Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński.pdf - Historia Powszechna - gluslaw32

Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński

Antoni Czubiński Wiesław Olszewski

Historia Powszechna 1939-1994

Poznań 1997.

Uwagi wstępne

Studenci historii na ostatnich latach studiów są w tej trudnej

sytuacji, iż nie dysponują podręcznikiem obejmującym materiał zaliczany

programem studiów. Do historii Polski pojawiło się ostatnio kilka podrę-

czników, natomiast do historii powszechnej lat 1939-1974 podręczników

takich nadal nie ma. W ostatnich latach i tutaj pojawiły się książki, oma-

wiające w sposób bardziej lub mniej szczegółowy te problemy, ale nie

spełniają one funkcji podręcznika. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę

na książkę Jerzego Krasuskiego, Europa Znchodnia po II wojnie świato-

wej (Poznań 1990) czy Paula Kennedy'ego, Mocarstwa świata (Warszawa

1994), Waltera Laquera, Historia Europy 1945-1992 (Londyn 1993),

a zwłaszcza Paula Johnsona, Historia świata (od roku 1917) (Londyn

1g89). Książki te poprawiły nieco sytuację, ale w pełni jej nie rozwiązały.

Wymienione wyżej książki przedstawiają głównie historię powojennej

Europy. Praca Kennedy'ego podejmuje wielki problem powstawania

i upadku mocarstw w czasie kilku wieków. Jest ona bardzo pomocna ale

tylko ezęściowo obejmuję interesujący nas materiał. Ponadto jest to dzie-

ło bardzo obszerne, ujęte w układzie problemowym, a nie systematycz-

nym. Najbardziej zbliżoną do podręcznika jest praca P. Johnsona. Jest to

również książka bardzo bogata w treść i obszerna, ale prezentuje historię

w sposób problemowy, a nie chronologiczny. Ponadto autor podchodzi do

omawianej problematyki z wyjątkowo amerykańskiego punktu widzenia.

Nie dostrzega on pewnych specyficznych problemów czy spraw typowych

dla krajów europejskich, a zwłaszcza postkolonialnych.

Wymienione wyżej prace podchodzą do interesującego nas okresu hi-

storii w sposób zbyt wybiórczy i w pewnym sensie ogólnopolityczny. Po-

mijają złożone problemy Azji, Afryki i Ameryki Południowej.

W tej sytuacji postanowiliśmy uzupełnić ten brak i przygotować

skrypt prezentujący te problemy w sposób bardziej całościowy, ujęty

chronologicznie i eksponujący problemy charakteryzujące proeesy rozwo-

jowe współczesnego świata. Wychodzimy z założenia, że początków prze-

Uwagi wstępne

mian powojennych w świecie szukać należy w okresie II wojny światowej.

Stąd wykład historii okresu powojennego rozpoczynamy przedstawie-

niem złożonych spraw II wojny światowej. Okres ten ma już bogatą lite-

raturę przedmiotu. Staramy się do niej nawiązać, choć występuje w niej

wiele kontrowersji i spraw prezentowanych odmiennie. Historię II wojny

światowej staramy się przedstawić w miarę syntetycznie i obiektywnie.

W części II i III skryptu prezentujemy problemy powojennego świata w

nawiązaniu do skutków II wojny światowej. Jest to okres bardzo bogaty

w wydarzenia i kontrowersyjny w ocenach. Staramy się zachować pewne

proporcje w prezentowanym materiale faktograficznym eksponując pro-

blemy - naszym zdaniem - najbardziej istotne z punktu widzenia całości

materiału. Niestety, selekcja była tutaj konieczna. Każda selekcja jest w

jakiś sposób tendencyjna i kontrowersyjna. Staraliśmy się tendencyjność

tę ograniczyć do minimum. Czytelnicy osądzą, na ile ten cel udało się

osiągnąć.

Wykład doprowadzono do wydarzeń ostatnich miesięcy. Przy nastę-

pnych wydaniach skryptu można go nieco skorygować i uzupełniaE.

W skrypcie unikano ferowania ocen i wyciągania zbyt pośpiesznych wnio-

sków licząc, iż przedstawione fakty pozwolą studiującym samodzielnie

ocenić bieg wydarzeń i wyciągnąć z nich niezbędne wnioski. Proporcja

materiału poświęconego II wojnie światowej i wydarzeniom okresu powo-

Strona 1

Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński

jennego jest utrzymana jak 1 : 3. Być może jest to zbyt niekorzystne dla

okresu powojennego. Brak ten można ewentualnie usunąć w następnych

wydaniach. Tutaj wydawało nam się, że znajomość wydarzeń wojennych

nadal jest zbyt mała i zbyt ogólnikowa.

Skrypt prezentuje historię polityczną. Świadomie nie podjęto w nim

problematyki historu gospodarczej, historii nauki, historii kultury czy hi-

storii społecznej. Jeśli czasami odwołujemy się do niektórych faktów z

tych dziedzin to jedynie w sposób fragmentaryczny i ilustracyjny, a nie

systematyczny. Wynika to z przyjętej koncepcji wykładu, a nie z niedoce-

niania tych dziedzin przeszłości. Istotne też było, by skrypt - w miarę

możliwości - ograniczyć objętościowo. Sądzę, że zamierzenie to w jakimś

sensie udało się osiągnąć. Z tego też powodu zrezygnowano z planowa-

nych pierwotnie aneksów, prezentujących szerzej różne problemy historii

najnowszej.

Autorzy podzielili się pracą w ten sposób, iż A. Czubiński podjął pro-

blematykę Europy i Stanów Zjednoczonych, natomiast W. Olszewski

opracował tematykę Azji, Afryki, Oceanii i Ameryki Łacińskiej. Niektóre

fragmenty wykładu zachodzą na siebie, zwłaszcza przy omawianiu pro-

blemów regionów stycznych (jak np. Bliski Wschód) czy problemów, w

których uwikłane były różne ludy i regiony świata. Staraliśmy się unikać

powtórzeń. Niemniej w kilku miejscach stały się one konieczne. Jest to

Uwagi wstępne

pierwszy w historiografii polskiej skrypt tak szeroko podejmujący proble-

my ludów kolonialnych i tzw. trzeciego świata. Niektóre fragmenty tej hi-

storii udało się połączyć z historią Europy i Stanów Zjednoczonych.

W wielu kwestiach powiązanie to okazało się jednak niemożliwe. Pod

względem chronologicznym brak wspólnych cezur wszechstronnie łączą-

cych poszczególne regiony. Stąd zdecydowano się na wyodrębnienie wię-

kszych fragmentów samodzielnie prezentujących skomplikowane dzieje

budzących się do życia ludów i kontynentów.

W opinii autorów prezentowany skrypt przybliża skomplikowane wy-

darzenia i ułatwia proces studiowania historii najnowszej. Dla osób bar-

dziej zainteresowanych załączono wybór literatury, pozwalający pogłębić

znajomość poszczególnych fragmentów procesu rozwojowego świata, czy

tylko ważniejszych wydarzeń. Dla piszących prace magisterskie osobne

informacje bibliograficzne prezentujemy na seminariach magisterskich.

Oddając książkę w ręce czytelników liczymy na to, iż pomoże ona w

studiach i przybliżyje do studiów na innych latach, które dysponują dużą

ilością podręczników i prac monograficznych.

Poznań, sierpień 1994 r. Antoni Czubiński

Strona 2

Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński

ć'

Część I

Swiat w dobie II

wojny światowej

1939-1945

Rozdział I

Strona 3

Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński

Początek konfliktu (1939-1941)

1. AGRESJA NIEMIECKA NA POLSKĘ

W piątek 1 IX 1939 r. o godz. 445 wojska niemieckie, bez wypo-

wiedzenia wojny, zaatakowały Polskę z ziemi, wody i powietrza. Przewa-

ga napastnika była druzgocąca. Wojska niemieckie szybko przełamały

polską obronę i parły naprzód, zmierzając do okrążenia Warszawy i zni-

szczenia wojsk polskich. Główne uderzenie niemieckie wyszło ze Śląska

i Słowacji, a drugie z Pomorza i Prus Wschodnich. Wojska niemieckie sia-

ły śmierć i zniszczenie bombardując miasta, linie komunikacyjne i drogi,

łamiąc opór wojska polskiego i rozstrzeliwując zakładników spośród lud-

ności cywilnej.

Z Niemcami współdziałali Słowacy, którzy przepuścili niemieckie dy-

wizje szturmowe przez swój teren i sami wzięli udział w ataku na Polskę.

Mimo presji niemieckiej od wystąpienia takiego uchyliły się natomiast

Węgry. Propolskie sympatie okazywali też Włosi.

Kanclerz Rzeszy, Adolf Hitler,1 września o godz. l0oo wygłosił prze-

mówienie w parlamencie niemieckim. Uzasadnił on podjęcie działań

zbrojnych przeciw Polsce rzekomymi prowokacjami strony polskiej. Atak

na Polskę prezentował jako ekspedycję karną wielkiego i nie pozwalają-

cego sobie ubliżyć narodu skierowaną przeciwko rzekomo nieodpowie-

dzialnym wybrykom polskim przeciw mniejszości niemieckiej w Polsce,

jak i samej Rzeszy. Hitler prezentował ograniczone cele, wzywając pań-

stwa zachodnie do zachowania spokoju i nie mieszania się w te sprawy.

Tymczasem społeczeństwo polskie kontynuowało obronę licząc na pomoc

sojuszników, a rząd polski zwrócił się do rządów państw sojuszniczych

o wykonanie zobowiązań i podjęcie akcji zbrojnej przeciw agresorowi. Pol-

ska miała układy sojusznicze z Wielką Brytanią, Francją i ftumunią.

Państwa te były zaskoczone agresją. Żadne z nich nie było przygoto-

wane do wojny. Premier Włoch, B. Mussolini i prezydent USA, F. T.

Roosevelt próbowali bezskutecznie mediować. Hitler był jednak nieustę-

pliwy. W tej sytuacji rząd brytyjski 2 września wystosował do Niemiec ul-

timatum żądając przerwania walk i wycofania wojsk niemieckich z Pol-

12 Poczatek konfliktu (1939-1941)

ski. W ślad za tym podobne ultimatum wystosowała Francja. Wobec nie

zastosowania się Niemiec do tych żądań, państwa te 3 września o godz.

lloo znalazły się w stanie wojny z Niemcami. Wojna przybrała charakter

ogólnoeuropejski. Faktycznie ani Anglia, ani Francja działań zbrojnych

na większą skalę nie podjęły. Na Niemcy zrzucano ulotki, wzywając spo-

łeczeństwo niemieckie do opamiętania. Akcja ta przeszła do historii pod

nazwą dróle de guerre (dziwna wojna). Niemey nazywali ją Sietzkrieg

(wojna siedząca). Wg W. S. Churchilla była to "nierealna wojna".

W tej sytuacji Hitler mógł skoncentrować swój wysiłek na froncie pol-

skim. Już 8 września wojska niemieckie podeszły pod Warszawę. ftząd pol-

ski 6 września opuścił stolicę i wycofał się na południowy wschód ku granicy

z Rumunią. Podjęto rozmowy z Rumunią na temat przepuszczenia władz

polskich przez ten kraj do Francji, celem kontynuowania działań z terenu

tego sojuszniczego państwa. W kraju miała pozostać armia z wodzem na-

czelnym, celem kontynuowania działań obronnych w oparciu o redutę

obronną, planowaną w południowo-wschodniej części państwa. Liczono na

to, że uderzenie armii sojuszniczych na zachodzie spowoduje wycofanie czę-

ści sił niemieckich z Polski i umożliwi przejście do kontrofensywy.

Tymczasem połączone sztaby państw sojuszniczych już 12 września

uznały, że wojna w Polsce została rozstrzygnięta i postanowiły nie podej-

mować działań ofensywnych, odciążających front polski. Jednocześnie

Niemcy wzmagały naeiski na ZSRR by przystąpił do działań, zmierzają-

Strona 4

Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński

cych do przejęcia terenów, uzgodnionych w tajnym porozumieniu z Rze-

szą z 23 VIII 1939 r. Rząd ZSRR podjął taką decyzję. W nocy z 16/17

września do Komisariatu Spraw Zagranicznych ZSRR wezwano ambasa-

dora polskiego w Moskwie, Wacława Grzybowskiego i przedstawiono mu

notę, w której rząd ZSRR informował, że wobec "rozpadu państwa pol-

skiego" utraciły moc zawarte z nim układy. "Rząd ZSRR - informowała

nota - pragnąc przyjść z pomocą zamieszkującym Polskę pokrewnym na-

rodowościom białoruskiej i ukraińskiej polecił Armii Czerwonej przekro-

czyć granicę i wziąć tę ludność pod swoją opiekę". Treść tego dokumentu

była uzgodniona z Niemcami. Ambasador Grzybowski uznał, że podane w

tym dokumencie fakty stoją w sprzeczności z rzeczywistością i odmówił

przyjęcia go. Wojna jeszcze się nie skończyła i ZSRR nadal obowiązywały

podpisane z Polską układy: ryski - o pokoju i granicy z 18 III 1921 r. , o

nieagresji z 1932 r. , pakt Brianda-Kellogga - o pokojowym regulowaniu

problemów spornych i in.

17 września o świcie Armia Czerwona przekroczyła granicę i podjęła

marsz na zachód. Wojska polskie znajdowały się na froncie z Niemcami.

Opór stawiały nieliczne jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP).

Odrzuconą przez ambasadora Grzybowskiego notę rząd ZSRR przesłał do

rządów państw, z którymi utrzymywał stosunki informując, że wkrocze-

Podział ziem polskich pomiędzy Niemcy i ZSRR

nie wojsk ZSRR na teren "byłego państwa" polskiego nie oznacza przy-

stąpienia ZSRR do wojny. Rząd ZSRR głosił, iż państwo to zachowuje na-

dal status neutralny.

W sytuacji, jaka powstała po wkroczeniu Armii Czerwonej na teren

Polski, tworzenie bastionu obronnego w oparciu o granicę z Rumunią i

ZSRR straciło sens. W związku z tym władze polskie podjęły decyzję o

wycofaniu do Francji nie tylko rządu, ale również Wodza Naczelnego

wraz ze sztabem. Ewakuację przeprowadzono w nocy z 17/18 września.

Plan przejścia do Francji nie powiódł się, ze względu na naciski niemiec-

kie na Rumunię. Niemcy zmierzali do likwidacji państwa polskiego i nie

chcieli dopuścić do tego, by rząd polski mógł kontynuować swą działal-

ność we Francji. Zastraszeni Rumuni wykorzystali pretekst, iż przejście

władz wojskowych nie było wcześniej uzgodnione i dokonali internowania

władz polskich. Konstytucja polska przewidywała jednak, że prezydent w

czasie wojny może wyznaczyć swego następcę. Prezydent I. Mościcki sko-

rzystał z tego przepisu (art. 24), wyznaczył swego następcę a sam ustąpił

ze stanowiska, przyjmując wcześniej dymisję rządu F. S. Składkowskiego.

30 września stanowisko prezydenta objął przebywający we Francji by-

ły marszałek senatu, Władysław Raczkiewicz (1865-1947). W tym samym

dniu powołał on gen. Władysława Eugeniusza Sikorskiego (1881-1943)

na szefa rządu polskiego. We Francji utworzono Polskie Siły Zbrojne. Po

ustąpieniu internowanego w Rumunii Marszałka, E. Rydza-Śmigłego,

gen. Sikorski objął też stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych

i Wodza Naczelnego. W ten sposób usiłowano zachować legalną ciągłość

władzy. Polska nie kapitulowała, lecz kontynuowała wojnę w sojuszu z

Francją i Anglią.

Ostatnia większa bitwa w Polsce miała miejsce 5 października pod

Kockiem, gdzie zgrupowanie gen. F. Kleeberga stoczyło pomyślną dlań

walkę, ale musiało kapitulować wobec wyczerpania się amunicji. Warsza-

wa broniła się do 27 września. Załoga Helu walczyła do 2 października.

Wojska niemieckie wycofały się z terenów przewidzianych dla ZSRR. Pro-

ces regulowania tych spraw trwał 2 tygodnie. Miano je zakończyć do 4

października. Niemcy wycofali się z Białegostoku, Brześcia, Borysławia,

Chełma, Drohobycza. W Brześciu przeprowadzono wspólną defiladę zwy-

cięskich armu. 5 października Hitler przyjął uroczystą defiladę swych

wojsk w Warszawie.

2. PODZIAŁ ZIEM POLSKICH POMIĘDZY NIEMCY I ZSRR

Rządy Niemiec i ZSRR w końcu września 1939 r. uznały, że

państwo polskie zostało ostatecznie zlikwidowane. Ziemie polskie zostały

Strona 5

Historia powszechna 1939-1994 - Antoni Czubiński.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: