uruchamiają skutecznej            
                         samoobrony przed procesem samo niszczenia?
B)   jaka jest natura stanu emocjonalnego nazywanego pragnieniem lub 
             głodem alkoholu i jakie są źródła potężnej siły jego działania?
C)  w jaki sposób zachowania związane z piciem alkoholu pozostają
      wyłączone spod wpływu racjonalnego, moralnego i społecznego 
     systemu regulacji postępowania oraz uzyskują decydującą rolę w 
     życiu  jednostki?
              D)   w jaki sposób powstaje i utrzymuje się głębokie rozerwanie związków 
       osoby uzależnionej z innymi ludźmi i ze środowiskiem społecznym?
E) dlaczego tak częstym zjawiskiem są nawroty picia występujące nawet
      po dłuższych okresach abstynencji ?

Poszukiwanie wyjaśnień – główne tendencje
      a. Koncepcje medyczne (taksonomia Jellinka, analogie do innych 
         chorób  somatycznych – cukrzyca, uszkodzenia OUN)
      b. Koncepcje psychodynamiczne (instynkt śmierci i narcyzm-
          Freud, fiksacja ego-Kohut)
      c. Koncepcje behawioralno-poznawcze (Marlatt i Gordon,
          Monti i Abrams)
      d. Teorie neurobiologiczne – neuroadaptacyjny model głodu
          alkoholowego i rola neuroprzekaźników (Singleton i Gorelick
          1998, Anton 1999)
     e. Podejście integracyjne –  mechanizmy uzależnienia wskazują
        kierunek pracy psychoterapeutycznej (Mellibruda,
        Sobolewska 2000)

.

KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW UZALEŻNIENIA
1. wiele dróg do uzależnienia
2. Interakcja czynników bio-psycho-społecznych 
3. Koncentracja życia wokół picia
4. Wybór  modelu analizy psychologicznej
5. Mechanizm nałogowego regulowania uczuć – dynamika pragnień 
    alkoholowych
6. Mechanizm iluzji i zaprzeczania – zniewolenie umysłu i  tendencyjnie fałszywe myślenie
7. Mechanizm rozpraszania i rozdwajania JA – rozpad systemu samoregulacji
8. Czynniki aktywizujące mechanizmy uzależnienia
 

ALKOHOL  I  PROCESY EMOCJONALNE
1.Powstawanie pozytywnych oczekiwań wobec alkoholu
    a.  przekazy i wzmocnienia społeczne
    b. czynniki psychologiczne (wzbudzanie stanów emocjonalnych, 
        zmiany świadomości i treści myślenia, zmiany kontaktu z JA)
    c.  wzmocnienia psychofarmakologiczne
    d. naturalne i sztuczne formy regulacji dobrostanu
2. Zagrożenia i szkody
    A. Długotrwałe i intensywne picie alkoholu powoduje poważne uszkodzenia życia
         emocjonalnego i prowadzi do wytworzenia się specyficznego systemu regulacji
         psychicznej w tej sferze. 
   B.  Różnorodne stany i reakcje emocjonalne, niezależnie od ich rzeczywistych źródeł,
         są doświadczane przez osobę uzależnioną   jako pragnienie alkoholu.
   C. Dążenie do szybkiego złagodzenia lub uśmierzenia przykrych  stanów
       emocjonalnych przy pomocy alkoholu staje się  dominującym motywem
       życiowym.
ALKOHOL  A  SYSTEM REGULACJI  PRZYKROŚCI  I  PRZYJEMNOŚCI
a. dwubiegunowa koncentracja regulacji emocjonalnej – tezy Oldsa i
    Panfielda o lokalizacji, rola neuroprzekaźników, neuronalne szlaki
    nagrody i awersji
b. pobudzanie i hamowanie systemów (ośrodków) przykrości i 
    przyjemności-teoria procesu opozycyjnego Solomona
c. alkohol etylowy jako depresant hamuje pobudzone ośrodki regulacji
    emocjonalnej
d. stopniowe osłabianie aktywności systemu przyjemności
e. pobudzanie i  hamowanie systemu przykrości
f.  doświadczanie ulgi w cierpieniu staje się podstawowym motywem
    picia
g. alkohol zmienia znak reakcji awersyjnej
h. skutki picia powodują cierpienie – alkohol zamienia cierpienie na
    przyjemną ulgę
LĘK  I  OBNIŻANIE ODPORNOŚCI NA CIERPIENIE
a. przykre stany emocjonalne doświadczane są jako  pragnienie alkoholu
b. intensywne picia obniża odporność na cierpienie –   obniżanie wydzielania   opioidów, tworzących  naturalny system uśmierzająco-euforyzujący
c. przykre stany emocjonalne coraz wcześniej   wzbudzają reakcję panicznego lęku przed 
    cierpieniem i  pragnienie natychmiastowego złagodzenia
d. Stany paniki zawężają świadomość i powodują  „tunelowe widzenie” skoncentrowane wokół    alkoholu jako środka uśmierzającego
MONOTONIA

a. związek między stopniem koncentracji dopaminy i  serotoniny a  unikaniem monotonii – badania    Zuckermana
b. intensywne picie obniża tolerancję na monotonię i nasila  tendencję do dokonywania chemicznej interwencji we   własne stany  emocjonalne w okresach stabilizacji
c. związek między metabolitem noraodranaliny a poziomem   impulsywności podwyższającym gotowość do lękowych     stanów paniki
d. intensywne picie podwyższa impulsywność która obniża  wrażliwość  na kary i brak nagród oraz zwiększa tendencję   do podejmowania działań po wpływem doraźnych
   bodźców bez planowania i przewidywania konsekwencji

NAŁOGOWA DYNAMIKA  PROCESÓW EMOCJONALNYCH
a. stres i przykre stany emocjonalne uruchamiają automatyczne     poszukiwanie ulgi
b. cierpienie i  lękowe stany paniki są wzmacniane przez pokusę     przyjemności
c. kontrolowanie własnych stanów emocjonalnych nabiera     charakteru przymusowego
d. osłabia się zdolność do odraczania gratyfikacji i rośnie    impulsywne poszukiwanie bezpośredniego uśmierzania    przykrości
e. chemiczna regulacja procesów emocjonalnych osłabia więź z    realiami życia.
F. Biegunowość procesów emocjonalnych; między    przykrością i uśmierzeniem oraz między pobudzeniem i     uspokojeniem
 

WPŁYW ALKOHOLU NA PRACĘ UMYSŁU U OSÓB ZDROWYCH
1. Alkohol jest używany w celu zmiany treści myślenia i  stanu   świadomości
2. Komplementarność myślenia racjonalno-logicznego  i  myślenia irracjonalno-życzeniowego
3. Alkohol upośledza myślenie racjonalne
4. Alkohol potęguje myślenie irracjonalne
5. Alkohol zmienia stan świadomości – rozprasza   uwagę i  obniża sprawność monitorowania
6. Doraźne i przemijające efekty wpływu alkoholu na pracę umysłu
 

ZNIEKSZTAŁCENIA PRACY UMYSŁU W      PROCESIE UZALEŻNIANIA

1. Konflikt między sygnałami o szkodach powodowanych przez picie i  sygnałami o rosnącej ważności alkoholu – rozstrzygnięcie dysonansu poznawczego z udziałem  myślenia magiczno-życzeniowego

2. Narastanie zniekształceń poznawczych stanowi centralny fakt w uzależnieniu.

         a) proste zaprzeczanie
b) minimalizowanie ,
c) obwinianie innych ,
d) racjonalizowanie , budowanie alibi, usprawiedliwień

3. Funkcjonowanie umysłu osoby uzależnionej zostaje zdominowane przez

    mechanizm utrudniający rozpoznawanie szkód i ich alkoholowej przyczyny oraz  dostarcza wskazówek przeszkadzających w powstrzymaniu uzależnienia i tworzy  złudne i pozytywne wizje życia z alkoholem.

•                    
PODSTAWOWE FUNKCJE  MECHANIZMU ILUZJI I ZAPRZECZANIA
1. Funkcje
    - Obrona przed treściami utrudniającymi picie
    - Podtrzymywanie pozytywnej wizji życia i picia
2 . Podstawowe formy aktywności
    - Manipulowanie subiektywnym czasem
    - Manipulowanie przyczynowością
    - Manipulowanie przyczynowością
3. Typowe przejawy   
     - Tendencyjne poprawianie obrazu przeszłości
     - Izolacja od niewygodnej przeszłości
     - Uciekanie w przyszłość
     - Unikanie odpowiedzialności
     - Zabiegi magiczne
 

DZIAŁANIE MECHANIZMU ILUZJI  I ZAPRZECZANIA.
1.  Mechanizm tworzy u osoby uzależnionej całościowy i zwarty system  przekonań, oraz subiektywną wizję życia i świata, która  jest 
     wyizolowana od rzeczywistości i podporządkowana pragnieniu picia.
2. W myśleniu obowiązuje specyficzna „nałogowa logika”  obejmująca zbiór   reguł  sterujących procesami umysłowymi osoby uzależnionej;                
    a.  To nie ja, To nie dlatego, To nie tak było
    b.  Tym razem na pewno się uda
    c.  Od jutra będzie zupełnie inaczej
    d.  Oni są do mnie uprzedzeni
    e.  Niewygodne fakty znikają gdy się o nich nie myśli
    f.   Wystarczy mocno chcieć aby to mieć - silne pragnienia tworzą fakty
    g.  Co by nie było to jakoś to będzie
3. Mechanizm iluzji i zaprzeczania odgrywa istotną rolę w tworzeniu i podtrzymywaniu złudnych przekonań o własnej mocy i kontroli oraz wartości.
4. Zakorzenienie mechanizmu iluzji i zaprzeczania w systemie myślenia magiczno-życzeniowego jest źródłem specyficznej wiary w istnienie irracjonalnych mocy, które mogą być zaprzęgnięte w służbie pragnień osoby uzależnionej.
5. Skłania to posługiwania się pewnymi rytualnymi czynnościami które mogą zapewniać kontrolę nad skutkami picia i własną sytuacją życiową.
6. Mechanizm iluzji i zaprzeczania posługuje się często magiczną wiarą w istnienie specyficznych zasobów tajemnej wiedzy, która nie jest dostępna większości ludzi a w szczególności wykształconym specjalistom,   
7. Mechanizm ten działa okresowo, tematycznie i bez udziału świadomości. Aktywizuje się wtedy, gdy nasila się dążenie do uśmierzania przykrych stanów emocjonalnych i pokusa doświadczenia pozytywnych skutków picia oraz gdy tematem procesów umysłowych stają się sprawy związane z piciem alkoholu.
 

WPŁYW ALKOHOLU NA FUNKCJONOWANIE SYSTEMU JA U OSÓB ZDROWYCH
1. Alkohol jest używany w celu zmiany treści obrazu własnej
    osoby 
2. Alkohol jest używany w celu doznawania stanów zmienionej
    świadomości w których następuje chwilowe rozmycie
    poczucia tożsamości i rozluźnienia granic Ja
3. Komplementarność myślenia racjonalno-logicznego i 
    myślenia irracjonalno-życzeniowego
4. Alkohol upośledza myślenie racjonalne
5. Alkohol potęguje myślenie irracjonalne
6. Alkohol zmienia stan świadomości – rozprasza uwagę i 
    obniża sprawność monitorowania
7. Doraźne i przemijające efekty wpływu alkoholu na
   funkcjonowanie Ja 
 

ZABURZENIA FUNKCJONOWANIA    SYSTEMU JA  W   PROCESIE UZALEŻNIANIA

1. Intensywne picie alkoholu staje się źródłem znaczących doświadczeń osobistych, które wpływają na funkcjonowanie systemu JA:

                a. Na stopień spójności i integracji JA

                b. Na sposób wartościowania JA

                c. Na sprawowanie kontroli osobistej i samoregulację

2. Powtarzanie się stanów nietrzeźwości i zmąconej świadomości siebie oraz tzw. „odloty”  rozprasza granice JA i obniża ich spoistość

3.Dwa typy ekstremalnych doświadczeń osobistych dezintegrujące JA

...