Goethe Johann Wolfgang - Faust.doc

J.W. Goethe – „Faust”

Wszelkie uwagi proszę kierować na niżej podany adres:

zygacz100@poczta.onet.pl - ze skanował

POSŁANIE

Znów (przychodzicie, rozwiewne postacie, Które ogarniał ongiś mglisty wzrok. Czyż mi tym razem zatrzymać się dacie? Czy serce jeszcze złud tych ujmie tok? Garniecie się! Więc dobrze! Władać macie, Wstając wokoło mnie przez mgły i mrok; Serce młodzieńczo znowu drży w mym łonie, Natchnione czarem, który od was wionie.

Wnosicie jasnych dawnych dni widzenia, Niejeden drogi znów powstaje duch; Jakby zamierzchłej legendy wspomnienia., Jawi się pierwsza miłość, pierwszy druh;* Skarga powtarza, wznawiając cierpienia, Labiryntowy, błędny życia ruch I tych wymienia zacnych, którzy chwili Niejednej  szczęścia ze mną nie dożyli.

Już nie usłyszą dzisiaj dalszych pieśni Dusze, co niosły mi za pierwsze dziek; W dal się rozprószył gwar przyjaznej cieśni, Przebrzmiał, ach, serc ich dostrojony dźwięk.

...pierwszy druh — czterdziestoośmioletniemu poecie zbladły już w pamięci przeżycia związane z postaciami przy­jaciół i ukochanych z okresu swych studiów i lat młodzień­czych.

Pieśń mą dziś słyszą obcy, nierówieśni, Ich poklask nawet w sercu budzi lęk, A ci, co dawniej pieśni mej słuchali, Jeśli nie zmarli, błądzą gdzieś w oddali.

ich zapomniana teskność mnie porywa W cichy kraj duchów, jak za dawnych dni; Niby eolska harfa *, pieśń lękliwa Niepewnym dźwiękiem chwieje się i mgli; Dreszcz mriie przejmuje, łza za łzami spływa, Hartowne serce łagodnieje, cni; Co dziś posiadam, widzę w dali mgliste,  A co zniknęło, jest mi rzeczywiste.

PROLOG   NA   SCENIE Dyrektor,   Poeta,   drftmaity c z-ny,   Wesołek,

Dyrektor

Wy dwaj, co smutne i ciężkie koleje

Ze mną przez cale dzieliliście życie, *U nas, w niemieckim kraju*, czy sądzicie, \Ze przedsięwzięcie rokuje nadzieję?

Tłumowi chciałbym przysporzyć ochoty,

Zwłaszcza, że żyje i innym żyć daje. (Drągi już stoją, rozbito namioty, /Każdy się święta oczekiwać zdaje.

Już wszyscy siedzą w krąg z brwią podniesioną, (Czekają tylko, by ich zadziwiono.

Znam sposób, by duch ludu był łaskawy,

Lecz dziś sam nie wiem, co mam czynić dalej; •    Choć nie przywykli do najlepszej strawy,

Ale się strasznie wiele naczytali, f Co robić, aby wszystko nowym było, .A przy powabie cośkolwiek znaczyło?

Co prawda lubię widok onej rzeszy,

Gdy tłumnie wali się do naszej budy,

Gdy wielką falą, nie bacząc na trudy,

Ku ciasnym wrotom ciśnie się i śpieszy.

...w niemieckim kraju — należy przez to rozumieć panujące wówczas w Niemczech poglądy na temat istoty i za­dań dramatu.

Za dnia, przed czwartą już do kas się garnie, Walczy o miejsca szturchańcami w bramie; Jak w czasie głodu zdobywa piekarnie, Tak o bilety karki sobie łamie. Cud taki zdziała wzglądem sprzecznych ludzi wielu i Tylko poeta. Uczyń to dziś, przyjacielu!

Poeta

O, błagam ciebie, zmilcz o zgrai onej, Na której widok duch od nas ucieka! Skryj mi tę tłuszczę gęstymi zasłony! Ona bezwiednie w wiry nas zawleka. W ciche, niebiańskie prowadź mnie regiony, Kędy poetów czysta radość czeka, Gdzie miłość, przyjaźń, niby dłonią bożą, Błogosławieństwo dla serc naszych tworzą.

Ach, co w głębinach naszych serc powstało, Co nieśmiałymi wargi się nuciło, A co przepadło lub poklask zyskało, Jeśli się w nurty chwili je rzuciło, Często, gdy lat już minęło niemało, Dopiero w pełnej  postaci odżyło. Co tylko błyszczy, dla chwili się rodzi, Prawdziwa wartość w potomność przechodzi.

Wes ołek

O potomności raczże mi nie prawić! Gdybym ja o niej się rozwodził szerzej, Któż by współczesnych miał zabawić? Zabawy pragną, co im się należy. Obecność takich poczciwców na świecie Także coś niecoś warta przecie. Kto posiadł sztukę wesołej gawędy, Ten niech się ludu niełaski nie boi; Najliczniejszego grona pragnie wszędy,

Wtedy słuchaczów najłatwiej nastroi. Bądźcie więc śmiali, działając dorzecznie; Niechaj się wszelka fantazja rozgości, Rozum, rozsądek, czułość, namiętności, Lecz i błazeństwa dodajcie koniecznie!

Dyrektor

A zwłaszcza niech się jak najwięcej dzieje! Tłum za patrzeniem jedynie szaleje. Gdy przed oczyma tyle się rozgrywa, By każdy mógł się nagapić do syta, Na pewno przyszłość czeka was szczęśliwa I sława wasza znakomita. Zachcenia mas jedynie masą się ukróci, Co komu miłe, niech mu się dostaje. Da niejednemu ten, co wiele daje; Zadowolony każdy do dom wróci. Gdy dajesz sztukę, podaj ją sztukami, A bigos taki do smaku przypadnie; Łatwo wymyślić to i podać snadnie. Gdy jednolitą rzecz dasz im przykładnie, I tak widzowie ją rozskubią sami.

Poeta

Czyż nie czujecie, jakie liche to rzemiosło? Nie dla artysty ono, który ma się w cenie! Nędznych skrybentów * partaczenie Już do maksymy wam urosło.

Dyrektor

Mnie nie dotyczy ten zarzut na pewno. Kto chce mieć wynik udatny na względzie, Najstosowniejsze  niech  bierze narzędzie!

...skrybent (skryba) — piszący,  tu:  gryzmoła.

Wszak macie tylko łupać miękkie drewno,

Przeto rozważcie, dla kogo piszecie!

Tego na sztukę przygna nuda,

Ów od pełnego stołu tam się uda,

A znów niejeden, co najgorsze przecie,

Od wyczytanych w dziennikach nowości.

Niby na maskaradę śpieszą tłumy gości,

Zaciekawieniem płonie każda twarz;

Damy obnoszą wdzięki swe i kosztowności

I grają także, choć bez gaż.

I cóż, poeci, roicie zuchwale?

Więc was radują pełne widowiska?

Przypatrzcie się tym wielbicielom z bliska:

Wpół zimni są, a wpół brutale.

Ten już przemyślą nad szczęśliwą kartą,

Ów pragnie z dziewką noc całą się wdzięczyć.

Naiwni głupcy, czyż wam warto

Dla takich celów Muzy dręczyć?

Dawajcie coraz więcej, moja rada,

A czas nikomu nie będzie się dłużyć.

Ludzi starajcie się odurzyć;

Ich zadowolić to trudność nie lada —

Cóż cię opadło? Zachwyt czy boleści?

Poeta

Więc idź! Sług innych znaleźć ci wypada! Zaliż z poety taki przeniewierca, Że z praw najwyższe, co w naturze włada, Prawo człowieka, dla ciebie zbezcześci! Czym on porusza wszystkie serca? Czym pokonywa elementa? Zaliż to nie harmonię * rodzi jego łono

Zaliż to nie harmonię rodzi jego łon o... — Wiersz ten i następne wyrażają myśl Goethego, że człowiek zwykły dostrzega w przyrodzie jedynie szczegóły. Poeta na-

I w własne serce świat na powrót pęta? Kiedy natura swą nić nieskończoną Wciąż obojętnie na wrzeciono kładzie, Nieharmonijne wszelkich stworzeń grono Kiedy w kłótliwym brzmi bezładzie — Któż rzędy równo płynące rozdziela, By nowym życiem rytmicznie zadrżały? Kto jednostki przyzywa społem do wesela, Aby w akordach pełnych tony brzmiały? Kto w namiętności żar roznieca burze, Rozwagę stroi w wieczorne szkarłaty? Kto lubej swojej na podnóże Bujne, wiosenne ściele kwiaty? Kto splata z liści skromnych pnączy Wieńce zwycięstwa lub wesela? =i' Olimpu strzeże, bogi łączy? — Człowiecza moc, co £ię w poetę wcielał

Wesołek

Więc użyj owej pięknej siły, Aby załatwiać poetyckie sprawy, Jakby przygody miłosne to były! Spotkania traf i pierwsze uczucia przejawy, A potem z wolna całkiem się utonie; Szczęście się wzmaga, musisz walczyć o nie: Wnet po zachwytach cierpienia podążą, I już romansu nici się nawiążą. Ot, taką sztukę wystawić przystało!

tomiast, dzięki swej harmonii wewnętrznej, wiąże te szcze­góły w całość i potrafi nawet na drobny szczegół spojrzeć z wyższego punktu widzenia. Wśród chaosu bóstw mitologi­cznych potrafi on również dostrzec harmonię i przedstawić ją w formie poetyckiej.

Wieńce zwycięstwa lub wesela — liście wa­wrzynu same przez się nie mają znaczenia; nabierają go do­piero, kiedy używa się ich do wieńców wręczanych zwycięzcom.

W ludzkiego życia pełnię sięgnij śmiało! Każdy nim żyje, mało kto rozumie, Lecz gdy je chwycisz, wszędzie zająć umie. W barwnych obrazach brak jasności zawdy, Wiele uŁudy i iskierka prawdy: W ten sposób trunek najlepszy się warzy, Co świat orzeźwia i rozkoszą darzy. Wtedy młodości kwiat zewsząd przybywa, Za objawienie bierze słowa twoje; Z twego utworu każda dusza tkliwa Melancholijne pije zdroje. Wtedy w nich to lub owo się poruszy; Każdy widzi, co sam nosi w duszy. Do łez i śmiechu równie skorzy młodzi, Cieszy ich rozmach, złudę mają w względzie; Nikt dojrzałemu niczym nie dogodzi — ,Kto się rozwija, zawsze wdzięczny będzie.

Poeta

Więc wróć i mnie te lata młode, Gdym jeszcze sam w rozkwicie trwał, Gdy się z mej piersi na .swobodę Zdrój pieśni bezustannie rwał, Gdy mgły mi światy przesłaniały, Gdy cuda jeszcze wróżył pąk, A ręce tysiąc kwiatów rwały W pełnych kwietnikach dolin, łąk! Nie miałem nic — a jednak w bród! Popęd do prawdy, chęć rozkoszną złud. Wróć mi pragnienia te w pełności, Głębię bolesną szczęścia dni, Moc nienawiści i miłości, O, młodość moją powróć mi!

W e ś o J e k

Młodości, przyjacielu, trzeba ci w istocie, Gdy w walce wróg naciera z bliska, Gdy cię w ramionach swych w pieszczocie Niejr Ino cudne dziewczę ściska, Kiedy w gonitwie, patrząc w dale, Wieniec u mety zamigoce, Gdy po wirowych tanów szale Przy szklance szumne spędzasz noce. Ale uderzać wdzięcznie lutnię, Jak to czyniło zawsze wielu, I przez rozdroża bałamutnie Do obranego dążyć celu — To obowiązek wasz, starsi panowie, I wszak się wam niemniejszą za to cześć oddaje. Starość nie zmienia w dzieci, jak głosi przysłowie, ona jeszcze dziećmi nas zastaje.

Dyrektor

Jużeście dosyć czczych słów zamienili; 'Czynów potrzeba mi w tej chwili!

Miast komplementy prawić grzecznie

Można czas zająć użytecznie.

Po co tu czekać na nastroje?

Kto zwykł się wahać, ten ich nie odczuje.

Kto za poetę się uważa,

Poezją niech komenderuje.

Poznaliście żądania moje:

Mocne dawajcie nam napoje;

Lecz spełńcie prędko swe zadaniel

Nie będzie jutro, co się dziś nie zdarza,

I wnet się zemści odkładanie,

Postanowienie niechaj więc niezwłocznie

Uchwyci mocno możliwość za poły,

Bo że przebyło już owe mozoły,

Więc działać musi, gdy działać rozpocznie. —

Wiadomo, że na naszej scenie

Kto zechce, byle co próbuje.

Więc na dzisiejsze przedstawienie

Niech maszynami się szafuje.

Dajcie horyzont mały, wielki,

Gwiazdami zapełnijcie nieba;

Wody i ognia w bród potrzeba,

Pokażcie ptaki i stwór wszelki.

Takim sposobem w sceny ciasne ramy

Okręg stworzenia pomieśćcie nam cały

1 krok kierujcie w roztropności śmiały

2 nieba przez świat ten aż do piekieł bramy!

...aż do piekieł bramy! — Goethe w rozmowie ze swym sekretarzem Eckermannem wyjaśnił, że słowa te nie oznaczają idei utworu, lecz że tak toczyć się będzie akcja dramatu.

PROLOG   W   NIEBIE

P a n,   zastępy   niebieskie,   później    Mejistofeles.   Trzej Archaniolowie   występują naprzód.

Rafael

Słońce dawnymi dżwieczy tony W braterskich sfer* złączony śpiew, A bieg swej drogi wyznaczony Spełnia jak chyży gromu gniew. Aniołów moc się zeń poczęła, Gdy niezgłębiony tajnie rdzeń; I nieipojęte, wzniosłe dzieła, Wspaniałe są jak w pierwszy dzień.

Gabriel

I chyżej, niż go myśl dogoni, W przepychu krąży ziemi wir, Mieni się jasność rajskich toni W przepastny, groźny nocy kir; Morza szeroką szumią falą I łamią się o skalny brzeg, I z morzem skały wraz się walą W sfer niedościgłych wieczny bieg.

Mich ał

Za burzą wraz się burza zrywa Z lądów na morza, z mórz na ląd,

W   braterskich   sfer...  —  braćmi  nazywa  poeta  inne planety.

Szalejąc łączy jak ogniwa Nierozerwalny działań prąd; Tara się zniszczenia żagwie palą, Gdy z grzmotem gromu błyszczy skra: Lecz słudzy Twoi, Panie, chwalą JJkojne drogi Twego dnia.

Wszyscy   trzej Ta siła moc w anioły tchnęła, Gdy niezgłębiony jest Twój rdzeń, • I wszystkie Twoje wzniosłe dzieła Wspaniałe są jak w pierwszy dzień.

M efistofeles

Ponieważ znowu przybliżasz się, Panie, I zapytujesz, jak świat sobie radzi, A że lubiłeś zwykle me spotkanie, Więc mnie też widzisz tu, wśród tej czeladzi. Wybacz, że wielkich słów nie będę prawił, Choćby i krąg ten cały ze mnie szydził; Mój patos śmiechu by Ciebie nabawił, Gdybyś sam sobie nie był śmiechu zbrzydził. O słońcach, gwiazdach nie szczycę się wiedzą, Jedynie widzę, jak się ludzie biedzą. Maty bóg świata* pełen wciąż jednakich chceń I zawsze tak dziwaczny niby w pierwszy dzień. Na pewno mógłby żyć niezgorzej, Gdybyś mu blasku nie dał był światłości bożej; Zwie go rozumem i na to go bierze, By się zwierzęciem gorszym stać niż zwierzę. Jest on, wybaczcie mi to porównanie, Jak któryś z owych długonogich świerszczy,

Mały   bóg   świata — człowiek,

Co podskakuje i fruwa po łanie, A potem w trawie starą piosnkę skwierczy. Żeby on bodaj chciał pozostać w trawie1. Nie, gdzie się trafi, nos wścibia ciekawie.

Pan

Nie masz mi więcej nic do powiedzenia? Czy zawsze tylko wnosisz oskarżenia? Wszystko ci ziemskie złem się widzi wiecznie?

Mef istof ele s

Nie, Panie! Lecz istotnie, źle wciąż tam na ziemi. Ludzi w ich nędzy żal mi tak serdecznie, , 2e nawet nie chcę pastwić sią nad nimi.

pan

Fausta czy znasz;

Mef istof eles Doktora?

Pan

Sługą mego!

Mefistofeles

Doprawdy, dziwną ta służba się widzi! Głupiec ten ziemskim pokarmem się brzydzi. Zmysły mu wrzące ciągle w dale biega; Swego szaleństwa świadomy po trosze, Gwiazd najpiękniejszych żąda z gwiezdnych roi, Chce wszystkie ziemskie zagarnąć rozkosze, Ale mu ducha, w głębi wzburzonego, Dal ani bliskość żadna nie ukoi.

Pan

Choć teraz służy mi tylko opacznie, Ja niezadługo w jasność go wywiodę. Ogrodnik wszak, gdy szczep zielenieć zacznie, Już wróży kwiatów, owoców urodę.

Mef istof eles

J Idę o zakład, że -go utracicie, Jeśli za Waszą zgodą drogi swymi Powiodę go oględnie poprzez życie.

Pan

'Zanim nie zamknie swoich powiek, Nie bronię tego Ci na ziemi! Dopóki dąży, błądzi człowiek.

Mef istof ele s

Dzięki Warn za to, bowiem z umarłymi, Jak dotąd, chętnie się nie zadawałem, Lubię się bawić czerstwym, młodym ciałem, A na umrzyków wcale się nie piszę; Jestem jak kot, gdy tępi plemię mysze,

Pan

Dobrze więc, władzę ci nad nim oddaję! Od swoich źródeł odwiedź tego ducha I prowadź go, jeżeli cię usłucha, Na swych przepastnych dróg rozstaje, Aż przyznasz wreszcie, chociaż wstyd ci będzie: Człek sprawiedliwy w swym ciemnym popędzie Dobrze rozeznać umie prawą drogę.

Mefisto l ele s Być może, ale niebawem z niej skręci.

W wynik zakładu wątpić więc nie mogę.

Kiedy się spełnią moje chęci,

Wszak pozwolicie, że zatryumfuję.

Niechaj z rozkoszą ziemię żuje*,

Ja...