Janko z Czarnkowa - Kronika.pdf - Dokumenty - kyynel

JANKO Z CZARNKOWA

KRONIKA

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL: HISTORIAN@Z.PL

MMII ®

1 O śmierci Kazimierza, króla polskiego. Roku Pańskiego 1370,

dnia ósmego miesiąca września, który był dniem Narodzenia

Najświętszej Panny Maryi, gdy tak często wzmiankowany

najjaśniejszy król Kazimierz bawił na dworze Przedbórz, przezeń na

nowo razem z miastem założonym, a przepięknie i zbytkownie

urządzonym, chciał, jak to było w jego zwyczaju, iść na łowy jelenia.

Gdy już wóz jego królewski był przygotowany i król chciał wsiadać

do niego, niektórzy z wiernych radzili mu, aby w ten dzień jechania na

łowy zaniechał. Zgadzając się na to król zamierzał już był pozostać,

atoli któryś niecnota podszepnął mu parę słów o jakiejś - jak

podobniej do prawdy sądzą - zabawie, wskutek czego król, nie

zważając na rozsądną rade, wsiadł na wóz i pośpieszył do lasu na

łowy. Tam, nazajutrz, goniąc jelenia, gdy się koń pod nim przewrócił,

spadł z niego i otrzymał niemałą ranę w lewą goleń. Z tego uderzenia

niebawem wywiązała się gorączka, która jednakże"w krótkim czasie

go opuściła. Ponieważ jednak wbrew zakazom swoich lekarzy, przez

nieumiarkowanie i łakomstwo nie chciał powstrzymać się od różnych

pokarmów, zwłaszcza surowych owoców, orzechów laskowych i

innych, przede wszystkim zaś od łaźni, która mu była przez mistrza

Henryka z Kolonii, lekarza jego nadwornego, męża wielkiej

sumienności, w mieście Sandomierzu zakazana, więc tego samego

dnia, kiedy wyszedł z łaźni, zapadł, jak to rzeczony mistrz Henryk

przepowiedział, na ciężką gorączkę. Trawiony nią ruszył rankiem do

Krakowa, i uszedłszy jedną milę od Sandomierza, napił się dużo

zimnej wody, po czym jeszcze się więcej rozpalił, mordowany żarem

wewnętrznym. W takim stanie przywieziono go do pewnej posiadłości

pana Grota rycerza, kasztelana lubelskiego 22 , który króla pana razem z

całym jego dworem do siebie zaprosił. Tutaj król spoczywał, tak silną

gorączką dnia tego trawiony, że tak lekarz jak i wszyscy dworzanie o

życiu jego zupełnie zwątpili. Na drugi dzień, gdy za staraniem lekarza

gorączka żar swój złagodziła, wierni dworzanie, serdecznie

współczując jego niemocy, do wozu sposobem koni się wprzągłszy i

piechotą wóz ciągnąc, ostrożnie przewieźli króla do klasztoru

koprzywnickiego braci Cystersów. W tym klasztorze przez całe osiem

dni leżąc wypoczywał. Tutaj też ślubował Bogu i św. Zygmuntowi, że

chce podźwi-

22 Grot z Chrobrzan h. Rawa, kasztelan lubelski (1363-1374).

gnąc z ruin świątynię płocką, w której ze czcią przechowywały się

relikwie Zygmunta króla i męczennika i wikariuszom kwartę,

mianowicie każdemu pół grosza dziennie na wieczne czasy, ku czci

Wszechmocnego i Najświętszej Panny Maryi i św. Zygmunta króla,

przeznaczyć. Potem, gdym się zbliżył do niego i gdy rano mnie i

innym obecnym o ślubie oznajmił, zaraz poczuł się cokolwiek

wolniejszy od gorączki i polecił mi, abym posłał do miasta Płocka dla

obejrzenia zwalisk świątyni i doniesienia mu o liczbie wikariuszy, co

niezwłocznie, jak było rozkazane, wypełniłem, spiesznie wysyłając w

tej sprawie szlachetnego męża Jana ze Skrzynna, kapelana dworu

królewskiego. Następnie, gdy króla przewieziono do dworu, zwanego

Osiek i pewien lekarz jego, mistrz Mateusz, wbrew zakazowi i woli

mistrza Henryka i nas wszystkich, pozwolił mu napić się miodu, od

tego znowu zapadł on na większą gorączkę. Potem jednak, gdy

przybył do Nowego Miasta, tam we dworze swoim, przepysznie

zbudowanym, wziął od lekarzy na przeczyszczenie i siły znakomicie

odzyskał, tak iż bez pomocy siadł na wóz i stanął w Opatowcu. Tam

zabawiwszy sporo dni, bardzo dobrze się poprawił. Ale za namową

wspomnianego wyżej lekarza, mistrza Mateusza, pojechał dalej do

Krakowa. W drodze już pierwszej nocy porwała go, jak się zdaje

wskutek ruchu, gorączka, jak i przedtem nie jedna lecz potrójna, gdyż

przebywał codzienną, trzydniową i czwartaczkę, które zdawały się

być dosyć lekkimi, lecz gdy wszystkie się zeszły jednego dnia,

męczyły go srodze. Odtąd też dzień w dzień, aż do samego przybycia

do Krakowa, cierpienia jego się nie umniejszały, lecz dręczyły go,

coraz się powiększając. W przedostatni dzień miesiąca października

przywieziono go na zamek krakowski, gdzie też pierwszego dnia

listopada kazał pytać przeze mnie lekarzy, stojących przed jego łożem,

czy już jest w Krakowie. Gdy ich zapytałem: „czy król pan jest w

Krakowie?", wyżej wspomniany mistrz Mateusz rzekł: „czy on

majaczy, czy dostał pomieszania zmysłów, że się pyta, czy król jest w

Krakowie?" Na to mu odrzekłem: „wie on dobrze, że jest w... 23

ordynując lekkie lekarstwa, których będąc w drodze mieć nie

mogliście. Teraz jednak zdaje mu się, że żadnych starań do tego nie

przykładacie". Na to mistrz Mateusz, jakby piorunem rażony, po-

23 W tym miejscu jest przerwa w tekście kroniki.

wiedział, że będzie ze swoimi kolegami dokładał najusilniejszych

starań, o ile będzie umiał. Wkrótce potem król przeze mnie kazał się

ich zapytać, czy spostrzegają w nim jakiekolwiek oznaki śmierci,

(żądając) aby mu to ze względu na Boga wyjawili, by mógł

rozporządzić co do zbawienia swej duszy i co do domu. Oni zaś,

obyczajem lekarzy, wróżyli mu i przepowiadali długie życie. Król

wszakże, wątpiąc w odzyskanie zdrowia, trzeciego dnia tegoż

miesiąca, rano o wschodzie słońca, napisał testament, w którym tak

kościołom, jak ubogim i sługom swoim wielką ilość dóbr i

dziedzictwa zapisał. Niektórym z nich, mianowicie braciom

Zbigniewowi, Przedborowi i Pakoszowi, zwanym Zbigniewcami,

zapisał miasto Włodzisław z przyległościami. Naturalnym synom

swoim zapisał: Niemierzy - Bogucice, Kutów, Pierzchnicę, Drugnię i

inne wsie, Paszkowi - Słodzień, Niekłań, Mieczdę 24 , Janowi - zamek

Międzygórze i wójtostwo w Zawichoście, Sobotę, oraz wiele innych.

Jaśkowi Żerawskiemu Podgaje, i wielu innym dużo (majętności)

legował, co następnie było w części przez Ludwika, króla

węgierskiego i polskiego 25 , i rodzicielkę jego królową Elżbietę 26 ,

siostrę rodzoną króla Kazimierza, unieważnione 27 . Synowi ukochanej

swej nieboszczki córki Elżbiety, żony Bogusława, księcia

szczecińskiego i pana Kaszubów, wnukowi swemu, imieniem

Kazimierz 28 , zapisał księstwa dobrzyńskie, kujawskie, sieradzkie i

łęczyckie, z zamkami kruszwickim, bydgoskim, Wielatowem,

Wałczem. Krzyż złoty, bardzo wielkiej ceny, wartości przeszło

dziesięciu tysięcy florenów, zapisał katedrze krakowskiej, ramię św.

Kośmy we wspaniałym pozłacanym cyborium - katedrze poznańskiej,

monstrancję z relikwiami i biblię ozdobną - katedrze

24 Można też czytać: „Paszkowi (zwanemu) Złodziej - Niekłań, Mieczdę".

25 Ludwik Wielki (w Polsce zwany Węgierskim), syn Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny,

król Węgier od roku 1342, a od 1370 także następca Kazimierza Wielkiego na tronie polskim,

zmarł 10/11 września 1382.

26 Elżbieta, córka Władysława Łokietka, od 1320 r. żona króla węgierskiego Karola Roberta,

zmarła 29 grudnia 1380.

27 Tłumaczenie moje (M.D.K.).

28 Kazimierz (Kazko) ks. słupski, (+2 stycznia 1377), syn ks. Bogusława V i Elżbiety, córki

Kazimierza Wielkiego. Król Kazimierz, na krótko przed śmiercią adoptował Kazka, a w

testamencie poczynił na jego rzecz szerokie nadania, chcąc zapewnić Kazkowi następstwo

tronu polskiego po Ludwiku Węgierskim. O jego dalszych losach opowiada niniejsza

Kronika.

gnieźnieńskiej. Dwom córkom swoim 29 przeznaczył wszystkie ozdoby

łoża, kotary i okrycia z cienkiego płótna, purpurą, perłami cennymi i

drogimi kamieniami suto sadzone, oraz czary z czystego złota

wyrobione, wartości wielu tysięcy grzywien srebra, tudzież połowę

wszystkich naczyń srebrnych i klejnotów różnego rodzaju, drugą zaś

połowę żonie swojej Elżbiecie, córce Henryka, księcia

głogowskiego 30 . Rozporządziwszy tedy przyzwoicie i prawnie tak

tym, jak i wszystkim innym, w następny wtorek, który był piątym

dniem miesiąca listopada, rano o wschodzie słońca, w obecności wielu

osób ze szlachty i duchowieństwa, odszedł szczęśliwie do Chrystusa.

Był natenczas obecny Władysław, książę opolski, zrodzony z córki

siostry rzeczonego króla 31 , wysłany przez wspomnianego króla

węgierskiego dla wyrażenia współczucia w królewskiej chorobie.

Po odprawieniu uroczystych po zejściu króla egzekwii, był on w

następny czwartek, tj. siódmego dnia wspomnianego miesiąca, z

prawej strony chóru katedry krakowskiej, przez wiernych (sług)

swoich pochowany, w obecności Jarosława 32 , arcybiskupa świętego

gnieźnieńskiego kościoła, oraz biskupów Floriana krakowskiego 33 i

Piotra lubuskiego 34 . Jaki był jęk, jaki płacz, jakie głośne narzekania

panów i szlachty, prałatów, kanoników, mężów kościelnych i ludu

podczas złożenia zwłok jego, tego język ludzki nie łatwo

wypowiedzieć zdoła.

29 Chodzi o Annę i Jadwigę, córki króla z małżeństwa z Jadwigą żagańską.

30 Jadwiga, córka ks. żagańskiego i głogowskiego Henryka V Żelaznego (+ 1369), czwarta i

ostatnia żona Kazimierza Wielkiego. Ponieważ żyła jeszcze Adelajda heska, druga żona

Kazimierza, a papież nie zgodził się na unieważnienie małżeństwa, Jadwiga nie była w

oczach prawa legalną małżonką, a dzieci jej i króla Kazimierza były tym samym nieprawego

pochodzenia. Po śmierci Kazimierza Wielkiego Jadwiga poślubiła księcia legnickiego

Ruperta. Zmarła 27 marca 1390.

31 Władysław Opolczyk, syn ks. opolskiego Bolka II, ks. opolski od 1356, blisko związany z

Ludwikiem Węgierskim, palatyn węgierski (1367-1372), namiestnik na Rusi (1372-1378), po

śmierci Kazka słupskiego otrzymał ziemię dobrzyńską, w późniejszych latach przeciwnik

Władysława Jagiełły, w latach dziewięćdziesiątych oddał Zakonowi w zastaw ziemię

dobrzyńską, zmarł 18 lub 8 maja 1401 r.

32 Jarosław Bogoria ze Skotnik h. Bogoria, archidiakon krakowski (l326-1342), kanclerz

kujawski (1331-1337), abp gnieźnieński (1342-1374), zmarł 17 września 1376. Zob. też

rozdz. 30.

33 Florian z Mokrska h. Jelita, bp krakowski (1367-1380).

34 Piotr z Opola, bp lubuski (1366-1375). Na jego dworze przebywał Jan z Czarnkowa gdy

musiał opuscić Polskę.

Janko z Czarnkowa - Kronika.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: